K nshlo xujvlip korxonalarining ichki xujalik

Bi7lfec-pelca shf'zpwga ‘•і“іipadigai asosiy pіalablar:
Biznes-reja tuzishda ijarachi va oila pudrati jamoalari, dexkon va fermerlarning, birinchi navbatda, raxbarlari, mutaxas— sislar va ilmiy maslaxatchilar yordamidan foydalanib tuzishlari
talab etiladi. Chunki, raxbar xodim uz kelajak faoliyatini loyixalashtirishi, xomch kilishi, uz goyasining tugriligi xamda uii amalga oshirish uchun barcha zarur sharoitlar mavjudligiga yana bir marta ishonch xosil kilish imkoniyatiga ega buladi.
Biznes reja uning xulosa kismini yoritishdan boshlanadi. Shuni aytish kerak—ki, biznes—re›t‹aning xulosa kismi uning boshka kismlari ishlab chikilgandan keyingina tula shakllanadi. Shunga karamasdan, ijarachi va oila pudrati n‹amoalari dexkon va fermer— lar uz xamfikrlari, xodimlari va chetdan taklif kilingan ilmiy maslaxatchilar bilan birgalikda, eng avvalo, uz faoliyatlari dastu- rini amalga oshirish yullarini tula va ravshan tasvirlashga xarakat kilmoklari lozim. Xulosa kismida yoziladigan fikr va mu— loxazalar, taklif va goyalar tushunarli, kuzlangan maksadga erishish yullarini bir ukishda tushunishga imkon beradigan xolda yoriti— lishi lozim. Bayon kilinadigan goya va fikrlarda tadbirning maksadi nima? Odamlar, tadbirni amalga oshirishdan kuzlangan kanaka maxsulotni olishlari kerak? Bu maxsulotning uziga uxshash bulgan maxsulotlardan farki nimada? kabi savollarga javob be- rish lozim.
Xulosaning oxirgi kismi tadbirni amalga oshirishdan kuzlangan moliyaviy natijalarga bagishlangan bulib, unda yakin davr ichida sotilishi mumkin bulgan maxsulotlar xajmi, sotishdan
tushadigan na›;d pul daromadi, ishlab chikarishga kilinadigan xara- jatlar, daromad, foydalilik darajasi va nixoyat sarmoyadorlardan olgan karzni uzish muddatlari xakida axborot berish talab etiladi.
Biznes-reja tuzishda ijara va oila pudrati jamoalari va dexkon-fermer xujaliklari raxbarlarining urni:
- biznes-rejaning asosiy kismi xaridorlarga taklif kilinadigan maxsulot, umuman amalga oshirilmokchi bulgan tad- birning moxiyati bayon kilingan bulimdan iborat buladi. Bu bulimni yoritganda raxbar xodim taklif kilgan maxsulot rakobatchilarnikidan ma’lum xususiyatlari bilan ajralib turmogi LOzim;

• 
  paxfiap tadbirkor taklif ETgan yoki amalga oshirayotgan tadbiri natijasida ishlab chikarayotgan maxsuloti fakatgina uning say xarakati maxsuli bulmasdan, balki moliyaviy ta’minotiga xam bogliklir.
  

Shular sababli raxbar xodim taklif kilgan tadbir asosida ish— lab chikarishni xom—ashyo bilan va boshka zarur moddiy resurslar bilan ta’minlash, yangi texnika, ilgor va tejamkor texnologiya- larni jalb etish, ularga yetarli shart—sharoitlarni yaratib berish
raxbarlarga ma’lum bulishi va boshlangich faoliyati negizini tash-
KIL K,ILMOGI LOZIM .
Tadbir rax.bari kuyidagi savollarga anik va tushunarli javob berishi shart:

• 
  taklif kilingan maxsulotlarga (xizmatga) bozorda talab bormi yoki yukmi? Talab darajasi kanday? (yukori, urta, past).
  
• 
  taklif etilayotgan maxsulotlari (xizmat) iste’molchiga ni- masi bilan yokadi?
  
• 
  ishlab chikarilayotgan maxsulotlar rakobatchilar maxsuloti- dan nimasi bilan farklanadi?
  
• 
  maxsulot bozorgirmi va u necha yil davomida bozorni egallab turadi?
  
• 
  maxsulot patentlanganmi, mualliflik guvoxnomasi bormi, ular kayerlarda va kim tomonidan ruyxatga olingan, bankda xisob rakamiga egami?
  

