Kafedrasi abduraxmanov ixtiyor baxtiyorovich

2.3. Tekshiruv jarayonida olingan ma’lumotlar asosida ishlab chiqarish 

xarajatlari auditi natijalarini umumlashtirish 

Ishlab chiqarish xarajatlari auditi bo’yicha auditorlik hisobotini va xulosasini 

shakllantirish  ishlab  chiqarish  xarajatlari  auditi  rejasi  va  dasturining  barcha 

bo’limlari bo’yicha o’tkazilgan auditorlik tekshiruvi natijalarini umumlashtirish va 

baholash jarayonida vujudga keladi. 

Audit natijalarini baholash ishlari asosan quyidagilarni o’z ichiga oladi: 

-  ishlab  chiqarish  xarajatlari  auditi  bo’yicha  ishchi  hujjatlarni  sharhlash  va 

yakuniy ishchi hujjatlarni tayyorlash; 

---

46 

 

- 

ishlab 

chiqarish 

xarajatlari 

tekshirish 

jarayonida 

aniqlangan 

kamchiliklarning ahamiyatlilik darajasini baholash; 

- ishlab chiqarish xarajatlari tekshirish bo’yicha auditorlik dalil - isbotlarning 

etarliligini baholash; 

- amal qilayotgan korxona printsipi bilan bog’lik omillarni baholash; 

-  tekshiruv  natijalari  bo’yicha  auditorning  mijoz  korxona  rahbariyatiga 

taqdim qiladigan yozma axborotini tuzish; 

- auditorlik hisoboti va xulosasini tuzish. 

Ishlab  chiqarish  xarajatlari  auditorlik  tekshiruvi  o’tkazish  chog’ida  boshqa 

bo’limlar  tekshiruvi  kabi  asosan  tekshirilayotgan  xo’ alik  yurituvchi  sub’ektning 

dastlabki  hujjatlari,  hisob  registrlari  va  hisobotlarida  aks  ettirilgan  haqiqiy 

axborotlar tahlil qilinadi va baholanadi. Faqat ayrim hollardagina auditorlar taxmin 

va hisob-kitoblarga asoslangan moliyaviy axborotlarni baholaydi. 

Ta’kidlash  joizki,  tekshiruv    natijalari  va  xo’ alik  yurituvchi  sub’ekt 

mutaxassislarining  hisob-kitoblarini  baholashda  auditorlar  ma’lum  darajada 

professional ehtiyotkorlikka rioya qilishlari zarur. 

Auditor  quyidagi  hollardagi  kabi,  katta  nomuvofiqliklar  mavjudligini 

ko’rsatuvchi holatlarni ob’ektiv baholashi zarur: 

-  xarajatlarni  taqsimlash,  tannarxni  aniqlash  vash  u  kabilar  yuzasidan 

xo’ alik yurituvchi sub’ekt xodimlariga ma’lum bo’lgan, ammo auditor tomonidan 

ochilmagan xatolarni aniqlash faktlari; 

-    tekshiruv  uchun  zarur  bo’lgan,  auditorga  o’z  vaqtida  taqdim  qilinmagan 

xarajatlar  bilan  bog’liq  dastlabki  hujjatlar  yoki  ma’lumotlarga  doir  xo’ alik 

muomalalari; 

-  mutaxassislarning hisob-kitoblaridagi nomuvofiqliklar; 

-  inventarizatsiya  natijasida  aniqlanib,  dalolatnoma  va  taqqoslash 

vedomostlari  bilan  rasmiylashtirilgan,  lekin  etarli  darajada  tahlil  qilinmagan  va 

tuzatilmagan katta tafovutlar; 

-  katta  tafovutlarning  tasdiqlanmaganligi  va  auditor  so’rovlariga  kutilgan 

javoblar olinmaganligi; 

---

47 

 

- tekshiruv uchun tanlab olingan, zarur dastlabki hujjatlar yoki tegishli ruxsat 

etuvchi ko’rsatmalar taqdim qilinmagan xo’ alik muomalalari. 

