Kənd Təsərrüfatı İlin də Azərbaycan Respublikasında aqroparkların formalaşdırılması mexanizmləri və fermərlərin prosesdə iştirakçılığının gücləndirilməsi

Çin

Çin hökuməti keçmişdə qida təhlükəsizlik standartları ilə bağlı məsələlərlə üz-üzə gəldiyindən diqqəti qida təhlükəsizliyi və qlobal qida standartlarına yönəldib. Çin qida parklarına investisiya cəlb etmək məqsədilə biznesi asanlaşdırma tədbirləri həyata keçirir. Çin hökumətinin stimulu həmçinin, texnologiya, R&D (Tədqiqat və İnkişaf) və ən yaxşı idarəetmə təcrübələrini əldə etməyə yönəldilib. Çindəki Aqropark təşəbbüslərinin nümunələrinə daxildir: Greenport Şanxay and Greenport Kaofeidian.

Şanxayda bir çox digər meqaşəhərlərdə olduğu kimi aqro-qida istehsalının böyük bir hissəsi şəhərdə və şəhərin kənarında baş tutur. Şanxay qida təhlükəsizliyi problemini qida istehsalının sürətləndirilmiş islahatına üstünlük verməklə, məsələn, kiçik miqyaslı kənd təsərrüfatından Aqroparklara yönəlməklə həll etməyə çalışır. Dünyanın başqa yerlərində olan Aqroparklar kimi Vaqeningen Universitetindən və Tədqiqat Mərkəzindən olan ekspertlər də Greenport Şanxay-ın (Şanxayın yaxınlığında Çongming Adası boyunca 80 km ərazində 27 km2 –lik ekoloji aqropark) yaradılmasına cəlb edilib¹⁵. O, 1.1 milyon donuz, 7 milyon toyuq, 113.000 ton tərəvəz potensialı və 844 kV elektrik istehsalı ilə indiyə qədər dünyada ən ambisiyalı və geniş miqyaslı aqroparkdır¹⁶. Greenport Şanxay-da hökumət görülən işlərin xərclərini kəskin şəkildə azalda biləcək vahid pəncərə şəffaflığını təmin etməyi planlaşdırıb. Greenport Şanxay-da şirkətlərə düzgün tərəfdaş tapmaq üçün stimullar və iqtisadiyyat, kənd təsərrüfatı və elmi siyasət barədə məlumatlar verilib. Onlar həmçinin, marketinq, texniki-iqtisadi əsaslandırma və yeni bazarların araşdırılması sahələrində yardım almışlar. Parkın əsas planı yüksək keyfiyyətli Hollandiya standartları ilə hazırlanmışdır və texnologiya və R&D perkolyasiyası kimi müsbət xarici təsirlərə yol açır¹⁷. Buna baxmayaraq, Greenport Şanxay heç vaxt planlaşdırma mərhələsini keçməmişdir. Greenport Şanxay layihəsi göstərir ki, Aqropark konsepsiyalarının potensialının olmasına baxmayaraq, bu parkları faktiki olaraq reallaşdıra biləcək təşkilatların klasterlərini yaratmaq olduqca çətindir¹⁸.

Tangşan şəhərinin cənubunda tam yeni sənaye ərazisi kimi təyin edilən Greenport Kaofeidian Kaofeidian hökumətinin təşəbbüsü ilə həyata keçirilir. Aqropark Greenport Kaofeidian Çində Pekindən 300 km şərqdə Tangşan şəhərində sənaye və metropoliten inkişaf ərazisinin bir hissəsi kimi planlaşdırılmışdır. Aqropark yeni eko-şəhər və su anbarının ətrafında yerləşmişdir. Əgər bu layihə həyata keçirilərsə, 10.000 işçi ailəsi ilə birlikdə onun mərkəzində yerləşən ekoloji şəhərdə yaşaya bilər. Hökumət fəal şəkildə bütün dünyada inkişaf və icraat üçün başlanğıc nöqtəsindən layihə ilə əməkdaşlıq etmək istəyən fərdi şəxslər axtarır¹⁹.