Biznes—rejaning bu bulimida taklif kilinadigan maxsulot— ning sotilish narxi, xajmi va uii ishlab chikarishga ketadigan xa- rajatlar kiymati, olingan naf-foyda mikdoriga baxo berilishi shart.
Biznes-rejada bozorni urganish:

• 
  biznes-rejaning bu kismida tadbirkor, uz xamfikrlari va sarmoyadorlari bilan marketing rejasining asosini tashkil kiluvchi masalalarni bayon kilishi kerak. Bu kism nixoyatda muxim bulib, uning tafsiloti tadbirkorlar, dexkon va fermerlar uchun istikbol reja va bajaradigan ishlarda dastur vazifasini utaydi. Ularga kuyidagilar kiradi:
  
• 
  tovar maxsulotini iste’molchiga yetkazish usuli va yullari;
  
• 
  narx-navo tizimi;
  
• 
  tovar maxsulotini tashvikot (reklama) kilish yullari;
  
• 
  tovar maxsuloti sotilishini ragbatlantirish yullari;
  
• 
  tovar maxsulotini olganlarga xizmat kursatish;
  
• 
  korxona va tovar maxsulotining obru—e’tibori (imidj) xakida istemolchilar va keng omma urtasida ijobiy fikr uygotish.
  

Yukorida kayd kilingan xap bir masala buyicha ijara va oila pudrati jamoalari, dexkon va fermerlar kuyidagilarni bilish- lari lozim. Birinchidan, maxsulotlar kaysi usulda sotiladi, uz dukonlarida-mi? yoki boshkalar orkali-mi? Ikkinchidan, maxsulot narxi nimaga asoslanib belgilanadi, ketgan xarajatlarni koplash uchun kaysi darajada foyda kurish yetarli? Uchinchidan, maxsulot— larni tashvikot kilishni kanday tashkil kilish mumkin va bunga
kancha mablag ajratiladi? Turtinchidan, maxsulot sotish kanday yullar bilan kengaytiriladi: sotuvchilar sonini kupaytirib—mi? yoki yangi bozorlar topish xisobigami? Beshinchidan, maxsulot va korxona xakida iste’molchilar urtasida ob ru-e’tibor, yaxshi fikr paydo kilish uchun kanday ishlar amalga oshirilmokchi?
Bu tugrida xorijiy davlatlar tadbirkorlari, dexkon va fermerlari tajribasini urganish zarur.

3. 
   Biznes reja ning tarkIbIy kismlari
   

Taklif etilayotgan loyixa turiga karab (kanday maxsulot ish— lab chikarish yoki xizmat turlariga karab), biznes-rejaning bulimlari xam turlicha bulishi mumkin. Lekin, bunday xujjatning mazmuni ozmi—kupmi namunaviy bulib, kuyidagilarni uz ichiga oladi:

1. 
   Rezyume (xulosa). Bu biznes-rejaning boshlanuvchi va eng kiska bulimi bulib, u uzidan keyin keladigan barcha bulimlarning xulosasini uzida jamlaydi. Kupgina sarmoya ajratuvchi investor- lar, bankirlar (chunki ularning aksariyati, eng avvalo tadbirkor— lardir) bir yoki ikki varakli biznes-rejaning ushbu kiska maz— munli bulimini ukishni yaxshi kuradilar. Chunki ular bu orkali loyixaning eng kerakli xususiyatlarini va afzal tomonlarini paykay oladilar. Shuning uchun bu bulimni tayyorlash juda mushkul ish va u biznes—reja ni tayyorlovchi xodimlardan katta maxorat xamda bilimlarni talab kiladi.
   

Bu ishni fakatgina biznes-rejaning barcha bulimlari ishlab chikilgandan sunggina yukori saviyada bajarish mumkin. Shuni yodda tutish lozimki, rezyume (xulosa) — bu birinchi material bulib, sar- moya ajratuvchi investor, bankir, uning mazmunidan loyixa xakida xukm chikaradi.
Rezyumeda (xulosada) juda kiska tarzda kuyidagilar yoritiladi:

• 
  loyixaning mazmuni: uning maksadi va imkoniyat darajasi— dagi samaradorligi;
  
• 
  ma’lum bir anik bozor sharoitida loyixani amalga oshirish
  

M MEINLIGI;

• 
  loyixani kim va kanday amalga oshiradi;
  
• 
  loyixani moliyalashtirish manbalari;
  
• 
  loyixani investiiiyalashdan keladigan, kutilgan foydalar: sotuv xajmi, ishlab chikarish va sotish xarajatlari, foyda nor- masi, investitstіya mablaglarini kaytarish xamda xarajatlarni koplash vakti.
  

