K nshlo xujvlip korxonalarining ichki xujalik

Miki:yeіtіnng fielcnci r.ucmiha biznes rejani tarmok. maxsuЈіotlari bOzOrI kismidagi ma’lumotlarga asoslangan xolda maxsulotlarni iste’molchilarga sotishning asoslanganligi, bu z‹a— rayon xech kanday kiyinchiliklarpp vujudga keltirmaslignni kursatuvchi tadbirlar belgilanadi. Shu kismda korxona maxsulotlarini iste’›1Ol etuvchilar tugrisida, ular tomonidan kugіiladigan talablarning barkarorligini anik rakamlar bilan is— botlash lozim. Xujalik maxsulotiga bulgan talafi darajasiga ta’sir etјvchi omillar kursatiladi. N(asalan, xujalik maxsuloti sifatiNing yaxSHILIGI, EYEOLOGIk n‹ixatidan tozaligi, baxosining nisbatan arzonligi, transport yullariga yakinligi va boshkalar. Xujalikning boshka rakobatchilar bilan rakobatlashishida yutib chikish strategiyasi imkoni boricha rakamlar yordamida asoslanishi zarur. Nixoyat, sotiladigan maxsulotlarning baxolari belgilanadi, maxsulotlarni kanday tartibda sotshi tafsplotlari batafsil yori— tiladi xamda reklama xarajatlari keltiriladi. Xujalikning bo— zor soxasidagi ayrim talab etiladigan xolatlari xam rejalashti— riladi.
Tashkiliy reksa ricmihn xujalik yuritish faoliyatining
xukukiy asoslari, kaysi konunlar, farmonlar xamda karorlar aso- sida faoliyat kursatishi, mulk shakli, ularning mulkINI EG8Lbri, xususiyatlari kayd etiladi. Xissadorlik, paychilik xujaliklarida esa ularning mulkiy payining umumiy mikdori, taksimlanishi kabi ma’lumotlar kursatilishi lozim. Bu kismda moliyaviy xuzokatlarga kimlar kul kuya olishi, ularning xuk.uklari k rsatiladi. Ular xujalikning ustavgі (nizomi) ga mos keliіii shart.
Tavakgalchilik reyasasi k.ismida turli xolatlarning ta’sir kursatishi aniklanishi lozim. Vlap texnikaviy, ekologik, boshkarish, moliyaviy—siyosiy xamda xalparo mikyosdagi xolatlardan iborat bulishi mumkin. Ularni ayrim sabablarga (xujalikka boglik bulmagan) kura amalga oshirilmasligi xujalik faoliyatiga kanday salbiy ta’sir etishi mumkinligini kursatish kerak. Masa- lan, xujalik sinalmagan iste’molchiga maxsulot sotishda, ekolo- giyaning uzgarishida, maxsulotlarni transport vositalarida tashi- lishi, iktisodiy va siyosiy barkarorlik shakllanmagan xududlarga maxsulot sotish natijasida tavakalchilikka yul kuyishi okibatida yuz beradigan xollar yoritilishi lozim. Yukoridagi omillar ta’si— rini maxsus ishlab chikarilgan ballar yordamida aniklash mumkin. Ularni olishda tadbirkorlar biroz kiynaladilar. Bu mushkullikni
yengillashtirish uchun Respublika tovar ishlab chikaruvchilar pala- tasi, birjalar, vazirliklar tegishli ballarni gazetalarda berib borib, tadbirkorlarga kumaklashishlari lozim.
Itfoliyaviy f›eeica k ismida avvalgi kismlarda maxsulot turlari buyicha aniklangan ishlab chikarish xarajatlari, ularning tannarx- lari xamda baxolariga asoslangan xolda xap bir maxsulot turi buyicha oliniiіi lozim bulgan pul tushumi rejalashtiriladi. Ish- lab chikarish xarajatlarini doimiy xamda uzgaruvchan xarajatlarga bulgan xolda aniklash maksadga muvofikdir. Doimiy xarajatlarga kshlab chikarish mumkin bulgan maxsulot miklorining uzgarishi bilan boglik bulmagan xarajatlar, ya’ni asosiy vositalarning ijara xaki, amortizitsiya summalari, ep va suv soligi summalari va boshkalar kiritiladi.
Yzgaruvchan xarajatlarga esa maxsulot mikdorining kupayishi bilan boglik bulgan xarajatlar, ya’ni maxsulot yetishtirishda sarf- langan ish xaki summasi, yokilgi, ugitlar kiymati va boshkalar ki- radi. Shuningdek, xujalik buyicha sarflangan ishlab chikarksh xa- rajatlarining umumiy miіshori, davriy xarajatlar, moliyaviy sarflar xamda kuzda tutilmagan xarajatlar summasi aniklanadi. Shu xarajatlarni rejalashtiriladigan davrda kamaytirish yullari, imkoniyatlari anit;lanib xisob-kitob kilinadi. X,isob- kitoblarga asoslangan xolda ularni kamaytirish rejalari ishlab chikiladi. Barcha xarajatlar, daromadlar xamda foyda summasi aniklanganidan sung, xujalikning rentabellik darajasi ani›;lanadi. Shuningdek ayrim ishlab chikariladigan maxsulotlar xamda xujalik buyicha xarajatlarni koplash darajasi xam aniklanadi. Shu kursatkich yordamida maxsulotlarning ayrim turla- rini ishlab chikarish zarurmi yoki xtatish kerakli, degan masala xal etiladi. Agarda olinadigan daromad unga kilinadigan xara- jatdan kam bulsa, maxsulot ishlab chikarishni rivojlantirish ke- rak emas. Shu kismda olinishi mumkin bulgan sof foydaning taksimlanishi xam rejalashtiriladi.
Bіtznes pejn tuzishda xujalik raxbari va mutaxasislari kuyida
kursatilgan masalalarga asosiy e’tiborni karatishlari kerak:

• 
  anik bozordagi maxsulot turlariga bulgan talab va taklifni xisobga olgan xolda foyda keltiruvchi ekin turini ekishni reja- lashtirish, sotish shakllarini anik bilish;
  
• 
  rex‹alashtirilgan yilda ekiladigan ekin turlarini, yerdan gri foydalangan xolda joylashtirish;
  

• 
  ekiladigan xap bir ekin turi buyicha xujalikda texnologIk xaritalarni tuzishda mavjud meyorlardan kelib chikkan xolda, xap bir xududning va xujalikning iktisodiy geografik xususiyatla- rini xisobga olish;
  
• 
  mexnat va moddiy xarajatlar meyorlariga kat’iy rioya
  
• 
  ekiladigan ekinni xosildorligini tugri belgilash;
  
• 
  chorvachilikda poda xarakatini tuzish;
  
• 
  mollar maxsuldorligini tugri belgilash;
  
• 
  mollar va parrandalarning ozikara bulgan talabini xisob- kitobini kilish;
  
• 
  100 bosh urgochi mollardan buzok, kuzi va chuchka bolasi olish xisob-kitobi, xujalikning yunalishini xisobga olgan xolda bel- gilanadi;
  
• 
  ekin ekish yoki chorva mollarini parvarish kilish bilan boglik barcha sarf-xarajatlarni anik xisob-kitob kilish;
  
• 
  yil boshida mavjud koldikni, maxsulotlarni saklash xarajatlari xisob-kitobini tugri yulga kuyish;
  
• 
  erkin va shartnoma asosida sotiladigan maxsulotlarga bozordagi talab va taklifdan kelib chikkan xolda narx belgilash va yil davomida bozor baxolarining uzgarishiga karab maxsulot so- tishning shartnoma baxosini tugrilafi borilishini shartnomada kuzda tutish;
  
• 
  tayyorlov tashkilotlari tomonidan shartmoma asosida oladi- gan maxsulotlarni tashiіl xarai‹atlarini koplaіch manbalarini, mikdorini aniklashni іchartnomada anik kursatish;
  
• 
  ishlab chikarishda ishlatilmay foydasiz yotgan inventar, ma- shina va texnikalarni sotishni yulga kuyish;
  
• 
  xujalikdagi xap bir tarmok.ning foyda bilan ishlashini ta’min etish;
  
• 
  kishlok xujaligida ishlab chikariladigan maxsulotlarga kilinadigan mexnat va moddiy resurslar meyori (kishi-soat, ypyr, yokilgi-moylash materiallari, mineral ugitlar va boshk.alar) vako- latli organlar tomonidan tasdiklangan, kiіchlok xujalik maxsulotlari yetishtirishda talab etiladigan meyordan, maxalliy sharoitdan kelib chikkan xolda foydalanish;
  
• 
  ekiladigan ekinlarning texnologik xaritalarda kursatilgan davrlar buyicha ish mikdorini ban‹arilish va karajatlari davr tu- gashi bilan taxlil kilib borilishi shart.
  

Test —