Kegl cc pechat indd

V
BOB
Bu bobda Siz:
– jismlarning elektrlanishi;
–  elektr toki haqida tushuncha, 
tok manbalari;
–  turmushda elektr tokining 
ahamiyati, oddiy elektr zanjiri;
–  xonadondagi elektr asboblar, 
elektr energiyasini tejash 
haqidagi ma’lumotlar bilan 
tanishasiz.
ELEKTR HODISALARI
HAQIDA DASTLABKI
MA’LUMOTLAR

---

118
KIRISH SUHBATI
Kundalik turmushda biz «elektr» degan tushuncha bilan ko‘p duch 
kelamiz. Elektrning o‘zi nima, bu haqda odamlar qachon bilishgan?
Elektrsiz biz kundalik hayotimizni tasavvur qila olmaymiz. 
Ayting-chi, yoritishsiz va isitishsiz, telefonsiz va elektrodvigatelsiz, 
kompyutersiz va televizorsiz turmush kechirish mumkinmi? Elektr 
bizning hayotimizga shunchalik chuqur kirib ketganki, ba’zan «qanday 
sehrgar bizga ko‘p ishlarimizni bajarishga yordam berib kelmoqda» deb 
o‘ylab ham ko‘rmaymiz.
Bu «sehrgar» elektr tokidir. Elektr tokining ixtiro qilinishi va u 
bilan bog‘liq boshqa yangiliklarning ochilishi o‘n to‘qqizinchi asrning 
oxiri 
– 
yigirmanchi asrning boshlariga to‘g‘ri keladi deyish mumkin. 
Lekin odamlar elektr bilan bog‘liq dastlabki hodisalarni eramizdan 
oldingi beshinchi asrdayoq kuzatganlar. Ular jun yoki shoyiga 
ishqalangan kahrabo bo‘lagining o‘ziga yengil jismlarni, changlarni 
tortishiga e’tibor berganlar. Qadimgi greklar bu hodisadan qimmatbaho 
buyumlarni changdan tozalashda foydalanganlar. Ular shuningdek 
kahrabo taroq bilan soch taralganda soch tolalarining bir-biridan 
itarilib tikkayganligini kuzatganlar. Kahrabo grekchasiga «elektron» 
deyiladi. «Elektr» so‘zi shundan kelib chiqqan. Ishqalangandan so‘ng 
boshqa mayda jismlarni o‘ziga tortadigan jismlarni elektrlangan jism 
deyiladigan bo‘ldi. Agar elektrlangan jismni boshqa elektrlanmagan 
jismga tekkizilsa, u jism ham elektrlanib qoladi.
Hozirgi kunda dunyoni elektrsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Bir 
kuni insoniyat va tabiat elektrsiz qolsa nima boladi? Unda dunyo 
qorong‘ulikka cho‘kkan, televizor, sovutkich, telefon, plitkalar 
ishlamagan bo‘lar edi. Hayot umuman to‘xtagan bo‘lar edi. Chunki 
ko‘pgina hayotiy jarayonlar elektr jarayonlari bilan bog‘liqdir. 
Moddaning o‘zi ham parchalanib ketar edi. Chunki uni tashkil etuvchi 
zarralar elektr o‘zaro ta’sir tufayli tutinib turadi.