2. 
   Korxona (firma) xakida ma’lumotlar keltiriladi. Unda kuyidagilar yoritiladi:
   

• 
  korxonaning (firmaning) tashkil etilgan vakti;
  
• 
  ruyxatdan utganligi;
  
• 
  korxona sarmoyasining tarkibi;
  
• 
  korxonaga xizmat kursatayotgan bank;
  
• 
  korxona raxbariyati xak.ida ma’lumot;
  
• 
  korxonaning tashkiliy-boshkaruv tuzilishi;
  
• 
  korxonaning imidjI (ya’ni — xaridorlarning korxona xakidagi fikri, korxonaning boshka xuddi shunday shakldagi fir- malardan afzallik tomonlari, kimlar uning tovaridan yoki xizma- tidan foydalanadi, korxonaning savdo belgisi kayerlarda ma’lum va asosiy xaridorlari kimlardan iboratligi kursatiladi).
  
• 
  korxona xarakat kilayotgan ichki va tashki bozor taxlil kilinadi.
  

3. 
   Tovar maxsulot (xizmat turlari) tavsifi:
   

• 
  ishlab chikarishga taklif etilayotgan maxsulot yoki xizmat kanday exuiyojlarni kondiradi;
  
• 
  bozordagi xozirgi kunda mavjud bulgan xuddi shu turdagi maxsulot yoki xizmatdan sizning maxsulotingiz yoki xizmatingiz kaysi afzal tomonlari buyicha ajralib turadi;
  
• 
  taklif etilayotgan maxsulot yoki xizmat kanday mualliflik xujjatlari bilan ximoya kilingan;
  
• 
  taklif etilayotgan maxsulot va xizmatning narxlari kanday bulishi mumkin xamda kanchalik rakobatga bardosh beradi;
  
• 
  maxsulot yoki xizmatni sotish natijasida kanchalik foyda normasiga erishish mumkin.
  

4. 
   Sotuv bozori:
   

• 
  maxsulot yoki xizmatning asosiy xaridorlari kimlar buladi;
  
• 
  xozirgi vaktda xamda kelajakda sotuv xajmi kanday bulishi
  

M M KIN;

• 
  asosiy - rakobatchilar kimlar, ularning sotuv xajmi kancha, marketing strategiyasi va daromadlari kanday;
  
• 
  rakobatchilarning maxsuloti kanday: asosiy tavsifnomasi xamda sifat darajasi kanday;
  
• 
  rakobatchilar maxsulotlari yoki xizmatlarini kaysi narx- larda sotmokdalar, ularning narx siyosatlari kanday.
  

5. 
   Marketing strategiyasi:
   

• 
  ichki va tashki bozorlarda maxsulot yoki xizmatni taklif etayotgan taksimot xamda sotuv tizimi;
  
• 
  sotuv narxi va narxni tashkil etiііі tizimi;
  
• 
  reklama buyicha kerakli chora—tadbirlar, taklif etilayotgan reklama vositalari xamda ularga ketadigan xarajatlar tarkibi;
  
• 
  sotishga kumaklashadigan chora—tadbirlar (pablik re- leyshnz), xaridorlar uchun kushimcha imtiyozlar, sotuvdan sunggi xizmat kursatish va xokazolar.
  

6. 
   Ishlab chikarish dasturi:
   

• 
  maxsulot ishlab chik.arish kayerda tashkil etiladi;
  
• 
  yangi ishlab chikarish kuvvatlarini tashkil etish lozimmi;
  
• 
  yoki xarakatdagi korxona k.uvvatlaridan (kayta kurollanti- rib) foydalanish mumkinmi;
  
• 
  rejalashtirilayotgan korxonada iіііlab chikarishni maksadga muvofIK xajMi kanday buliіііi kerak;
  
• 
  meyordagi k.uvvatlarga erishish uchun kanday investiiiyalar zarur;
  
• 
  korxona xom—ashyo maxsulotlari xamda boshka ishlab chikarish omillari bilan kanday ta’minlanadi;
  
• 
  kanday texnologiya va vositalardan foydalaniladi;
  
• 
  korxona boshka korxona bilan ish jarayonini takomillashtirish ustida ishlaydimi.
  

