Kegl cc pechat indd
Yüklə 1,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
o‘tkazgich-
larga va o‘tkazmaydiganlarga bo‘linadi. Barcha metallar, tuz va kislo- talarning suvdagi eritmalari o‘tkazgichlarga kiradi. Elektr o‘tkaz- maydigan modda va jismlarni dielektriklar deb ham ataladi. Dielektrik moddalarga chinni, rezina, plastmassa, havo, toza distillangan suv kiradi. Dielektrik moddalardan yasalgan jismlarga izolyatorlar deyiladi. Elektr zaryadlarining bir tomonga tartibli harakatiga elektr toki deyiladi. Zaryadlangan zarralar bir tomonga harakatlana olishi uchun ular erkin harakatda bo‘lishi kerak. Yuqorida aytilganidek, atomning tashqi qobig‘ida joylashgan elektronlar qo‘shni atomlar ta’sirida atomlar oralig‘iga o‘tib erkin elektronlarga aylanadilar (89- rasm). Shu sababli elektr toki mavjud bo‘lishining birinchi sharti moddada erkin elektronlarning mavjud bo‘lishidir. Elektr tokining yo‘nalishi sifatida tarixan musbat zaryadlangan zarralarning yo‘nalishi qabul qilingan (89-rasm). Erkin harakatda bo‘lgan zarralarning bir tomonga harakatlanishi uchun ularni bunday harakatga majburlovchi kuch kerak bo‘ladi. Bunday majburlovchi kuch tok manbalari yordamida hosil qilinadi. XVIII asr oxirigacha olimlar «elektr»ni asosan ishqalanish orqali hosil qilganlar. XVIII asr oxiriga kelib elektr hodisalarini o‘rganishda katta burilish ro‘y berdi. Italiyalik olim A. Volta mis va rux plastinalari orasiga kislota shimdirilgan mato qo‘yilsa, mis plastina musbat isho- rada, rux plastina manfiy ishorada zaryadlanib qolishini aniqlaydi. Bu plastinalarni bir-biriga o‘tkazgich orqali ulansa elektr toki o‘tishini kuzatadi. Shunday qilib birinchi tok manbai ixtiro qilinadi. Volta manba tokining kuchini oshirish uchun mis va rux plastinalarini doira shaklida qirqib, orasiga kislota shimdirilgan matoni qo‘yadi va ularni ustuncha shaklida taxlaydi. Bu manba «Volta ustuni» deb ataldi hamda elektr va magnit hodisalarini o‘rganishda katta rol o‘ynadi (90-rasm). Volta ustunida zaryadlarning ajralishi kimyoviy reaksiyalar natijasida bo‘ladi (batafsil yuqori sinflarda o‘rganiladi). Kimyoviy reaksiyalarga asoslangan tok manbalarini Yüklə 1,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|