Teqvim-2015. pdf

Üzeyir Hacıbəyli
1885-1948
SENTY
ABR
Üzeyir  Əbdülhüseyn oğlu Hacıbəyli 
1885-ci il sentyabr ayının 18-də 
Azərbaycanın dilbər guşələrindən 
olan  Şuşada anadan olmuşdur.  İlk 
təhsilini buradakı ikisinifli rus-türk 
məktəbində almışdır.  Şuşanın zəngin 
musiqi-ifaçılıq ənənələri Hacıbəylinin 
musiqi tərbiyəsinə müstəsna təsir 
göstərmişdir. 
Onun ilk müəllimi Azərbaycan 
musiqisinin gözəl bilicisi, dayısı 
A.Əliverdibəyov olmuşdur. O, 1899-
1904-cü illərdə Qori Müəllimlər Se-
minariyasında təhsil almış, dünyagö-
rüşünün formalaşmasında seminariya 
böyük rol oynamışdır. Hacıbəyli se-
minariya illərində qabaqcıl dünya 
mədəniyyəti ilə yaxından tanış ol-
muşdur. O, burada Avropa musiqi 
klassiklərinin  əsərlərini mənimsəmiş, 
skripkada çalmağı öyrənmiş, xalq 
mahnı nümunələrini nota köçürmüş-
dür. Seminariyanı bitirdikdən sonra 
1904-cü ildə Cəbrayıl qəzasının Had-
rut kəndinə müəllim təyin edilmişdir. 
Üzeyir bəy Hacıbəyli Rusiyada 
1905-1907-ci illər inqilabı  ərəfəsində 
Bakıya gəlmiş, Bibiheybətdə, sonra-
lar isə “Səadət” məktəbində  dərs de-
miş, 1907-ci ildə Bakıda Azərbaycan 
türkcəsində “Hesab məsələləri” və 
“Mətbuatda istifadə olunan siyasi, hü-
quqi, iqtisadi və əsgəri sözlərin türki-
rusi və rusi-türki lüğəti”ni nəşr etdir-
mişdir.
Bədii yaradıcılığa publisistika ilə 
başlamışdır. O, “Kaspi”, “Həyat”, “İr-
şad”, “Tərəqqi”, “Həqiqət”, “İqbal”, 
“Yeni iqbal” qəzetlərində  və “Mol-
la Nəsrəddin” jurnalında “Ordan-
burdan”, “O yan-bu yan” və s. başlıqlar 
altında “Ü”, “Filankəs”, “Behmankəs” 
və s. gizli imzalarla dövrün mühüm 
ictimai-siyasi, maarifçilik məsələlərinə 
dair çoxlu məqalə, felyeton və satirik 
miniatürlər dərc etdirmişdir.
Dahi bəstəkar, pedaqoq, ictimai 
xadim, musiqişünas-alim və publisist 
Üzeyir Hacıbəyli milli musiqimizdə 
köklü dönüş yaratmışdır. Onun 1908-
ci il yanvar ayının 12-də Bakıda Hacı 
Zeynalabdin Tağıyevin teatrında 
göstərilən “Leyli və  Məcnun” opera-
sı ilə təkcə Azərbaycanda deyil, bütün 
müsəlman  Şərqində opera sənətinin 
əsası qoyulmuşdur. O, operanın lib-
rettosunu Füzulinin eyniadlı poeması 
əsasında yazmışdır.
1909-1915-ci illərdə bir-birinin ar-
dınca “Şeyx Sənan” (1909), “Rüstəm 
və Söhrab” (1910), “Şah Abbas və 
Xurşud banu” (1912), “Əsli və Kərəm” 
(1912), “Harun və Leyla” (1915) mu-
ğam operalarının librettosunu xalq 
dastanları  və  rəvayətlər, Firdovsi-
nin “Şahnamə”  əsərinin motivləri 
əsasında yazmışdır. Xalq dastanı 
əsasında bəstələdiyi “Əsli və Kərəm” 
operasında muğamatla bərabər aşıq 
musiqisindən də istifadə etmişdir.
Azərbaycanda musiqili komediya 
janrının yaradıcısı (komediyalarının 
mətnini də özü yazmışdır) olmuşdur. 
Onun “Ər və Arvad” (1909, ilk tama-
şası: 1910), “O Olmasın, bu Olsun” 
(1910, ilk tamaşası: 1911), “Arşın Mal 
Alan” (1913) musiqili komediyala-
rında inqilabdan əvvəlki Azərbaycan 
məişəti, xalq adət və ənənələri əksini 
tapmışdır. Üzeyir bəy 1911-ci ildə