Kimyo” kafedrasi “Himoyaga tavsiya etildi”

2.Oltingugurt (IV) oksid, uning birikmalari
Oltingugurt (IV) oksid SO₂ – rangsiz, o`ziga xos o`tkir hidga ega bo`lgan gaz modda. U –10<sup>0C</sup> da kondensatsiyalanadi, bunda rangsiz suyuqlik hosil bo`ladi.
SO₂ + HOH → H₂SO₃
H₂SO₃ = H⁺ +HSO₃^-
HSO₃^- = H⁺ +SO₃^-2

SO₂ – ham oksidlovchi, ham qaytaruvchi:

qaytaruvchi SO₂ + Cl₂ + 2H₂O → H₂SO₄ +2HCl
oksidlovchi 2H₂S +SO₂ → 2H₂O + 3S
disproportsiyalanish 2KOH + 8SO₂ → 3K₂SO₄ + 4H₂O + H₂S

Oltingugurt (IV) oksid, boshqacha aytganda, sulfit angidrid odatdagi sharoitda o`tkir, bo`g`uvchi hidli, rangsiz gaz. –10 <sup>0</sup>C ga qadar sovitilganda rangsiz suyuqlikka aylanadi. U po`lat ballonlarda suyuq holda saqlanadi. 

Laboratoriyada oltingugurt (IV) oksid natriy gidrosulfit bilan sulfat kislotani o`zaro ta’sir ettirib olinadi:
2NaHSO<sub>4</sub>+H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> →Na<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>+2SO<sub>2</sub>↑ +2H<sub>2</sub>O
shuningdek, misni konsentrlangan sulfat kislota bilan birga qizdirish natijasida ham olinadi:
Cu+2H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> →CuSO<sub>4</sub>+SO<sub>2</sub>↑ +H<sub>2</sub>O
Sanoatda:
S +O<sub>2</sub> → SO<sub>2</sub>
Na<sub>2</sub>SO<sub>3</sub> + 2H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> → Na<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> + SO<sub>2</sub>↑ +H<sub>2</sub>O
Texnikada havo ishtirokida oltingugurtli rudalarni yoqib olinadi: FеS<sub>2</sub>, ZnS, PbS, Cu<sub>2</sub>S
FeS<sub>2</sub> + 11O<sub>2</sub> → 2Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub> + 8SO<sub>2</sub>
Oltingugurt (IV) oksid oltingugurt yondirilganda ham hosil bo`ladi. Sanoatda SO₂ pirit FeS₂ yoki rangli metallarning oltingugurtli rudalarini (rux aldamasi ZnS, qo`rg`oshin yaltirog`i PbS va b.) kuydirishda hosil bo`ladi. Bunda hosil bo`lgan oltingugurt (IV) oksid SO<sub>2</sub>, asosan, oltingugurt (VI) oksid SO<sub>3</sub> va sulfat kislota olishda ishlatiladi. Katalizator ishtirokida qizdirilganda SO<sub>2</sub> havo kislorodini biriktirib oladi va SO<sub>3</sub> hosil bo`ladi: 
SO₂ + O₂ → SO₃
Bu reaksiyada oltingugurtning oksidlanish darajasi +4 dan +6 ga qadar o`zgaradi, demak, SO<sub>2</sub> uchun qaytarish xossalari xosdir. Oltingugurt (IV) oksid kislotali oksidlarning barcha xossalarini namoyon qiladi. Oltingugurt (IV) oksid suvda yaxshi eriydi (20 °Cda 1 hajm suvda 40 hajm SO<sub>2</sub> eriydi). Bunda faqat suvdagi eritmadagina mavjud bo`ladigan sulfit kislota hosil bo`ladi.
SO<sub>2</sub> ning suv bilan birikish reaksiyasi qaytar reaksiya. Suvdagi eritmada oltingugurt (IV) oksid bilan sulfit kislota siljuvchan kimyoviy muvozanatda bo`ladi.
H₂SO₃ ishqor bilan bog`langanda (kislota neytrallanganda) reaksiya sulfit kislota hosil bo`lishi tomoniga boradi.
SO₂ reaksion sohadan chiqarib turilsa (eritma orqali azot o`tkazilsa yoki eritma qizdirilsa), reaksiya boshlang`ich moddalar hosil bo`lish tomoniga boradi.
Sulfit kislota eritmasida oltingugurt (IV) oksid doimo bo`ladi va u kislotaga o`tkir hid beradi. Oltingugurtni kislorodda yonishida va sulfitlarga kuchli kislotalar ta’siridan hosil bo`ladi.
SO₂ – organik bo`yoqlarni rangsizlantirish uchun ishlatiladi. Tibbiyotda dezinfektsiyalovchi modda sifatida, sulfat kislota olish uchun ishlatiladi.