Kashfiyot va ixtirolar

Temiryo
‘1
Jeyms Uatt 
tomonidan bug1 dvigateli ixtiro qilinganidan so'ng, 
muhandislar undan unumli foydalanish va yangi yo'nalishlarda qo'llash 
mumkinligi yuzasidan izlanishlami olib bora boshladilar. Lokomobil 
deb ataluvchi bug' mashinasida yuradigan g'ildirakli aravalar muvaf- 
faqiyat qozona olmadi. Chunki, bug'ning quvvati og'ir yuklarni qiya- 
likka olib chiqish uchun kamlik qilardi. Shunda ingliz tog' muhandisi 
Richard Tretvik 
bug'da yuradigan aravani temir relslarga o'rnatishni 
taklif qildi va bu taklif o'zini ortig'i bilan oqladi. Ya’ni silliq relslarda bug' 
mashinasining yurishi nafaqat tezlashdi, u hattoki bir nechta yo'lovchi 
vagonlarini va yuk ortilgan platformalarni ham torta boshladi. Tretvik 
o'zining «Nyu kastl» («Yangi qal’a») nomli birinchi 
parovozini 
1804-yilda 
yaratdi. Shunday qilib, XIX asrning boshida 
tem iryo‘1 
dunyoga keldi.
O'sha davrlarda temirning bahosi juda qimmat bo'lib, m o'rt bo'lgan 
cho'yanli relslar og'ir yukni ko'tarolmay sinib ketardi. Shu tufayli 
temiryo‘1 transportining rivojlanishi vaqtincha to'xtab qoldi. Shunga qa- 
ramay bir qator muhandislar parovozni takomillashtirish 
ustida izlanishlar olib bordilar va ingliz mexanigi 
Jorj Ste-
fenson 
tomonidan 1812-1829-yillarda yaratilgan mas- 
V s
hinalar eng muvaffaqiyatli bo'lib chiqdi. Birinchi passajir 
temiryo‘1 transport! aynan uning nomi bilan bog'liqdir.
Relslarda yuruvchi mashina 
«lokomotiv», 
ya’ni 
«bug' yordamida harakatga keluvchi» deb 
nomlandi.
Stefenson o'zining birinchi
lokomotiviga «Raketa»
deb nom berdi

---

Rossiyada birinchi parovozni 1833-1834-yillarda ota-
bola mexaniklar Cherepanovlar yaratdilar Cherepanovlar parovozi
13-14 km/soat tezlik bilan yurib, og'irligi uch tonnadan ortiq bo'lgan
ruda ortilgan poyezdni torta oladigan quvvatga ega bo'lgan.
Tez orada temiryo'llar yaqin masofalarga borish uchun mo'ljallangan 
yangi modadagi o'yinchoq nomini yo'qota boshladi va ular yer usti 
transport! vositalarining asosiy turiga aylana boshladi. Hattoki, temiryo‘1 
qurilishi hamda parovoz va vagonlarni ishlab chiqarish juda qimmatga 
tushayotgan bo‘lsa-da, tez orada ma’lum bo'ldiki, temiryoNlar qulay 
bo'lishdan tashqari arzon transport vositasi ham ekan.
Yangi barpo etilayotgan parovozlarning turlari borgan sari takomilla- 
shib, quvvati ham borgan sari osha boshladi. Vagonlar esa borgan sari 
og'ir yuklarni ko'tarishga moslashtirilaverdi. O'tgan asr 20-yillarining 
boshlarida dizel va elektr lokomotivlar -