«Kelishildi» Kollej uslubchisi G. K. Mannonova

Karbonat kislota–H₂CO₃ faqat eritmadagina mavjud bo`ladi. Qizdirilganda CO<sub>2</sub> va H<sub>2</sub>O ga ajraladi. U ikki asosli kislota sifatida bosqich bilan dissotsilanadi. Dastlab HCO<sub>3</sub><sup>–</sup> ga, so`ngra juda oz darajada CO₃^2– ga ajraladi:
H₂CO₃ ↔ H⁺ + HCO₃^– HCO₃^– ↔ H⁺ + CO₃^2–
Karbonat kislota ikki qator tuzlar: o`rta tuzlar–karbonatlar va nordon tuzlar–gidrokarbonatlar hosil qiladi. Karbonat kislota beqaror bo`lgani bilan uning tuzlari barqaror birikmalardir. Ishqoriy metallarning va ammoniyning karbonatlari va gidrokarbonatlari suvda yaxshi eriydi, natijada ishqoriy muhitga ega bo`ladi:
CO<sub>3</sub><sup>2–</sup> + HOH ↔ HCO<sub>3</sub><sup>–</sup> + OH<sup>–</sup>
CaCO<sub>3</sub> + CO<sub>2</sub> + H<sub>2</sub>O = Ca(HCO<sub>3</sub>)<sub>2</sub>
Ca(HCO<sub>3</sub>)<sub>2</sub> → CaCO<sub>3</sub>↓ + H<sub>2</sub>O + CO<sub>2</sub>↑
Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> suvda yaxshi eriydigan oq kukun. Kristall soda, ichimlik soda, shisha, sovun, qog`oz ishlab chiqarishda va ro`zg`orda yuvish vositasi sifatida ishlatiladi.
NaHCO₃ suvda kam eriydigan oq kukun. Tibbiyotda (jig`ildon qaynaganda ichiladi), ro`zg`orda, sun`iy mineral suvlar ishlab chiqarishda, o`t o`chirgichlarni to`ldirishda, qandolatchilikda va non yopishda ishlatiladi.
2NaHCO<sub>3</sub> = Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> + H<sub>2</sub>O + CO<sub>2</sub>↑
K<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>–potash, suvda yaxshi eriydigan oq kukun. Suyuq sovun, qiyin suyuqlanadigan optik shisha, pigmentlar ishlab chiqarishda ishlatiladi.
CaCO<sub>3</sub> tabiatda bo`r, ohaktosh va marmar ko`rinishida uchraydi, ular binokorlikda ishlatiladi. Ohaktoshdan ohak va CO₂ olinadi.


Tabiatda uchrashi. Kremniy kisloroddan keyin Yerda eng ko`p tarqalgan element. U yer po`stlog`i massasining 27,6 % ni tashkil etadi. Tabiatda asosan SiO<sub>2</sub> va silikat kislotaning tuzlari–silikatlar holida uchraydi. Kremniy birikmalari o`simlik va hayvonlar organizmida bo`ladi.
Olinishi. Sanoatda kremniy elektr pechlarda SiO<sub>2</sub> ni koks bilan qaytarish orqali olinadi: SiO<sub>2</sub> + 2C = Si + 2CO
Laboratoriyalarda qaytaruvchilar sifatida Mg yoki Al lardan foydalaniladi:
SiO<sub>2</sub> + 2Mg = Si + 2MgO 3SiO<sub>2</sub> + 4Al = 3Si + 2Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>
Eng toza kremniy kremniy tetraxloridni rux bug`lari bilan qaytarish orqali olinadi: SiCl₄ + 2Zn = Si + 2ZnCl₂