Shaxs taraqqiyotini davrlarga bo‘lish
Shu vaqtgacha psixologiya ilmida shaxs taraqqiyotini davrlarga bo‘lib
o‘rganishga juda katta e’tibor qaratilgan. Bir qancha davriy sxemalar ham taklif
etilgan. Lekin shu sohada astoydil ijod qilgan har qanday olim o‘zining
«davrlarini» taklif etavergan. Bu tushunarli, zero insonning hayotiy yo‘li va uning
asosiy lahzalari tarixiy taraqqiyot mobaynida o‘zgaradi, bir avloddan ikkinchi
avlod taraqqiyotiga o‘tishning o‘zi ham qator o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi.
Davrlarga bo‘lishga qaratilgan klassifikatsiyalarning o‘zi ham ikki turli
85
bo‘ladi: juz’iy (alohida davrlarni yana qo‘shimcha davrlarga bo‘lish - «davrlar
ichidagi davrlar») va umumiy (inson umrining barcha bosqichlarini o‘z ichiga
olgan). Masalan, juz’iy klassifikatsiyaga J. Piajening intellekt rivojlanishini
bosqichlarga bo‘lishini kiritish mumkin. U bu taraqqiyotni 3 bosqichda tasavvur
qilgan:
sensomotor intellekt bosqichi (0 - 2 yosh). Bunda asosan olti bosqich
farqlanadi;
konkret operatsiyalarni bajarishga tayyorlash va uni tashkil etish bosqichi
(3 - 11 yoshlar);
formal operatsiyalar bosqichi (12 - 15 yoshlar). Bu davrda bola nafaqat
bevosita ko‘rib turgan narsasi, balki mavxum tushunchalar va so‘zlar vositasida
ham fikr yurita oladi.
D.B. Elkoninning yosh davrlari bosqichlari ham shu guruhga kiradi va u
ham bolalikning uch davrini farqlaydi: ilk bolalik, bolalik va o‘smirlik. Har bir
bosqichning o‘ziga xos yetakchi faoliyati, o‘zgarishlari va rivojlanish shart -
sharoitlari mavjud bo‘ladi va ularni bilish tarbiyachilar uchun katta amaliy
ahamiyatga ega bo‘ladi. Har bir bosqichda faoliyat motivlari ham o‘zgaradi,
ularning o‘zgarishi shaxs ehtiyojlari va talablari darajasining o‘zgarishiga mos
tarzda ro‘y beradi.
Inson
hayotining
barcha
davrini
yaxlit
tarzda
qamrab
olgan
klassifikatsiyalardan biri butun jahon olimlarining qaroriga ko‘ra, 1965 yili fanlar
akademiyasining maxsus simpoziumida qabul qilingan sxema hisoblanadi. U
quyidagi jadvalda keltirilgan. U B.G.Ananev, chet ellik olim Birrenlar taklif etgan
klassifikatsiyaga yaqin bo‘lib, umumlashtirilgan toifalashdir.
86
Jadval.
Dostları ilə paylaş: |