KAŞ valideynləRİm biLƏYDİ! (Valideynlər üçün)

Sual: Çarəsiz xəstəlik səbəbindən ölüm ayağında olan körpəyə nə demək lazımdır?

Cavab: Uşağa ölüm ayağında olduğunu demək olmaz. Təcrübəli və mahir həkimlər heç vaxt ölüm haqqında qəti bir söz demirlər. Çünki onlar ölüm ayağında olan insanların uzun illər yaşamasına şahid olmuşlar. Bundan əlavə, mütəmadi olaraq yeni dərmanlar kəşf olunursa heç vaxt ümidi itirmək olmaz. Bütün bunları nəzərə alaraq, ümidinizi itirməyin və körpənizə də ümid verin.

Məsləhət görürəm ki, ölüm ayağında olan uşaqlar üçün uzun müddətli əyləncələr düşünün. Məsələn, ona yüz səhifəlik bir rəsm albomu alın və gündə bir şəkil çəkməyə təşviq edin. Albomdakı ağ səhifələr ondakı həyat eşqini artırasıdır. Yaşamaq üçün isə belə bir eşq çox mühümdür.

Ən pisi odur ki, ölüm ayağında olan uşaqla tamam fərqli rəftar edilsin. Uşağa istədiyini verən və onun nazını çəkən valideyn əslində bu uşağa əzab verir. İnanın ki, əvvəlkindən köklü fərqlənən bu münasibət uşaq üçün xoş deyil. Əvvəlki münasibətinizi dəyişmədən onu sevməkdə davam etsəniz daha yaxşı olar.

On dördüncü fəsil

Problemli uşaq

Sual: Uşağın rəftarındakı nöqsanlar psixoloji nöqsan hesab oluna bilərmi?

Cavab: Rəftardakı nöqsanların iki amili var:

1. Mühitlə bağlı amillər;

2. Cismlə bağlı amillər.

Uşağın danışığına aid psixoloji problemlər mühitlə bağlı olur. Təəssüf ki, bu məsələdə naşı olan cəmiyyətimizdə rəftardakı bütün nöqsanlar psixoloji və ya mühitlə bağlı qəbul olunur. Ona görə də, adətən, cəmiyyət, ailə təqsirləndirilir. Hansı ki, bir çox nöqsanlar mühitlə bağlı deyil. Rastlaşdığım xəstələrdən bir hissəsi bədənlərindəki problemlərlə əlaqədar kobud rəftar edirlər. Mərkəzi sinir sistemi zədələnmiş insan fiziki əzablara düçar olur. Uşaqda bu zədəni tapmaq çətin olur. Yalnız məktəbə getdikdən sonra bu zədə özünü uşağın qavrayışında biruzə verir. Beyin və digər sinirlərdən ibarət olan bu sistemdəki zədə ilkin müayinədə, demək olan ki, məxfi qalır. Əgər beyin kifayət miqdarda oksigen almırsa, rəftarda nöqsanlarla müşayiət olunur.

Mən hər gün, bir yerdə dura bilməyən, dərslərini çatdırmayan kobud rəftarlı uşaqlarla qarşılaşıram. Bu uşaqların əksəri sinir sistemi zədələnmiş uşaqlardır. Bu zədə fiziki müayinədən daha asan, psixoloji müayinədə üzə çıxır. Uşağının rəftarında hər hansı bir nöqsan hiss edən valideyn psixoloqa müraciət etdikdə ilkin araşdırmalar mühitlə bağlı olur. Zənnimcə, cidd-cəhdlə mühitdə səbəb axtarmaq düzgün deyil. Hətta sağlam adamın da nöqsanlı rəftarı üçün mühitlə bağlı səbəb tapmaq olar. Hansı ki, bu səbəb insanın ruhunda yox (mühitdə yox!), cismində ola bilər. Müalicələr isə tamam fərqlidir. Əgər, doğrudan da, nöqsanlı rəftarı doğuran sinir sistemindəki zədədirsə, psixi müayinələr və müalicələr səmərəsiz olacaq. Nə qədər ki, sinir sistemindəki zədə tapılmayıb, bütün müalicələr əbəsdir.

Sinir sisteminin zədələnməsi o demək deyil ki, uşaq tamamilə küt olmalıdır. Mərkəzi sinir sistemində zədələr olduğu halda fövqəl`adə yaddaşa malik, ətrafındakılarla yaxşı keçinən uşaqlar az deyil. Hər şey bu zədənin dərəcəsindən asılıdır.

