K arim a q osim ova

Qadimda qorbo'ron qanday qorlar bilan o'ynalgan? Nima
uchun?
— Bo ‘yoq bozori qancha yilda bir bo ‘lar ekan ?
— Nega qorlar oq rangda yog
‘ar ekan ?
— 
Bahoroy qaysi bo 'yoqlarni xarid qilibdi ?
— 
Kuz kelganda qozon larda qaysi bo ‘yoqlar bor edi?
— Qish kelganda qozonda qaysi b o ‘yoq qolgan edi?
— Yoz uyqudan u yg‘onib nimani o ‘ylab ketibdi?
— Yoz qaysi bo ‘yoqlarni olganini о ‘ylab toping.
— Kuz qaysi bo ‘yoqlarni о ‘chirib, uning о ‘rniga qaysi bo ‘yoqlarni
surtib chiqdi?
— Qish o ‘z zahrini nimalarga sochadigan bo'lib qolibdi?
2. Darslikdagi savol-topshiriqlar ustida ishlanadi. Bularni barcha 
guruh bajaradi. G u m h n in g faol ishtirokiga qarab ball qo'yiladi.
3. O 'qituvchi „K um ush qish" va o'qilgan asar yuzasidan tuzgan 
test topshiriqlarini guruhlarga tarqatadi.
4. Qish fasli bilan bog'liq m aqol va topishm oqlar aytiladi:
Bahor, yoz, kuz qishlaydi, Qish paytida ishlaydi. (Pechka)
Qish yopingichingni q o 'y m a, Yoz o'zin g bilasan. (M aqol)
5. O 'qituvchi sard o rlar uchu n asar m atni yuzasidan sav ol-to psh i­
riqlar tuzib keladi. Bu savol-topshiriqlar konvertlarga solinib, g u ru h ­
larga beriladi.

---

1 -guruh uchun.
— A yozbobo deraza oynalariga qanday qilib naqshlar chizadi?
— „Qiyom iga kelib“ birikm asining m a’nosini izohlab bering (ayni 
m e’yoriga, m arom iga yetgan holga kelgan).
2-guruh uchun.
— 
Falak, libos so'zini qaysi so'zlar bilan almashtirish mumkin?
(falak — osm on gum bazi, osm on, ko‘k; libos — kiyim, ust-bosh)
— 
Bahoroyning gullari nomini sanab bering.
3-guruh uchun.
— ,,S h ito b “ so'zin in g m a’nosini izohlang (harak atnin g b ajari- 
lishidagi tezlik)
— S araton qaysi payt ekanini ayting.
4-guruh uchun.
— Bahor tabiatida yuz beradigan hodisalarni ayting.
— Z a ’far, zarg'aldoq ranglar qanday rang? Ranglar ichidan olib 
ko'rsating. (zarg'aldoq — to 'q sariq rang, z a ’far — sap-sariq, som on 
rang).
5-guruh uchun.
— Qish chillasi necha kun va unga qaysi vaqt kiradi?
— E rtakda badiiy vositalardan nim a k o 'p ro q qo'llan ilgan ? (jo n ­
lantirish)
Darsni yakunlash va tarbiyaviy xulosa chiqarish. Bunda quyi­
dagicha savollar beriladi:
— Dars sizga yoqdimi? N im asi yoqdi?
— Bugun darsda nim alarni bilib oldingiz?
— Siz qishda tabiatni, tabiat ehsonlarini asrash uchun nim alar 
qilyapsiz?
S o'ngra o'qu vch ilam ing um um iy ballari e’lon qilinadi.
Uyga vazifa: ertak m atnini ifodali qilib o'qishga, unga reja tuzib, 
shu reja asosida qayta hikoyalashga tayyorlanib kelish.
Hikoyani o'qish m etodikasi
Hikoya kichik hajmli badiiy asar bo'lib, u nda kishi hayotidagi m a’lum 
bir voqea, hayotning m uhim tom onlari um um lashtirib tasvirlanadi.
„H ikoya k o 'p in ch a kishi hayotida bo'lgan bir epizodni tasvir etadi. 
U ning m azm uni ertakdagidan ortiqroq h ay o tiy dir"14.
14 S u lto n I. A dabiyot nazariyasi. - T o sh k e n t: „ 0 ‘q itu v c h i" , 1980. 245-
bet.

---

H ikoya m azm u nan boshlang'ich sin f o'quvchilari u ch u n m os ja n r 
hisoblanadi. K ichik yoshdagi o'quvchilarni q ahram onlam ing x atti- 
harakati, tashqi k o 'rin ishi, p o rtret tasviri, voqea-hodisalar haqidagi 
hikoyalar k o 'p ro q qiziqtiradi. Shuning uchun bolalam i hikoya bilan 
tanishtirish uning sujetini tushuntirishga bog'lab olib boriladi.
B oshlang'ich sinflarda hikoyani o'qishga bag'ishlangan izohli 
o 'q ish darslarida o'q ilg an hikoya m azm unini ochish, lug 'at ustida 
ishlash, o'q ilg an m atn ni qayta hikoyalash kabilar asosiy ish turlaridan
hisoblanadi. H ikoya m azm uni o d atda savollar asosida tahlil qilinadi. 
S o 'roq lardan ikki m aqsadda: hikoya m azm unini tahlil qilish ham da 
dalillar, m ulohazalar, xulosalarni taqqoslash, voqea-hodisalar, xatti- 
harakat o'rtasidagi bog'lanish lam i aniqlash va um um lashtirish u c h u n
foydalaniladi.
Hikoyani o 'q ish darsida o 'quvchilar tushunm aydigan so 'z va 
iboralar m a’nosini tushuntirish ham m uhim , aks holda u la r hikoya 
m azm unini tu sh u n a olm aydilar.
Hikoyani o 'q ish d a uning m azm unini tahlil qilish va shu asosda 
o 'q u v ch ilar n u tq in i o'stirish m arkaziy o 'rin egallaydi. H ikoya o 'q ib
bo'ling ach, o 'q u v c h ila r o'ylashi, o 'z m ulohazalarini aytishi uch u n
tayyorlanishga vaqt berish kerak. O 'qilgan asar yuzasidan beriladigan 
dastlabki savollardan m aqsad hikoya bolalarga yoqqan-yoqm aganligi, 
undagi qaysi q ah ram o n n in g xarakteri bolaga ta ’sir etganini bilishdan 
iborat. S h undan keyingina hikoya sujeti, voqeaning y o'nalishini 
ochishga, personajlar xarakterini tushunishga, nihoyat, asarning asosiy 
g'oyasini bilib olishga yordam beradigan savollardan foydalaniladi.
Badiiy asarni tahlil qilishda sujetni to 'liq tushuntirishga berilib 
ketib, q ah ram on larga tavsif berish, asar qurilishi va tilini tahlil qilish 
kabi ish turlari e ’tib o rd an chetda qolmasligi lozim.
E rtak janriga xos m atn lar jozibadorligi bilan bolani o 'z ig a to r- 
tadi. L ekin hik o y a jan ri ham hayotiyligi bilan o'zig a xos. H ikoyada 
v oqealar tez rivojlanib boradi. U n d a inson hayoti, u bilan b o g 'liq
hayotiy lavhalar b ay o n etiladi. O 'q u v ch ilar q a h ra m o n la m in g xarak ­
teri, ulardagi xususiy atlar bilan qiziqadilar. M asalan, 3 -sin f „ O 'q ish
k ito b i“ dagi