7. 
   Ishlab chikarishni tashkil etish:
   

• 
  rejalashtirilayotgan korxonaning tashkiliy tuzilmasi kanday buladi;
  
• 
  korxona kadrlar bilan kanchalik ta’minlangan, mavjud mutaxassislarning ruyxati, ularning malakasi xamda ish tajri- basi;
  

—turli xil kategoriyadagi ishlovchilarni, sotsial imtiyozlarni kushgan xolda, ish xaki shakllari xamda darajasi kanday buladi;

• 
  korxonaning texnologik tuzilmasi kanday buladi.
  

8. 
   Korxonaning tashkiliy shakli:
   

• 
  rejalashtirilayotgan korxonaning mulk shakli xamda xukykјzy statusi kanday (xususiy korxona, xissadorlik jamiyati, fermer xujaligi, ijara korxonasi, kushma korxona va xokazolar);
  
• 
  korxonaga yordamlaіііuvchi investor kanday xukuklarga ega buladi (boshkarishda katnashishi, aksiyalar paketidagi xissasi va xokazolar);
  
• 
  rejalashtirilayotgan korxonaning xomiylari yoki investor— lari kimlar (davlat tashkilotlari, bank, fermer xujaligi, xususiy korxona va boshkalar);
  

— mavjud xomiylar yoki investorlar uchun kanday xukuklar berilgan (boshkarish, moliyavIy nazorat);

• 
  ushbu mulk shaklidagi korxona kanday yuridik xuk.uklarga ega (korxonaning xukukiy statusinіі tartibga soladigan konun nor- malarini kiskacha yoriting), potensial investor, unga beriladigan xukuklarga ega bulishi uchun, kanday yuridik xolatlarni amalga oshirish kerak (birgalikda egalik kilish, xomiy, xissador) va bu esa maxalliy xamda joydagi konunlar buyicha kanday xukukiy ja— vobgarlikka olib keladi.
  

9. 
   Moliyaviy reja:
   

• 
  korxonani tashkil etgіsh uchun kancha mikdordagi umumiy investiiya xajmi kerak;
  
• 
  moliyalashtirish manbalari kanday (aksiyalar sotish, kimmatbaxo kogozlar chikarish, bank kreditini olish, korxonani tashkil etayotganlarning uz mablagi);
  
• 
  moliyalashtirish manbalari va valyuta turlari buyicha tar- kibi kanday bulishi kerak (agarda xorijiy valyutalarda investi— siyalar rejalashtirilayotgan bulsa, u xolda kaysi ayriboshlash kurslarida ularni jalb etishmokchi);
  
• 
  ^{uzok M}uAdatli ^{investitsiyalarga va aylanma vositalarga} bulgan extiyojlarni kondirish uchun kanday shartlar asosida moliya mablaglari jalb etiladi.
  

10. 
    Loyixaning rentabelligi (foydaliligi):
    

• 
  korxonani tashkil etish buyicha investitsiya xarajatlarining umumiy xajmi xamda max.sulot birligiga gri kelishi kanday (asosiy va aylanma vositalarga, infrastrukturaga va xokazolar uchun investitsiyalar);
  
• 
  rejalashtirilayotgan korxonani ishlatish, maxsulotini so— tish yoki xizmatni tashkil etish kanchaga tushadi;
  
• 
  maxsulotni sotishdan yoki xizmatdan keladigan umumiy daromadlar xajmi kancha bulishi mumkin;
  
• 
  rejalashtirilayotgan korxona kanday turdagi soliklarni lashi kerak;
  
• 
  ijaraga olingan mablaglarni kaysi muddatlarda va kanday xajmlarda kaytarish rejalashtirilayapti;
  
• 
  rejalashtirilayotgan korxonaning umumiy foyda xajmi va normasi kancha bulishi mumkin.
  

Yukorida keltirilgan biznes-rejaning bulimlaridan tashkari, yana kushimcha ravishda kuyidagi axborotlarni keltirish mumkin, ya’ni moliyaviy mablaFlar xamda ma›kburgіyatlar, foyda va zararlar xtіsoboti, moddalari buyicha xarajatlar va xokazolar.
Xulosa kvіlib aytganda, muvaffakiyatli tuzilgan biznes-ren‹a korxonaning xolatini chukur taxlil kiladi xamda uning kelal‹ak- dagi rivon‹lanishiga xolisona va obektiv baxo beradi.
Biznes—reja muxim xul‹Y.am xisoblanadi. Shuning uchun xam uii begona odamlarga xamda korxona boshkaruviga alokador bulmagan shaxslarga berish takiklanadi.

4.