«Kelishildi» Kollej uslubchisi G. K. Mannonova

Takrorlash uchun savollar.
1. Oltingugurt tabiatda qanday holda uchraydi va qanday xossalarga ega?
2. Vodorod sulfid qanday olinadi va qanday xossalarni namoyon qiladi?
3. Oltingugurt oksidlari qanday olinadi va qanday xossalarga ega?
4. Sulfit kislota qanday usul bilan olinadi?
5. Sulfat kislota qanday usul bilan ishlab chiqariladi?
Mavzuga oid tayanch iboralar.
Xalkogenlar, xalkovodorodlar, kislorod va ozon, oltingugurt guli, silfid kislota, sulfidlar va gidrosulfidlar, sulfit kislota, sulfitlar va gidrosulfitlar, sulfat kislota, sulfatlar va gidrosulfatlar, kontakt usulda sulfat kislota ishlab chiqarish, suyultirilgan kislota, konsentrlangan kislota.
Mavzuga oid adabiyotlar.
1. I.E.Toshev.R.Ro’ziyev.I.I.Ismoilov.”Anorganik kimyo”. «O`qituvchi», 2004.
2. S. Masharipov, I. Tirkashev. Kimyo. Toshkent, «O`qituvchi», 2002.
3. G. P. Xomchenko. Kimyo. Oliy o`quv yurtlariga kiruvchilar uchun. Toshkent, «O`qituvchi», 2001.
4. A. G. Muftaxov, H. T. Omonov, R. O. Mirzayev. “Anorganik kimyo’. Toshkent, «O`qituvchi», 2002.
5. M. M. Abdulxayeva, O`. M. Mardonov. Kimyo. Toshkent, «O`zbekiston», 2002.
6. G. P. Xomchenko. Kimyo. Oliy o`quv yurtlariga kiruvchilar uchun. Toshkent, «O`qituvchi», 2001.
Mavzu: IV-A-guruh elementlari.Uglerod va kremniy. Shisha va sement.
Reja.
- Uglerod guruhchasi elementlarining umumiy xossalari.
- Uglerod, uning olinishi, xossalari, oksidlari, karbonat kislota va uning tuzlari.
-Kremniy, uning olinishi, xossalari, oksidlari, silikat kislota va uning tuzlari.
- Shisha va sementning olinishi.

Uglerod guruhchasiga C, Si, Ge, Sn va Pb elementlari kiradi. Bular D. I. Mendeleyev davriy jadvali IV guruhning p–elementlari hisoblanadi. Ularning atomlarining tashqi energetik pog`onasida to`rttadan–ns²np² elektron bo`ladi. Guruhchadagi dastlabki ikki element atomlari tashqi pog`nasining elektron tuzilishini shunday tasvirlash mumkin:

₆C +6)₂)₄ 1s²2s²2p² ₁₄Si +)₂)₈)₄ 1s²2s²2p⁶3s²3p²
Uglerod guruhchasining elementlari kimyoviy birikmalarida +4 va –4, shuningdek, +2 oksidlanish darajalarini namoyon qiladi, yadroning zaryadi kattalashishi bilan +2 oksidlanish darajasi ko`proq namoyon bo`ladi.
Uglerod guruhchasi elementlari umumiy formulasi RO va RO₂ bo`lgan oksidlar, umumiy formulasi RH<sub>4</sub> bo`lgan vodorodli birikmalar hosil qiladi. C va Si yuqori oksidlarining gidratlari kislota xossalariga, qolgan elementlarning gidratlari esa amfoter xossalarga ega. Kislota xossalari Ge gidratlarida, asos xossalari esa Pb gidratlarida kuchliroq ifodalangan. C dan Pb ga o`tgan sari vodorodli birikmalari–RH₄ ning puxtaligi kamayadi: CH₄–mustahkam, barqaror modda, PbH₄ esa erkin holda ajratib olinmagan. Guruhchada tartib raqami ortishi bilan atomning ionlanish energiyasi kamayadi va atom radiusi kattalashadi, yani metallmaslik xossalari susayadi, metallik xossalari esa kuchayadi.
1–jadval. Uglerod guruhchasi elementlarining xossalari.

№	Xossalari	C	Si	Ge	Sn	Pb
1. 2. 3. 4. 5. 6.	Tartib raqami Valent elektronlari Atomining ionlanish energiyasi, eV Nisbiy elektrmanfiyligi Birikmalarida oksidlanish darajasi Atom radiusi, nm	6 2s^22p^2 11,3 2,50 +4,+2, –4 0,077	14 3s^23p^2 8,2 1,74 +4,+2, –4 0,134	32 4s^24p^2 7,9 2,02 +4, –4 0,139	50 5s^25p^2 7,3 1,72 +4, +2, –4 0,158	82 6s^26p^2 7,4 1,55 +4, +2, –4 0,175