Katod hám anodda baratuǵın processler Elektr energiyası tásirinde júz bolatuǵın oksidleniw qaytarılıw processleri elektroliz dep ataladı. Tiykarınan «Elektroliz»

Elektroliziga mısallar: Tómende bir neshe sistemalaming elektrolizini kórip shıǵamız.
Mıs sulfatni mıs anodi qatnasıwında alıp barılǵan elektroliz dawamında katodda mıs ajralıp shıǵadı, sebebi E⁰Cu²⁺/Cu= 0.34V (bul baha —0,41V dan úlken). Anodda mıs metalı oksidlenedi:
Cu²⁺ + 2ē → Cu Cu – 2ē→ Cu²⁺
Bul processni onsha taza bolmaǵan misni hám basqa birpara metallardı elektrolitik usılda tazalaw — rafinatsiya qılıw usılı dep ataladı.
Bunday metallar (Cu, Ni, Cr, Zn, Ag, Cd, Fe, Sn) elektronlardı sırtqı anodga ózleri uzatadı.
Ionlaming elektrod reaksiyasında qatnasıw izbe-izligi bólekshelerdiń standart potensialı (E°) azayıp barıwı tártibinde boladı. Lekin birpara sharayatlarda kutilgan tártip buz'ladı (mısalı, bir ion konsentraciyası ekinshisinikidan úlken bolǵanda):
— neytral sharayatta HO^- ionınıń konsentraciyası 1*10^-7mol/l boladı, eger sol sharayatta galogen (Cl^-, Br^-, I^-) ionları 0,1 mol/l bolǵanda, elektrodta O₂ orniga galogen molekulaları oksidlenedi, sebebi olardıń konsentraciyası million ret HO^- ioninikidan kóbirek bolıp tabıladı;
— sonday jaǵday qorǵasın eritpesi elektroliz etilgende katodda E° ma`nisi ońlaw bolǵan vodorod payda bolıwı kerek edi, tájiriybede bolsa katodda qorǵasın ajralıp shıǵadı;
— grafit yamasa platina elektrodında hesh qanday sharayatta natriy metalı payda bolmastán tek vodorod ajralsa, sınap elektrodında vodorod ornına natriy metalı payda boladı, ol sınapda erip ámelgeme (metall -sınap eritpesi) payda etedi.
Faradey nızamları
Elektr energiyası menen ximiyalıq processler arasında muǵdarlıq baylanısıw bar ekenin daslep (1836 -jılda ) ingliz alımı M.Faradey anıqlaǵan.
Elektrolizning 1-nızamı tómendegishe tariyplanadi: elektroliz waqtında elektrodta ajralıp shıǵıs elementtıń salmaqlıq muǵdarı eritpeden ótken elektr muǵdarına tuwrı proportsional bolıp tabıladı.
Eger elektrodta ajralıp shıǵıs elementtıń salmaqlıq miqdoirini m menen, elektr muǵdarın q menen, tok kúshin J menen, waqtın t menen belgilensa, Faradeyning 1 - nızamı tómendegishe jazıladı:
m = kq = qJt
Bul jerde, k- áyne elementtiń elektr ximiyalıq ekvivalenti, yaǵnıy eritpe arqalı 1 kulon elektr ótkende ajralıp shıǵıs muǵdarı.
Elektrolizning 2 - nızamı : eger bir neshe elektrolit eritpesi arqalı (ketma -ket jalǵanǵan halda ) birdey muǵdarda elektr ótkerilse, elektrodlarda ajralıp shıǵıs elementlerdıń salmaqlıq muǵdarları sol elementlerdıń ximiyalıq ekvivalentlerine proportsional boladı.
Eger bir ıdısqa AgNO₃ eritpesi, ekinshi ıdısqa HCl eritpesi, úshinshi ıdısqa CuSO₄ eritpesi, tórtinshi ıdısqa FeCl₃ eritpesi salınıp, hár qaysı ıdısqa birdey elementtan jasalǵan hám birdey shama daǵı eki elektrod túsirilse hám barlıq elektrod bir- biri menen ketma - ket ulanib, elektrodlarǵa elektr aǵımı berilsa, sistema arqalı 96500 kulon yamasa 26,8 amper - saat elektr ótkende, birinshi ıdısda 108 g gúmis hám 8 g kislorod, ekinshisinde 1 g vodorod hám 35,46 g xlor, úshinshisinde 31,8 g mıs hám 8 g kislorod, tórtinshisinde bolsa 18,66 g temir 31, 46 g xlor ajralıp shıǵadı.
Faradeyning 2 - nızamı. K = 1/196500* E formula menen ańlatıladı. Onıń birinshi hám ekinshi nızamları ushın m = E*J*t /96500 ańlatpa kelip shıǵadı. Bul jerde E-zattıń ximiyalıq ekvivalenti. Elektroliz waqtında tiykarǵı processdan tısqarı túrli qosımsha hádiyseler de júz bolıwı sebepli málim muǵdar elektr berilgeninde elektrodlarda ajralıp shıǵıs elementtıń muǵdarları kemrek boladı. Soǵan kóre «elektroliz unumi» yamasa «tokka salıstırǵanda unum» degen túsinik kiritilgen.
ŋ = m1/ m *100%
bul jerde m1 - ámelde ajralıp shıqqan element muǵdarı, m - teoriyalıq muǵdar, yaǵnıy
m =E*J*t/ 96500
Sonlıqtan: ŋ = m1 *196500/ E*J*t*100% ga iye bólinedi.