Kesim va uning turlari Reja

Tarkibli kesim. Ikki va undan ortiq co‘z shakllarining qo‘shiluvidan hosil bo‘lgan kesim tarkibli kesim bo‘ladi. U doim yetakchi va yordamchi qismlardan tashkil topib, yetakchi qism asosiy ma’noni, yordamchi qism qo‘shimcha ma’noni ifodalaydi. Ifodalanishiga ko‘ra tarkibli kesim ham ikki xil: tarkibli fe’l kesim, tarkibli ot kesim bo‘ladi. Tarkibli fe’l kesim fe’lning analitik shakli bilan ifodalanadi. Bunda o‘zi­ning leksik ma’nosini saqlagan fe’l yetakchi fe’l, qolganlari esa ko‘makchi fe’l yoki to‘liqsiz bo‘lib, yetakchi fe’ldan anglashilgan harakatning bajarilishi bilan bog‘liq bo‘lgan turli qo‘shimcha ma’nolarni ifodalaydi. Yetakchi fe’l asosan ravishdosh shaklida bo‘ladi. Masalan, Bu yumshoq, mulohazali odamga yotoqdoshlarning mehri oshib qolgan edi. (A.Muxtor) O‘rmon ichidan qushlarning sayrashi... eshitilib turadi. (P.Qodirov) Tarkibli ot kesim fe’ldan boshqa so‘z turkumlarining bog‘lama bilan birikishidan yuzaga keladi. Bunda tarkibli ot kesimning ot qismini ot, sifat, son, olmosh, ravish etakchi qismini tashkil qiladi, yordamchi qismini esa bog‘lama vazifasidagi “bo‘lmoq”, “sanalmoq”, “hisoblanmoq”, “tuyulmoq” kabi fe’llar, shuning­dek, “edi”, “ekan”, “emish” to‘liqsiz fe’li tashkil etadi. Tarkibli ot kesimda asosiy ma’no yetakchi qism, ot qismida bo‘ladi. Yordamchi qism, bog‘lama esa qo‘shimcha ma’noni, grammatik ma’noni: mayl, zamon, Shaxs-son ma’nolarini ifodalaydi.

• Tarkibli kesim. Ikki va undan ortiq co‘z shakllarining qo‘shiluvidan hosil bo‘lgan kesim tarkibli kesim bo‘ladi. U doim yetakchi va yordamchi qismlardan tashkil topib, yetakchi qism asosiy ma’noni, yordamchi qism qo‘shimcha ma’noni ifodalaydi. Ifodalanishiga ko‘ra tarkibli kesim ham ikki xil: tarkibli fe’l kesim, tarkibli ot kesim bo‘ladi. Tarkibli fe’l kesim fe’lning analitik shakli bilan ifodalanadi. Bunda o‘zi­ning leksik ma’nosini saqlagan fe’l yetakchi fe’l, qolganlari esa ko‘makchi fe’l yoki to‘liqsiz bo‘lib, yetakchi fe’ldan anglashilgan harakatning bajarilishi bilan bog‘liq bo‘lgan turli qo‘shimcha ma’nolarni ifodalaydi. Yetakchi fe’l asosan ravishdosh shaklida bo‘ladi. Masalan, Bu yumshoq, mulohazali odamga yotoqdoshlarning mehri oshib qolgan edi. (A.Muxtor) O‘rmon ichidan qushlarning sayrashi... eshitilib turadi. (P.Qodirov) Tarkibli ot kesim fe’ldan boshqa so‘z turkumlarining bog‘lama bilan birikishidan yuzaga keladi. Bunda tarkibli ot kesimning ot qismini ot, sifat, son, olmosh, ravish etakchi qismini tashkil qiladi, yordamchi qismini esa bog‘lama vazifasidagi “bo‘lmoq”, “sanalmoq”, “hisoblanmoq”, “tuyulmoq” kabi fe’llar, shuning­dek, “edi”, “ekan”, “emish” to‘liqsiz fe’li tashkil etadi. Tarkibli ot kesimda asosiy ma’no yetakchi qism, ot qismida bo‘ladi. Yordamchi qism, bog‘lama esa qo‘shimcha ma’noni, grammatik ma’noni: mayl, zamon, Shaxs-son ma’nolarini ifodalaydi.