Kbt я25 uot (059) Baş redaktor

Ə d ə b i y y a t

Nəzirli, Ş. İsmayil Xan 

Naxçıvanski [Mətn]       

//Nəzirli Ş. Arxivlərin 

sirri açılır.- Bakı, 1999.- 

S.13-15.

Ə d ə b i y y a t

Çingizoğlu, Ə. Hacı Vəli bəyin törəməsi (Vəlibəyovlar) [Mətn] 

/Ə.Çingizoğlu //“Soy” dərgisi.- № 12 (32).- 2009.- S.10-27.

www.adam.az

5

12

Hərbi xadim

Dövlət xadimi

---

27

Siyasət. Hüquq.Hərbi iş

130  

illiyi

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə    

1884-1955 

YANV

AR

Məhəmməd  Əmin  Axund  Hacı 

Molla Ələkbər oğlu Rəsulzadə 1884-

cü  il  yanvar  ayının  31-də  Bakının 

Novxanı  kəndində  anadan  olmuşdur. 

Din xadimi olan atası oğlunu məşhur 

pedaqoq  Sultan  Məcid  Qənizadənin 

müdir olduğu ikinci “Rus-müsəlman” 

məktəbinə qoymuş, buranı bitirdikdən 

sonra M.Ə.Rəsulzadə öz təhsilini Bakı 

texniki məktəbində, rus dilində davam 

etdirmişdir.  Azərbaycan  milli  istiqlal 

hərəkatının və təkcə türk ellərində de-

yil, bütün islam aləmində ilk respub-

lika üsul-idarəsi olan Azərbaycan De-

mokratik Respublikasının təməl daşını 

qoyan  Məmməd  Əmin  Rəsulzadənin 

inqilabi fəaliyyətinin ilk illəri də məhz 

bu dövrə təsadüf etmişdir. 

1902-ci ildə o, “Müsəlman Gənclik 

Təşkilatı” adı ilə tanınan və əsasən gənc 

müsəlman tələbələrdən ibarət olan in-

qilabi dərnək yaratmış və onun başçısı 

olmuşdur. Gənclərdə milli şüuru oyat-

mağı qarşısına məqsəd qoyan bu dərnək 

1902-1903-cü  illərdə  intibahnamələr 

tərtib  edir  və  yayırdı.  Rəsulzadə 

1904-cü  ildə  Müsəlman  Sosial-

Demokrat “Hümmət” qrupunun təşkil 

edilməsində yaxından iştirak etmişdir. 

Onun 1904-1905-ci illərdə “Hümmət”, 

“Təkamül”,  “Şərqi-Rus”  qəzetlərində 

çap  etdirdiyi  məqalələrində  o,  xal-

qa vicdan, söz, mətbuat, cəmiyyət və 

ittifaqlar  yaratmaq  azadlıqlarının 

verilməsini  tələb  etmişdir.  Rəsulzadə 

həmçinin  vətəndaşların  canlarının  və 

əmlaklarının toxunulmazlığının dövlət 

tərəfindən təmin olunması tələbi ilə də 

çıxış etmişdir. 

1908-1911-ci  illərdə  Cənubi Azər-

baycanda baş verən inqilabda fəal iş-

tirak  edən,  Səttarxan  və  Bağırxanla 

bərabər çalışan Rəsulzadə hətta 1910-

1911-ci  illərdə Tehranda  ilk  gündəlik 

qəzet  olan  “İrani  nou”  (“Yeni  İran”) 

qəzetini  çap  etdirmiş,  xalqın  milli-

demokratik oyanışına çalışmışdır. La-

kin 1911-ci ildə Rusiya və İngiltərədən 

dəstək alan şah rejimi əksinqilabi çev-

riliş etmiş, inqilabı boğmuşdur. Rusiya 

tərkibində olan Şimali Azərbaycana qa-

yıtmağa icazə ala bilməyən Rəsulzadə 

bir  çox  inqilabçılar  kimi  Türkiyəyə 

mühacirət etmişdir. 

Rəsulzadə Türkiyədə  Ə.Topçubaşov 

və  Ə.Ağaoğlu  ilə  “Türk  ocağı” 

təşkilatına  daxil  olmuşdur.  O,  bura-

da  “Türk  yurdu”  jurnalında  Cənubi 

Azərbaycan  türklərinin  mübarizəsinə 

həsr olunmuş silsilə məqalələrlə çıxış 

etmişdir. 

1913-cü ildə Azərbaycana qayıdan 

Rəsulzadə  çox  keçmir  ki,  “Müsavat” 

partiyasının sədri seçilir. 1915-ci ildə 

“Açıq  söz”  qəzetini  nəşr  etdirməyə 

başlayan  M.Ə.Rəsulzadə  “Milli  diri-

lik” adlı silsilə məqalələri ictimaiyyət 

tərəfindən  müsbət  qarşılanmışdır.  O, 

Azərbaycan  siyasi  publisistikasının 

ən  görkəmli  nümayəndələrindəndir. 

O,  1903-1920-cı  illər  ərzində  döv-

ri  mətbuatda  1200-dən  artıq  məqalə