«Kelishildi» Kollej uslubchisi G. K. Mannonova

Takrorlash uchun savollar.
1. Nodir gazlar qanday xossalarga ega va qanday maqsadlarda ishlatiladi?
2. Nodir gazlar qanday olinadi ?
3. Geliy, neon, argon qayerda uchraydi?
4. Nodir gazlarning qanday kimyoviy birikmalari olingan?
Mavzuga oid tayanch iboralar.
Nodir gazlar, inert, neon, argon, geliy, ksenon ftoridlari, ksenat kislota, perksenat kislota, kripton kislota.


Mavzuga oid adabiyotlar.
1. I.E.Toshev.R.Ro’ziyev.I.I.Ismoilov.”Anorganik kimyo”. «O`qituvchi», 2004.
2. S. Masharipov, I. Tirkashev. Kimyo. Toshkent, «O`qituvchi», 2002.
3. G. P. Xomchenko. Kimyo. Oliy o`quv yurtlariga kiruvchilar uchun. Toshkent, «O`qituvchi», 2001.
4. A. G. Muftaxov, H. T. Omonov, R. O. Mirzayev. “Anorganik kimyo’. Toshkent, «O`qituvchi», 2002.
5. M. M. Abdulxayeva, O`. M. Mardonov. Kimyo. Toshkent, «O`zbekiston», 2002.
6. G. P. Xomchenko. Kimyo. Oliy o`quv yurtlariga kiruvchilar uchun. Toshkent, «O`qituvchi», 2001.

Mavzu: VI-A- guruh elemenntlarining umumiy xarakteristikasi. Oltingugurt. Sulfat kislota.
Reja.
-Oltingugurt, olinishi, xossalari va ishlatilishi.
- Oltingugurtning vodorodli va kislorodli birikmalari.
- Sulfat kislota, olinishi, xossalari va ishlatilishi.

Kislorod guruhchasiga O, S, Se, Te va Po elementlari kiradi. Ular D. I. Mendeleyev davriy jadvali VI guruhining p–elementlari bo`lib, umumiy nom bilan xalkogenlar deb yuritiladi. Ularning tashqi elektron pog`onasida–ns²np⁴ elektronlar mavjud bo`ladi. Xalkogenlar vodorod va metallar bilan hosil qilgan birikmalarida –2 oksidlanish darajasini, kislorod va boshqa faol metallmaslar bilan hosil qilgan birikmalarida odatda +4 va +6 oksidlanish darajalarini namoyon qiladi. Kislorod odatda –2 oksidlanish darajasini, ftor bilan hosil qilgan birikmasida +2 oksidlanish darajasini namoyon qiladi.

Kislorod guruhchasi elementlari vodorod bilan H₂R kabi vodorodli birikmalarni hosil qiladi. Bu birikmalar H₂O, H₂S, H₂Se, H₂Te bo`lib ular xalkovodorodlar deyiladi.
S, Se va Te kislorod bilan RO<sub>2</sub> va RO<sub>3</sub> kabi oksidlarni hosil qiladi, ularga H<sub>2</sub>RO<sub>3</sub> va H<sub>2</sub>RO<sub>4</sub> kabi kislotalar muvofiq keladi.
Oddiy moddalarning xossalari qonuniyat bilan o`zgarib boradi: yadro zaryadi ortishi bilan metallmaslik xossalari susayib, metallik xossalari kuchayib boradi. Masalan, kislorod va tellur metallmaslar, lekin tellurning metall yaltiroqligi bor va elektrni o`tkazadi.
4. 1–jadval. Kislorod guruhchasi elementlarining xossalari.

№	Xossalari	O	S	Se	Te	Po
1. 2. 3. 4. 5. 6.	Tartib raqami Valent elektronlari Atomining ionlanish energiyasi, eV Nisbiy elektrmanfiyligi Birikmalarida oksidlanish darajasi Atom radiusi, nm	8 2s^22p^4 13,62 3,50 –1, –2, +2 0,066	16 3s^23p^4 10,36 2,6 –2, +2, +4, +6 0,104	34 4s^24p^4 9,75 2,48 –2, +4, +6 0,117	52 5s^25p^4 9,01 2,01 –2, +4, +6 0,137	84 6s^26p^4 8,43 1,76 –2, +2 0,164