Kastamonu üNĠversġtesġ

B. Bölgenin Mezhebî Durumu 

Hz. Peygamer‘in vefatından sonra hilafet merkezinde meydana gelen hadiselerin etkisi 

çevre  bölgelerde  de  hissedilmekteydi.  Azerbaycan  da  merkezdeki  hadiselerden  son  derece 

etkilenmiĢtir. Bölgedeki mezhebi durum incelendiğinde birçok fırkanın olduğu görülmektedir. 

Bu fırkalardan tespit edebildiklerimizi aĢağıdaki Ģekilde açıklamaya çalıĢtık.  

 

                                                 

2

 Yakut el-Hamevî, Mu‟cemu‟l-Buldan, Mısır 1906, I/183. 

3

 Kazvîni, Hamidullah, Nüzhetü‟l-Kulûb, Azerb. SSR, EAREF, b-43, s. 205. 

4

 Memmedov, Rauf, Nahçivan ġeherinin Tarihi Oçerki, Bakü 1977, s. 34 

---

 

Kastamonu Üniversitesi

 

296 

 

1. Haricîlik 

Ġslam tarihinin ilk dönemlerinde oratya çıkan Haricik fırkası zamanla farklı bölgelere 

yayılmıĢtır.  Hariciliğin  etkileri  Azerbaycan‘a  kadar  uzanmıĢtır.  Özellikle,  Emeviler‘in 

yönetime hâkim olmasından sonra Azerbaycan‘ın birçok bölgesinde isyanlar ortaya çıkmıĢtır. 

Arran  bölgesinde  yönetim,  Emeviler‘in  valisi  Ġshak  b.  Muslim  el-Ukayli‘nin 

yardımcılarından, Beyleganlı ―Kassab‖ lakablı Misafir b. Kuseyir‘in elinde olmuĢtur. Ġsyanın 

Irak‘ta Emeviler‘e karĢı çıkan Hariciler‘e mensup el-Dahhak b. Kays eĢ-ġeybani‘nin Misafir 

b. Kuseyr‘i kıĢkırtması sonucunda meydana gelmiĢtir. Böylece, bu dönemde ilk olarak Harici 

isyanlarının  olduğunu  görmekteyiz.  Ġsyan  sonucunda  Misafir  b.  Kesir  öldürülmüĢtür.  Ġlk 

değerlendirmeler  ıĢığında  bunu  Azerbaycan‘daki  ilk  harici  hareketi  olarakisimlendirilebilir. 

Bununla  birlikte,  Beylegan  Ģehrinde  Hariciler  adı  altında  bir  diğer  isyan  hicri  794  yılında 

vukubulmuĢtur.  Velihanlı‘ya  göre,  isyanın  baĢında  bulunan  Ebu  Müslim‘i  Arap  tarihçileri, 

―eĢ-Ģerî‖  veya  ―Ģer‖  olarak  isimlendirmekteydiler.  Ġsyan  baĢlama  sebebi  yönetici  Ebu-

Sabbah‘ın  ağır  vergilerine  karĢı  dayanamayıp  onun  öldürülmesiydi.  Ġsyana  Berdeli‘ler 

önderlik  etmekteydiler.  Halife  tarafından  isyancılar  üzerine  gönderilen  ordu  isyancıları 

yenerek  onların  liderleri  olan  Ebu  Müslim  ve  Musa  b.  Hayyan  el-Beylegani‘yi  öldürdüler.

5

 

Böylece  isyan  bastırılmıĢ  oldu.  Bu  isyanı  Azerbaycan‘daki  ikinci  Harici  isyanı  olarak 

isimlendirebiliriz.  

 

2. Mu‟tezîle 

Mu‘tezîle  mezhebinin  Azerbaycan‘da  varlığı  hakkında  kaynaklar  çeĢitli  bilgi 

vermektedir.

6

  Mu‘tezîli  alim  olarak  bilinen  BerdeliEbu  Bekr  Muhammed  b.  Abdullah 

Berdeî‘nin  Azerbaycan‘da  Mu‘tezîli  düĢüncenin  temsilcilerinden  biri  olduğu  bilinmektedir. 

O, kendi döneminin ünlü âlimlerinden biri olmuĢtur. Ġbn Nedim onun eserlerinden bazılarının 

isimlerini zikretmektedir.

7

 

Ahmed  b.  Yahya  el-Murtaza  Ebu‘l-Hasan  Ahmed  b.  Ömer  b.  Abdullah  el-Berdeî  ve 

Ebu Said el-Berdeî isimili Berdeli iki meĢhur Mutezîli âlim hakkında bilgi verilmektedir.

8