K arim a q osim ova

Ko'chirib yozuv
ko'rib idrok qilingan so'z, gap va matnni yozma 
shaklda ifodalashdir. Boshlang'ich sinflarda husnixat va imlo qoidalari­
ga rioya qilib, tuzatishlarga yo'l qo'ymay va tartibli, harflarni tushirib 
qoldirmay, o'rnini almashtirmay, tinish belgilarini to'g'ri qo'llab 
ko'chirib yozuv ko'nikmasi shakllantirilishi kerak. O'quvchilarda bu 
ko'nikmani hosil qilish maqsadida o'qituvchi alifbe davridan boshlab 
ularga ko'chirib yozuvni izchillik bilan o'rgatib boradi.
O'quvchilarda ko'chirib yozuv ko'nikmasini shakllantirishga oid 
asosiy qoidalarga quyidagilar kiradi:
1. Ko'chirib yozishdan oldin ko'chirib yozadiganingni yaxlit 
o'qib chiq.
2. Har bir gapdagi so'zlarni bo'g'inlarga ajrat va ichda bo'g'inlab 
aytib, yoz.
3. Ko'chirib yozganingni asliga solishtir va xatolaringni 
to'g'rila
Ko'chirib yozuv uchun so'z, alohida gap va kichik matnlardan 
foydalaniladi.
O'qituvchining qo'ygan maqsadiga bog'liq holda ko'chirib yozish­
dan oldin unga tayyorgarlik ko'riladi; bunda imlosi qiyin so'zlarni
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

izohlab o‘qish, so'zning nima uchun shunday yozilishini asoslash, 
o'rganilgan qoida asosida yoziladigan so'zlarni aniqlash kabi mashqlar­
dan foydalaniladi. Bu ko'nikma qay darajada shakllanganligini aniqlash 
maqsadida kontrol (tekshiruv) ko'chirib yozuv o'tkaziladi.
Ko'chirib yozuv mashqlari grammatik. leksik yoki so'z yasalishiga 
oid vazifalarni bajarish bilan birga olib boriladi. Bu imlo qoidasini 
tatbiq etishni yaxshi bilib olish imkonini beradi. Chunki vazifaning 
xarakteri imloviy malakani shakllantirishga nazariy asos bo'ladigan 
grammatik, fonetik bilimlarni faollashtirishni talab etadi. Bulardan 
tashqari, kompleks mashqlar orfografiya bilan birgalikda nutq o'stirish 
vazifalarini ham bajarish imkonini beradi. Kompleks mashqlarga misol 
qilib quyidagilarni ko'rsatish mumkin:
1. Ko'chirish. O'zakdosh so'zlarni aniqlab, o'zakni ajratish.
2. Tushirib qoldirilgan qo'shimchalami qo'yib ko'chirish, qanday 
qo'shimcha ekanini aytish; yozilishini tushuntirish.
3. Matn mazmuniga mos so'zni qavs ichida berilgan so'zlardan 
topib qo'yib ko'chirish. Shu so'z qaysi so'z turkumiga oid ekanini, 
uning yozilishini tushuntirish.
4. Aralash berilgan so'zlardan gap tuzish va yozish.
5. Tartibsiz berilgan gaplardan bog'lanishli matn tuzish.
6. Tanlab ko'chirish (Berilgan gaplardan yoki matndan muayyan 
bir so'z turkumini; ot va fe’ldan yoki ot va otdan, sifat va otdan 
tuzilgan so'z birikmalarini ko'chirish).
Diktant eshitib idrok qilingan so'z, gap, matnni yozishdir. 
O'quvchilaming og'zaki yozma nutqini o'stirishda, savodxonligini 
oshirishda diktantning ahamiyati katta. O'quvchi diktant yozish jara­
yonida xato qilmaslikka harakat qiladi. Xato qilmaslik ularning fone­
tik, leksik va grammatik bilimlarni qay darajada o'zlashtirganliklariga 
bog'liq bo'ladi. Imlo qoidalari grammatik hodisalar bilan bog'liq 
bo'ladi. Demak, savodli diktant yozish uchun o'z navbatida gram­
matik qoidalarni ham bilish zarur.
Boshlang'ich sinflarda diktant uchun matn tanlashda bir qancha 
tamoyillarga rioya qilish zarur:
1. Matnning monologik nutq shaklida bo'lishi. Unda ko'chirma 
gapiar, undalmali, kirish so'zli, ajratilgan bo'lakli gapiar, qo'shma 
gap bo'lmasligi lozim.
2. Matn hajmi 1—4-sinf o'quvchilarining o'qish sur’tiga asos­
langan bo'lishi.
3. Matn mazmuni bolalar hayoti bilan bog'liq bo'lishi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

4. Diktant matni o'quvchilarga u yoki bu haqda bilim berishi.
5. Tanlangan matn g‘oyaviy-badiiy jihatdan yuksak bo'lishi, 
bolalar hissiyotiga ta’sir qilishi.
6. Matn tarbiyalovchi xarakterda bo'lishi.
7. Matnda o'rganilayotgan hodisa kamida 5-6 marta uchrashi.
Diktantlar maqsadiga ko'ra ikki xil bo'ladi:
1.