KeçİÖren caferilerinde öLÜM ADETleri ve uygulamalari

Dr. 
Öncel DEMİRDAŞ 
____________________________________________________________________________
 
162
istekleri fenâ bulmasından (yok olması) dolayı bu nefis her hâlde zikir, ihlâs, 
yakîn, rızâ, riyâzet, kerâmet ve vefâ gibi güzel sıfatlar ile vasıflanır. Nefsin bu 
özelliğinin gittikçe artması hâlinde ona “mardıyye” denir. Bu nefsin de beşerî 
fenâ, Allah’ın ahlâkı ile ahlâklanma, ilâhî makamı tefekkür, Allah’ın nuru ile 
nurlanma, Allah’a yakınlık ve mahlûkata merhamet gibi güzel sıfatları 
bulunmaktadır. Trabzonî, nefsin yukarıda zikredilen altı mertebeyi geçtikten 
sonra insanları irşad etme ve kemal mertebesine yükseltme kabiliyetinin 
olduğunu ifade eder. Bu yedinci mertebedir ve “kâmile” olarak adlandırılır. 
Burada nefis, mükâşefe, müşâhede, muhâdara, muâyene ve hilâfet gibi güzel 
sıfatlara ulaşmıştır. Mutasavvıflar bu mertebeleri seyr u sülûk eğitiminde mürîdin 
geçmesi gereken makamlar ve menziller olarak ifade etmişlerdir.
22
Trabzonî, 
birçok mutasavvıfta olduğu gibi mürîdin Allah yolunda ilerlemesine engel olan 
nefsini manevî olarak terbiye etmede aşamalı bir eğitim metodunun üzerinde 
durmuştur. 
Trabzonî, emmâre, levvâme, mülheme, mutmainne, radıye, mardıyye ve 
kâmile olmak üzere benimsediği yedili nefis mertebeleri hakkında açıklama 
yapmış ve bunlar hakkında detaylı bilgiler vermiştir. Şimdi onun bu mertebeler 
ile ilgili görüşlerine geçelim. 
2.1 Nefs-i Emmâre 
Nefs-i emmâre, bedenî tabiata meyleden, hissi lezzet ve şehvetleri 
emreden nefistir. Bu nefis süflî tarafa çeker. İnsan vücuduna karışmış ve 
maddeye de hayat vermektedir. Bundan dolayı maddenin tesirindedir.
23
Trabzonî nefs-i emmâre dairesinin, nefs-i nâtıka dairelerinin en 
aşağısında yer aldığını ve hayvânî ruha bitişik olduğunu söyler. Ona göre bu 
nefis şerrin sığınağı, kötü ahlâkın ve çirkin işlerin kaynağıdır. Bu görüşünü “Ben 
nefsimi temize çıkarmam; çünkü nefs, Rabbimin merhameti olmadıkça, kötülüğü 
emreder.”
24
âyetiyle delillendirmiştir. O burada, nefsin tabiatı itibariyle temiz 
olduğunu, fakat hayvânî şehvetlere yönelip onlara itaat etmek ve şehvetlerinin 
tesiriyle kötülükleri yapmakla kirlendiğini de vurgulamıştır.
25
Gazâlî bu âyette 
ifade edilen nefsi açıklayarak şöyle der: Âyette işaret edilen nefisten maksadın 
22
Trabzonî, Âdâbu’l-Ubûdiyye, vr. 209b. 17. Yüzyıl mutasavvıflarından Hasan Ünsî (ö.1136/1723) 
de nefsi yedi kategoride ele almıştır. O nefsi; emmâre, levvâme, mülheme, mutmainne, râdıye, 
mardıyye ve sâfiyye olarak yedi sınıfta ele almıştır. Geniş bilgi için bakınız: Rıfat Okudan, Hasan 
Ünsî ve Tasavvufî Görüşleri, Fakülte Kitabevi, Isparta, 2007, ss. 163-6. 
23
Abdurrezzâk Kâşânî, Istılâhâtu’s-Sûfiyye, tahk. Muhammed Kemal İbrahim, Kahire, 1981, s. 95 
24
Yusuf, 12/53. 
25
Kerem Emin, eş-Şeyh Mustafa el-Bekri Felsefetühü’s-Sûfiyye ve Resâilühü, el-Müctemeu’s-Sekâfî, 
Abudabi, 2002, s. 103. 

---