Auditor  mahsulot  tannarxi  bo’yicha  to’plangan  dalil  -  isbotlar  etarliligini 

baholashda  ushbu  holatlar  aniqlangan  bosqichni  (rejalashtirish,  audit  o’tkazish) 

hisobga  olishi  kerak.  Shuningdek,  katta  xatolar  xatarini  dastlabki  baholash  va 

batafsil tekshirish rejalari ham e’tiborga olinishi lozim. 

Agar  bunday  holatlar  rejalashtirish  bosqichida  aniqlangan  va  hisobga 

olingan  bo’lsa,  unda  auditor  to’plangan  dalil-isbotlarning  etarliligiga  va 

rejalashtirilgan  hamda  qo’shimcha  auditorlik  amallarini  bajarishning  maqsadga 

muvofiqligiga baho berishi zarur. 

Auditorlik  tekshiruvining  asosiy  bosqichlarini  o’tkazish  natijalari  audit 

o’tkazishdan  qo’yilgan  maqsadga  erishilganlik  darajasini  baholagan  holda 

auditorning ishchi hujjatlarida qaid qilinishi lozim. 

 

Yozma  shaklda  olingan  dalil-isbotlarni  eng  ishonchli    deb  tan  olish  qabul 

qilingan.  Yozma  tasdiqlarning  ishonchliligi  ularning  to’g’ri  rasmiylashtirilishiga  

bog’liq.  Tasdiqlar  ishonchliligining  tahlilidan  kelib  chiqib,  tasdiqlangan  va 

tasdiqlanmagan  summalarning  katta-kichikligi,  shuningdek  majburiyatlarning 

ishonchliligi  to’g’risida  auditor  fikrini  shakllantirish  uchun  olingan  dalil-isbotlar 

etarliligi baholanadi; 

Ishlab  chiqarish  xarajatlari  analitik  hisobi  ma’lumotlarining  tengligini 

tekshirish.  Dastlabki  hujjatlarni  tekshirib  chiqish  yoki  bo’limlar  bo’yicha 

xarajatlarning  amalga  oshirilgani  tasdig’ini  olish  munosabati  bilan  auditorlar 

xarajatlarni  hisobga  oladigan  analitik  hisob  registrlarini  tekshirib  chiqishi,  hamda 

ularni  Bosh  daftar  ma’lumotlari  bilan  taqqoslashi  lozim.  Xarajatlar  muomalalari 

hisobga olinadigan schyotlarni tahlil qilishda quyidagilar aniqlanishi mumkin: 

-   tugallanmagan ishlab chiqarish schyotlari buyicha debet koldiklar; 

-   xarajatlarning mahsulot tannarxiga olib borilishi bo’yicha haddan tashqari 

katta tuzatishlar; 

---

48 

 

-  yaroqsiz mahsulotlar qiymatini ishlab chiqarilagan mahsulotlar tannarxiga 

o’tkazish bo’yicha hujjatlar; 

-  yordamchi  ishlab  chiqarishga  qilingan  xarajatlarning  ishlab  chiqarilgan 

mahsulotlar tannarxiga olib borish bo’yicha me’yorlar; 

-   bilvosita xarajatlarning mahsulot tannarxiga to’g’ri taqsimlanishi bo’yicha 

me’yorlar. 

Barcha  belgi  qo’yilgan  summalar  yakuniy  ishchi  hujjatlarini  tayyorlashda 

tahlil  qilinishi  va  hisobga  olinishi  lozim.  Ushbu  ishlarning  natijalarini  boshqa 

olingan dalil-isbotlar bilan taqqoslash maqsadga muvofiq.  

Shuningdek,  auditor  xarajatlar  tarkibidagi  dinamik  o’zgarishlarn  ham 

aniqlab ular bo’yicha aniqlangan kamchiliklarni o’z hisobotida aks ettirishi lozim. 

Masalan: