Kashfiyot va ixtirolar

J o z e f M erlin
Londonda b o 'lib o'ta d ig a n mas- 
karadlarning biriga borishga 
q a ror qildi. Bal o'tkazilayotgan 
xonaga u qayta ishlangan m e­
tall g 'ild ira kli konki roliklarda 
kirib keldi. Biroq Jozef torm oz 
haqida unutgan edi. O qibatda 
kattagina oynaga borib uril-
di va yiqilib o g 'ir ja ro ha t oldi.
Shunga qaram ay 
rolikli ko nki­
lar unga jud a m a’qul kelgandi.
Skeytbo rd lar 
(«skeyt» so'zi
ingliz tilida «konki», 
«bord» esa 
Zamonaviy rolikli konkilarning
«taxta» 
ma’nosini 
anglata- 
qattiq botinkalari oyoqlam i
di) esa 1958-yilda 
yaratilgan. 
jarohatolish dansaqlaydi
Skeytbordning yaratilishi serf-
fing - to'lqinda uchish uchun mo'ljallangan taxtalar bilan bog'liq. 
Taxta ancha vaqt ilgari paydo bo'lgan, ammo dengizda bo'ladigan 
to'fonlar, bunday sport turiga umuman mos kelmasligini tushu- 
nishdi. Shundan so'ng serfingchilar taxtachaga kichik g'ildiraklarni 
o'rnatishdi. Bu esa quruqlikda ham yurish imkoniyatini berdi. 
Dastlabki skeytbordlarda qayrilish birm uncha qiyinroq edi. Hozir­
gi skeytbordchilar ko'rsatadigan epchil harakatlarni qilish hayot 
uchun xavfli edi. 1970-yillarga kelib skeytbordlar tezligi kuchayib, 
anchagina mustahkamlandi.

---

0 ‘yinchoq ixtirolar
0 ‘zining optika borasidagi kashfiyot- 
lari bilan tanilgan shotlandiyalik olim 
Devid B ryuster 
ajoyib o'yinchoq -
kaleydoskopni 
ya- 
ratdi. B ryuster ko‘z- 
guda aks etadigan 
jism lar chiroyli, sim- 
m etrik 
naqshlarni 
hosil qilishiga e’tibor 
qaratdi. 
Ixtironing 
nomi gerkcha so'zlar 
yig'indisidan 
kelib 
chiqadi: «kolos» -
«chiroyli», «eydos» -
«tuzilishi» va «skopos» m a’nolarini anglatadi. Bir butun qilib «chi­
royli manzarani kruvchi» deb tarjim a qilinadi. Kaleydoskopda 
rang-barang shisha parchalari va boshqa chiroyli jism lar truba- 
ning bosh qism iga joylashtirilgan. Ikkinchi tom ondan qaralganda 
har safar o'zgaradigan ajoyib naqshlarni ko'rish mum kin bo'ladi. 
Buning uchun kaleydoskopni aylantirish kerak.
Kaleydoskopdagi turli-tum an rangli naqshlar
ko'ruv trubasi ichiga o'rnatilgan oynalar tizimida
paydo bo'ladigan tasvirlar tufayli olinadi
Shunisi ajablanarliki, 25 ta elem entli kaleydoskop­
ni butun 500 million yil davomida kuzatsangiz ham,
unda aks etayotgan naqshlar sira takrorlanmaydi.
Ilk rezinali ha vo s h a rla ri taniqli fizik va kim yo olimi, professo r 
M aykl Faradey 
tom onidan 1824-yilda o'ylab topilgan. Shar Fa- 
radeyga vodorod bilan tajrib a olib borishda kerak bo 'lgan edi. U 
o'z sharlarini ikki kauchukdan yasadi. Ularni ustm a-u st qo'yib,

---

ikki atrofini birlashtirdi. Faqatgina chekka qismi yopishishi uchun 
sham ing o 'rta qism iga un sepdi. Faradeyning bu g'oyasini Lon- 
donning bir kom paniyasi ilib oldi va 1847-yilga kelib kom paniya 
rang-barang havo sharlarini ishlab chiqara boshladi. Bu sharlar 
tajrib a sinovlari uchun emas, oddiy o'yinchoq sharlari edi.
Ham ka tta la r ham b o lalar ta fa kku rin i o 's tiris h uchun 
m o'ljallangan om m ab op