Sual: Övladımın nöqsanlı rəftarı nə vaxt özünü biruzə verir?

Cavab: Belə rəftar bə`zən dörd-beş aylıq uşaqda da müşahidə olunur. Uşağın ağlama tərzi, hərəkətindəki qəribəliklər mütəxəssisin diqqətini cəlb edir. Ətrafındakılarla göz-gözə gəlməyən, əşya ilə insana fərq qoymayan körpə hansısa problemdən əziyyət çəkir. Saatlarla yerində hərəkət edib, ətrafa nəzər salmayan uşağın durumu narahatedicidir. Bə`zən bu narahatlıq onun bir guşədə sakit oturması ilə müşayiət olunur. Bu sakitliyin əsil səbəbindən xəbərsiz valideynlər öz uşaqları ilə fəxr edirlər. Bə`zi uşaqlar isə öz analarının döşündən qidalanmaqdan imtina edirlər. Başqaları isə onları çox rahat əmizdirir. Bütün bu xüsusiyyətlərə diqqətlə yanaşmaq lazımdır.

Bir çox valideynlər uşağa yorulanadək ağlamaq imkanı verir və düşünür ki, uşaq ağlamaqla valideyni yerindən tərpətmək istəyir. Belə bir yanaşmanın çox xoşagəlməz nəticələri olur. Uşaq insanlara inamını itirir və özünə qapılır. Əslində belə uşaqların özlərində yaratdıqları müdafiə sistemi şizofreniyanın simptomlarına malikdir. Əgər uşağınızda ətrafdakılara diqqətsizlik kimi bir xasiyyət yaransa, onun diqqətini cəlb etməyə çalışın. Unutmayın ki, on səkkiz aylıqdan böyük uşaqda şizofreniyanın müalicəsi, demək olar ki, mümkünsüzdür. Amma əminəm ki, hər dəfə ağlayarkən qucağa götürülən uşaq üçün şizofreniya qorxusu yoxdur.

Sual: Gec dil açan uşağın hansısa problemi varmı?

Cavab: Bə`zi uşaqlar bütün işlərdə öz yaşıdlarından geri qalırlar. Əgər bu gecikmə altı aydan çoxdursa mütəxəssisə müraciət edin, körpənin sinir sisteminin sağlamlığından əmin olun.

Bə`zən uşaqdakı gerilik onu əhatə edən mühitlə bağlı olur. İşıqla, səslə, hərəkətlə kifayət qədər təmasda olmayan uşaq uyğun geriliyə məhkumdur.

Bu uşaqla xüsusi şəkildə məşğul olub, onun süstləşmiş hisslərini hərəkətə gətirsəniz, mövcud gerilik qısa bir müddətdə aradan qalxar.

Tövsiyə edirəm ki, övladınızı başqa uşaqlarla müqayisə etməyəsiniz. Sizin narahatlığınızı öz geriliyi ilə əlaqələndirən uşaq daha da tormozlanır. Narahatlığınızı uşağa bildirməyin. Sadəcə, onun süstləşmiş hisslərini sevgi dolu rəftarınızla oyatmağa çalışın.

Sual: Məktəb yaşınadək uşaqda hansı sarsıntılar ola bilər?

Cavab: Uşağın rəftarındakı hər kiçik nöqsana görə onu xəstə hesab etməyin. Bu nöqsan yalnız davamlı şəkil aldıqda narahat olmağa dəyər. Əgər uşaq mütəmadi şəkildə yuxuda qorxursa, yatağını isladırsa həkimə müraciət edin.

Ümumiyyətlə, valideyni uşaqdakı hansısa xüsusiyyət tez-tez narahat edirsə, bu xüsusiyyəti hansısa xəstəliyin əlaməti kimi yozmaq olar. Bu əlamətlər məktəb yaşınadək uşaqlarda çox çətin sezilir. Uşağın kobudluğundan narahat olduğunuz kimi, onun ifrat sakitliyindən də narahat olun. Sizin ədəbli hesab etdiyiniz bir çox uşaqlar hansısa xəstəlikdən əziyyət çəkənlərdir. İfrat sakitlik bə`zən insanı ağlasığmaz cinayətlərə sövq edir. Belə uşaqlar hansısa səbəblərdən uzun müddət qəzəbini udur və bir gün bu qəzəb partlayaraq, böyük faciələrə səbəb olur.