Yamayka

Yamayka daxilində icra olunan aqropark layihələri aşağıdakıların asanlaşdırılması məqsədilə tikilmişdi:

1) dövlət-özəl sektorun əməkdaşlığı əsasında investisiyalarının təqdimatı,

2) resurs bölgüsü və istifadəsinin səmərəliliyinin nümayişi,

3) miqyaslı iqtisadiyyatın təkmilləşdirilməsi,

4) bazara girişin yaxşılaşdırılması,

5) davamlılığın təmini və stimullaşdırılması,

6) uzunmüddətli və mövsümi məşğulluğun yaradılması,

7) kənd təsərrüfatının inkişafı üçün mərkəzi məntəqələrin yaradılması.

İcrası nəzərdə tutulan 9 aqropark layihəsindən 7-si hazırda həyata keçirilir. Digər iki aqropark layihəsi isə 2015-ci ilin sonunadək həyata keçiriləcək. Artıq icra olunan 7 aqroparka daxildir: Amity Hall - St. Catherine; Ebony Park – Klarendon; Yallahs - St. Thomas; Plantain Garden River – St. Thomas; New Forest/Duff House - Mançester, St. Elizabeth; Hill Run - St. Catherine; Spring Plain – Klarendon. Bu aqroparkların istehsala cəlb olunan 1,011.38 ar sahəsində cəmi 225 fermer iştirak edir. Əsas bitkilərə kalış (bu günə kimi 188 ar biçilib), yerli heyvan yeminin əvəz edilməsi üçün ot (65 ar); soğan, zəncəfil, tərəvəz, meyvə və kök yumruları daxildir. Hazırda cəmi 18,880 buşel kalış, 7,200 ot tayası, 120,576 funt soğan və 830,469 funt tərəvəz, kök yumruları və meyvə yığılmışdır. Bu aqroparklarda aqroparkda 225 fermerlə bərabər 839 işçi çalışır.

Kənd Təsərrüfatı və Balıqçılıq Nazirliyinin Strateji Biznes Planına uyğun olaraq, proqram çərçivəsində aqroparkların 6,360 ar sahəsi plana daxil edilmişdir. Bu sahənin 4,939 arı AİC-in birbaşa idarəçiliyinə, qalan 1,421 arı isə özəl investorların idarəçiliyinə daxildir. AİC-in idarəçiliyinə daxil olan 4,939 ardan 55.8%-i, yəni 2,756 arı icarəyə verilmişdir. Qalan 44.2% isə infrastrukturun tam inkişafını nəzərdə tutmaqla işlənməkdə olan icarə müqaviləsinin müxtəlif mərhələlərindədir.

Hökumət Avropa İttifaqı/ Şəkər Transmissiyası Qurğusu Proqramı vasitəsilə infrastukturu maliyyələşdirir və İnter-Amerikan İnkişaf Bankı tərəfindən maliyyələşdirilən Kənd təsərrüfatı üzrə Rəqabət Proqramını təmin edir. Daha ətraflı desək, ayrılan vəsaitlərə bunlar daxildir: Şəkər Transmissiyası Qurğusu vasitəsilə Avropa İttifaqı – 427 milyon Yamayka dolları; ACP layihəsi ilə İnter-Amerikan İnkişaf Bankı (İİB) – 620 milyon Yamayka dolları. Fermerlərdən/ İnvestorlardan dövriyyə kapitalını ya öz resursları ya da kreditlə təmin etmək tələb olunur. Bununla bərabər, maliyyə təşkilatları dövriyyə kapitalını təmin edir və marketoloqlar isə qablaşdırma obyektlərinin qurulmasında AİŞ ilə əməkdaşlıq edəcək²⁰. Ümumiyətlə hər bir ölkənin qida məhsullarının istehsalında özünü təmin etməli olduğu ilə bağlı ənənəvi fikirlər mövcuddur. Amma qlobal sferada belə bir sual meydana çıxır ki, növbəti 10-20 il ərzində 9 milyarddan çox əhalinin qidalanmalı olduğunu nəzərə alsaq, dünya intensiv qida istehsalı olmadan bütün bunları idarə edə bilərmi²¹. Aparılan saysız araşdırmalar göstərdi ki, kənd təsərrüfatının intensiv inkişafı əsas çıxış yoludur, lakin prosesin mənfi təsirlərinin aradan qaldırılması cəhdləri mümkün qədər sürətləndirilməlidir.