Kafedrasi mavlonov asqar quvondiqovich rang tasvirda

1.2 Rang tuslarining nomlari va ranglar gammasi xarakteristikasi: 

iliq va sovuq ranglar.
Rangtasvir mashg‘ulotlarida ranglar bilan ishlashda talabalarni ko‘pchilik hollarda qiynab qo‘yadigan narsa ranglarning o‘zbekcha nomlarini yaxshi bilmaslikdir.Talabalarga rangtasvir mashg‘ulotlarini olib borish uchun bo‘lajak tasviriy san’at o‘qituvchisi rangtasvir asoslarini puxta egallash va rangshunoslik nazariyasini mukammal bilishi shart. Shuning bilan birga realistik rangtasvirning nazariy asoslari ilmini o‘zlashtirish va amaliy mashq qilish natijasida savodli rangda ifoda yo‘llarini o‘rganish mumkin. Bu hol, ayniqsa, natyurmort ishlashda, uning ranglari to‘g‘risida so‘z yuritganda ko‘zga yaqqol tashlanadi. Ma’lumki bo‘yoqlarning 150 dan ortiq ruscha tuslari mavjud.
Ma’lumki tasviriy san’atning barcha turlarida rang muhim rol o‘ynaydi. Rang gammasi deganda tasvirlarni ishlash jarayonida qo‘llanadigan tus va ranglarning o‘zaro muvofiq kelishini tushunamiz. Bu holatni quyidagi jonli misol bilan izohlasak o‘rinlidir, masalan, musiqa san’atidagi ovozlar ma’lum notalar yordamida belgilanadi va foydalaniladi. Ular o‘z holicha alohida-alohida, bir-biri bilan uyg‘unlashtirilmay chalinsa ma’nosiz uzuq-yuluq ovozlardan iborat bo‘lib qoladi.
Ma’noli tasavvurlar zavq berish qudratiga ega bo‘ladi. Ularning sifati ovozlari o‘rtasidagi vaqt masofasi, ovozlar yo‘g‘oningichkaligiga ham bog‘liq. Rangtasvirlarini shlash jarayonidaham xuddi keltirgan misolimiz kabidir, ya’ni har bir rang va tusning o‘z yorqinligi va to‘q- ochligi mavjud. Ularni nechog‘lik bir-biriga mosini topib, o‘zaro muvofiq tarzda qo‘llasak shunchalik tasvir sifatida aksini beradi, ma’no tashish quvvatiga ega bo‘ladi. Agarbo‘yoqlarni tasvir ob’ektiga zidholda birini juda yorqin, boshqasini nursiz qilib o‘zaro bog‘liqligiga moslamay ishlasak, rangtasvir ma’nosiz va ta’sirsiz chiqib qoladi. Ranglarning yorqinlik kuchi va to‘q-ochligi xuddi tabiatdagidek qilib olish va tasvirlashda qo‘llash juda qiyin. Shu sababdan ham ular ochroq yoki to‘qroq gammalarda tasvir ob’ektlariga mos tarzda, ma’lum nisbatlarda qilib olinadi. Mo‘ljaldagi olingan gammaga moslab tasvirning eng to‘q va eng och qismlari darajasi belgilab olinadi. Shunda ishlangan tasvirlar yaxlitlik, qiziqarlilik kasb etadi, ta’sirchan chiqadi. Har bir narsa va xodisa tasvir etilar ekan, uni xuddi aslidagidek qilib aks ettirish mumkin emas. Buni ko‘pchilik san’at nazariyotchilari va rassomlar, amaliyotchilar doimo ta’kidlab keladilar. Zero, tabiatni tasvirlash undan olingan tasuvvurning qay darajadaligiga bog‘liq muhimi tabiat ko‘rinishi realligi tasavvurini obrazli tarzda ifoda esa ishonarli bo‘lsa shuning o‘zi kifoya, o‘zbek rassomlari ichida ham rangga juda e’tiborli munosabatta bo‘ladigan, uning go‘zal uyg‘unligini ifodalab bera oladiganlari ko‘p. Bunday usta, mahorat egalari mo‘yqalam sohiblaridan M.Nabiev, R.Axmedov, R.Choriev, B.Burmakin, B.Boboev, J.Umarbekov, A.Mirzaev, A.Ikromjonov, M.Toshmurodov, A.Nuriddinov, O.Qozoqov va boshqalarning nomlarini misol qilib keltirishimiz mumkin. Ularning ko‘plab ajoyib asarlari fikrimizni tasdiqlab turibdi.
Ma’lumki, tasvir ishlashni rang vositasida ishlash jarayonida atrof-muhit holati muhim ahamiyatga ega. Chunki chizilayotgan ob’ektga yorug‘lik manbai atrofidagi boshqa buyumlarni ta’siri kuzatiladi. Ular o‘z rangi, tusi bilan o‘zaro muvofiq yoki nomuvofiq bo‘lishi mumkin. Rassom ana shunday o‘zgarishlarni chuqur anglab, tahlil qilib, so‘ng ifoda etishi kerak. Aks holda tasvir jonsiz, ta’sirsiz chiqib qoladi, o‘rganayotganlar uchun bunday holatlarni hisobga olib tasvirlashda natyurmortlar juda qo‘l keladi. Chunki unda buyumlardagi soya, teri, shu’lalar, rang tuslarining o‘yini ifodaviyligi yaqqol ko‘rinib turadi. Ular tasvir shaklini, yorqinligini, yaxlitligini ko‘rsatishda xizmat kiladi. Natyurmortni qanday xonada qo‘yilganligini ham uning yorug‘ yoki qorong‘iligi nur derazadan qay holatda va burchak ostida tushayotgani xam muhim ahamiyat kasb etadi. Shu’la («blik») va rangli shu’la («refleks») natyurmortdagi deyarli barcha predmetlarda aks etib turadi. Ayniqsa, yaltiroq sirtli narsalar sathida bu yaxshi sezilib turadi. Chunki ular yorug‘likni yutmaydi, balki yog‘dulanib qaytaradi. Nurni o‘zida sindirib yuboradigan sirtli narsalarda aks shu’lalarni ba’zan sezib olish qiyinroq bo‘ladi. Ammo ularni talaba ilg‘ab olishini va tasvirlashni doimo mashq qilishi kerak. Buning uchun xar bir o‘rganuvchi yosh rassom o‘z bilimini ham nazariy, ham amaliy jixatlarini kitob qo‘llanmalaridan o‘qib rangtasvir namunalarini muzey va ko‘rgazma zallarida ko‘rish mumkin.