Kim yoviy-texnoiogik ham da m exanik jihatdaii qulay roq b o ‘lgan yangi p o 'la t tu rla rin I q o ‘llash

sharnirlar: 
a —
«Trakta sharniri»;
109

---

orasidagi b u rch a k 45-50° gacha b o ‘lganida burovchi m o- 
m e n tn i u z a tis h m u m k in. K u la c h o k li sh a rn irla rn in g eng 
ko ‘p tarqalgan tu ri «trakta sharniri» va diskli sharnir hisob- 
lanadi. «Trakta sharniri» (54-a rasm ) nom li kardanli sharnir 
to 'r tta sh tam plang an d etald an tuzilgan: ikkita vilka 
( 1
va 
4), ham da ikkita kulachok (2 va 2). U larning ishqalanuvchi 
sirtlari silliqlanadi. 54-b  rasm dagi kardanli sh arn ir beshta 
detaldan: ik k ita vilkadan (1 va 4), ikkita kulacho k (2 va 
3) h am d a diskd an (5) tuzilgan. Shu sababli k o ‘p in ch a u 
d is k li s h a r n i r deb a ta la d i. « T ra k ta s h a rn iri» is h la b
chiqarishga nisbatan ko ‘proq m ehnat sarflashni talab qiladi. 
Vallar o ‘qlari orasidagi burchak 45° gacha b o ‘lishi m um kin.
K ulachokli sharnirlarning foydali ish koeffitsiyenti boshqa 
turdag i b u rc h a k tezligi teng b o ‘lgan k ard an li sh a rn irla r- 
nikidan kichik, chunki ularning elem entlarida ishqalanish- 
sirp a n ish k o ‘p ro q . S hu sab ab li s h a rn irla rn i is h la tis h d a
u larn in g se zilarli d a ra jad a q izish i, ish q a la n ish sirtlarig a 
m oylash m ateriallarini yetkazish qiyin b o ‘lgani sababli uning 
d e ta lla rid a tirn a lish la r paydo b o ‘lishi kuzatiladi.
4 .2 . KARDAN UZATM ALARGA T E X N IK X IZ M A T
K O ‘R S A T IS H
O raliq b irik m a n in g m ah k am lash d e ta lla rin i va rez in a
elem en tlarn in g h o latini m u n tazam tekshirib tu rish kerak. 
R e z in a e le m e n tla r ezilish hisobiga sh ak lin i o ‘zg artirg an
b o ‘Isa, u la r yangisiga alm ash tirilad i. O raliq b irik m a larn i 
is h la tis h d a r e z in a e le m e n tg a m o y va y o q ilg ‘in in g
tegm asligini n a z o ra t qilib tu rish kerak.
B urchak tezligi teng b o ‘lgan va teng b o lm a g a n kardan 
uzatm alar flanesining m ahkam lanishini, ignasimon podship- 
niklaming m ahkam lanishini, sharnirlarning, zichlagichlaming, 
himoya g‘ilofïning ishga yaroqlüigini va sharnirlarning davriy 
joylanishini tekshirib turish kerak. Zamonaviy traktorlar kardan 
uzatm alarini ishlatishi uchun m untazam moylab turish talab 
etilm aydi. B unday sham irlarda plastik surkov m oylari ish- 
latiladi (158-raqam li moy, L itol-24 yoki F IO L -2 U ). U lar 
m ustahkam zichlagichlar bilan ushlab turiladi.
110

---

4 .3 . 
KARDAN UZATM ALAR 
K O N S T R U K S IY A S IN IN G R IV O JL A N IS H
IS T IQ B O L L A R I
K ardan u zatm alar konstruksiyasining rivojlanish yo‘na- 
lishlaridan biri ularning m ustahkam ligini, ishlash m uddatini 
o sh irish ta la b la rin i q o n d irish d an ib o rat. Shu sababli b ir 
m arotaba m oylanadigan, ishlash im koniyati yuqori zichla- 
g ich larg a ega b o ‘lgan k o n stru k sy ailarn i ish lab ch iqishga 
e ’tibor berilm oqda. H ozirgi paytda m oyning yangi (disulfld 
m o lib d e n ta rk ib li) tu rin i ishlab c h iq ish g a k a tta e ’tib o r 
b e r ilm o q d a . B u tu r d a g i m o y la s h m a te r ia li k a rd a n
uzatm alarning ishlash sharoitiga yanada k o ‘pro q m os keladi.
Oxirgi yillarda shisha plastikli, k o ‘m ir plastikli m ateriallar 
kom pozitsiyasidan tayyorlangan quvursim on k ard an vallar 
ishlatila boshlandi. K om pozitsion m ateriallar zichligi p o 'la t- 
ning zich lig id an t o ‘rt b aravar kichik, qattiq lig i jih a tid a n
u n d a n qolishm aydi.
T ra k to rla r quvvatining yurish tezligining o rtish i bilan
k ardan uzatm alarnin g an iq tayyorlanishiga va balansirov- 
ka sifatiga yuqori ta la b la r q o ‘yiladi.