Kim yoviy-texnoiogik ham da m exanik jihatdaii qulay roq b o ‘lgan yangi p o 'la t tu rla rin I q o ‘llash

6
L /
6
M ) va q o ‘sh sharnirli (T -4A , D T - 
75M ) elastik o raliq birik m alard an fo ydalaniladi. B unday 
birikm alar vallar orasidagi burch ak 3° gacha o ‘zgarganida 
b uro v chi m o m e n tn i u zatish g a im k o n beradi.
Q a ttiq o ra liq b irik m a la r k am ish la tila d i (T -1 5 0 , T - 
150K). Q a ttiq va elastik elem en tlari b irgalikda q o ‘llan i- 
ladigan birik m alar kom binatsiyasidan foydalanish m um kin 
(K -701).
M T 3 -5 M va M T 3 -5 JIC tra k to r la r id a e la s tik o ra liq
birikm a ishlatiladi. U (47-rasm ) yetaklovchi (1) va yetak- 
lanuvchi vilkalardan (2) tashkil topgan. V ilkalar bir-biriga 
nisbatan 90° li burchak ostida joylashgan va orasida to ‘rtta
b o ‘shliq h o sil b o ‘lib, h a r biri ichiga p rizm asim on rezina
(3) jo y la s h tir ila d i. R e z in a la r b lo k i (3) b o lt (5 ), b lo k
m ah k a m la n u v c h i p ru jin a la r (4) b ilan ushlab turilad i.
K -701 tra k to rid a k o m b in atsiy alash g an o raliq b irik m a 
q o ‘llaniladi (48-rasm ). Burovchi m om ent yetaklovchi disk
(5) orqali rezinali vtulkaga (4), barm oqlarga (3) va ichki 
to m o n id a tish li gardishi b o ‘lgan disk (
2
) o rqali yetakla- 
n u v c h i v ilk a g a u z a tila d i. T ish li g a rd is h b ila n val (1) 
tish lash gan h o la td a b o ‘lib, val u zatm alar qutisining kar- 
dan valiga flânes bilan ulangan. Val (1) dvigatel maxovigi 
karteriga m ahkam langan tayanch qopqog‘i (
9
) ichiga ikkita 
sharik li p o d sh ip n ik k a (7 va 
8
) o ‘rnatilgan.
47-rasm. 
M T 3 -5 M , MT3J1C traktorlarining elastik oraliq birikmasi.
102

---

48-rasm . K -701 traktorining 
kombinatsiyalashgan oraliq birikmasi.
Shuni aytib o ‘tish jo izk i, oraliq b irikm alar vallar o'qlari 
orasidagi b u rch ak 5o g ach a b o ‘lganda buro v ch i m om entni 
u zatad i, lek in o 'lc h a m la ri katta b o ‘lganligi u c h u n zam o- 
naviy trak torlarda ishlatilm aydi. O datda am aliyotda oraliq 
birikm alarning ishlash m uddatini oshirish m aqsadida vallar 
o 'q la ri orasidagi b u rc h a k 2 ...3o g acha ch ek lab q o ‘yiladi.
103

---

B urchak k a tta b o ‘lganida rezin a elem en tlarning yeyilishi, 
z o ‘riqishlarning siklligi katta b o ‘lgani uchuii h aro rat k o ‘ta - 
riladi, rezinaning yem irilishi, qattiqligi o ‘zgaradi, natijada 
e la stik o ra liq b irik m a te z d a ishdatt ch iq ad i. Z am o n av iy
tra k to rla rd a faqat k ard an u z a tm a la r ish latilm o qd a.
4 .1 . KARDAN UZATM ALAR
K ardan u zatm alar vallari o 'q lari bir-biriga to ‘g ‘ri kelm ay- 
digan va o ‘z vaziyatini o ‘zgartira oladigan agregatlar orasida 
b u ro v ch i m o m e n tn i uzatad i.
K ardan sharnirlari b u tu n va yarim kardan sharnirlariga 
b o ‘linadi. B utun kardan sharnirlari aniq tebranish o ‘qlariga 
ega, yarim kardan sharnirlari esa bunday o ‘qlarga ega errias. 
B utun kardanlar asinxron (burchak tezliklari teng b o ‘lmagan) 
va sinxron (burchak tezliklari teng) kärdanlargä b o ‘linadi.
Yarim kardan sharnirlari elastik va bikr b o ‘lishi m um - 
k in . E la s tik y a rim k a rd a n s h a r n ir la r i e la s tik e le m e n t 
deform atsiyasi evaziga, bikr yarim kärdan sharnirlari shlitsa 
yoki tishli b irik m alar tirqishi evaziga burovchi m o m en tn i 
b u rc h a k o stid a u zatad i. V aldagi sh a rn irla r soni b o ‘yich a 
yakka kardan uzatm a kardan valining bir u chida va q o ‘sh 
k a rd a n u z a tm a k a rd a n valining ik kala u ch id a b o ‘ladi.
4 9 -ra s m d a K -701 tra k to rin in g b u rc h a k te z lig i te n g
b o ‘lmagan kardan uzatm asi k o ‘rsatlgan. Burchak tezligi teng
104

---

bo 'lm ag an kardan u zatm a vilkalardan (1 va 7), krestovin- 
kadan (5), ignasimon podshipniklardan (4), qopqoqdan (3) 
tu z ilg a n . P o d sh ip n ik la rd a g i inoy sa q la g ich k la p a n i (2) 
yordam ida üshlab turiladi. K ardan uzatm aning vilkälari (7) 
b ir-biri bilan salniklar (9) yordam ida bog‘langan. M oyning 
qizishi yoki m oydondan (
8
) moy jo ‘natilishi ta ’sirida bosim
o rtish in in g oldini olish m aq sad id a kresto v in äd a q o ‘zg ‘a- 
lu vch an shlitsali birikm a (
1 2
) q o ‘yilgan.
Q o ‘zg‘aluvchan shlitsali birikm a kardanli u zatm a bilan 
ulangan agregatlari deförmatsiyasi ta ’sirida val uzunligi o ‘zga- 
rishining oldi olinadi. Shlitsali birikma m oydon (10) orqali
50-rasm . Kardan uzatm aning oraliq tayanch konstruksiyalari. 
a