Kastamonu üNĠversġtesġ
Hurremiyye veya Babekiyye Hareketi
Yüklə 385,61 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
5.1. Hurremiyye veya Babekiyye Hareketi
Bölgedeki ġia‘nın gulat fırkalarından biri olarak kabul edilen Hurremiyye veya Babekiyye hareketidir. Bilindiği gibi Abbasiler‘in iktidarı esnasında Azerbaycan‘da bir çok isyan vukubulmuĢtur. Bu isyanların en etkilisi 20 yıl süreyle devam eden ve Abbasi iktidarını ciddi zaafiyete uğratan Babek el-Hurremi‘nin adı ile bağlı Hurremiyye veya Babekiyye‘dir 17
Hareket geniĢ halk tabanına sahip olmuĢ ve bunun neticesinde zamanla geniĢlemiĢtir. Babek‘in kimliği konusunda kaynaklarda farklı bilgiler mevcuttur. BaĢlangıçta efsanevi bir mahiyet arz eden Babek‘in 201/816‘dan sonraki hayatı tüm ayrıntılarıyla bilinmektedir. 18
Belazurî de, Babek el-Hurremi‘nin Memun‘un hilafeti esnasında Bezz‘de isyan ettiğini, insanlardan bir çok kiĢinin kendisine katıldığını ifade eder. 19 Ġslam mehzepleri tarihi kaynaklarında da bu harekete geniĢ yer verilir. Mezhepler tarihçiliği Babekiye‘yi Müslüman toplumdan saymamak konusunda ittifak etmemekle birlikte, çoğunluk onlar hakkında farklı görüĢler ileri sürerler. 20 ġehristâni, Babekiye‘yi Mazdekiye fırkasına dayandırır; Babekiye‘nin de diğer Hurremiye fırkaları gibi, Ebu Müslüm‘ün aĢırı taraftarları olan Rızamiyye‘nin tesiriyle dini vecibeleri yıkmıĢ ve dini, basit bir insana itaattan ibaret saymıĢ olduklarını söyler. 21 Ġsyan, Mu‘tasım döneminde 223/837-838 yılında Babek‘in öldürülmesiyle son bulmuĢtur. 22 Sonuç olarak Safevî öncesi Azerbaycan‘ın bazı bölgelerinde ġiîliğin benimsenmesi yönünde ciddi adımların atıldığını görüyoruz. Ama tüm bunlar kısa vadeli
11 Yâkut el-Hamevî, Ebû Abdullah Yâkut b. Abdullah er-Rûmi (626/1228), Mu‟cemu‟l-Buldân, Leibzig 1870, I/556 12 es-Sem‘ânî, Abdulkerîm b. Muhammed b. Mensûr et-Temîmî (562/1166), el-Ensab, Beyrut 1988, s. 73. 13 Mahmudov, M., Arapça YazmıĢ Azerbaycanlı ġair ve Edipler, VII.-XII. Asırlar, Bakü 1983, s. 25. 14 Memmedov, Z. C., Azerbaycan‟da XI-XIII Esrlerde Felsefi Fikir, Bakü, 1978, s. 17. 15 PaĢazade, Kafkas‟da Ġslam, s. 91. 16 Abdulcebbar b. Ahmed el Hemedani el-Kadı (415), Tesbitu Delâilu‟n-Nübüvve, thk., Abdulkerim Osman, Beyrut 1966, s. 443. 17 el-Bağdâdî, Mezhepler Arasındaki Farklar, s. 204-206. 18 Ġbn Nedim, el-Fihrist, s. 480-482. 19 Belazûrî, Futûhü‟l-Buldan, s. 462. 20 Bağdadi, Hurremiye fırkasını Ġbahiye‘den sayarak, Ġslam‘dan olmadığı halde Ġslamiyete intisap eden fırkalardan on birincisi olarak görüĢlerine geniĢçe yerverir. Bkz. Abdulkaahır el-Bağdadi, Mezhepler Arasındaki
21 Bkz. eĢ-ġehristâni, el-Milel ve‟n-Nihal, I/248; Henry Laoust, Ġslamda Ayrılıkçı GörüĢler, çev. E.R. Fığlalı, Ġstanbul 1999, s. 112; Abdullah, S. Samarrâî, el-Guluv ve‟l-Fıraku‟l-Galiyye fi‟l-Hadarati‟l Ġslamiyye, trz., s. 107.
22 Yakubi, et-Tarih, II/474. Kastamonu Üniversitesi
298 olmuĢ ve pek yaygınlık kazanmamıĢtır. ġiiliğin Azerbaycan‘da yayılması Safevilerin yönetimi ele geçirdiği 16. Yüzyılın baĢlangıcından itibaren daha geniĢ Ģekil almıĢtır. 23
Bütün bunlarla birlikte Azerbaycan‘da tasavvufi akımların geniĢ Ģekilde yayıldığını söylemek mümkündür. NakĢibendilik, Suhreverdilik, GülĢeniyye gibi tasavvufi eğilimler bunlardan bir kaçıdır. 24
Yüklə 385,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|