"Kimyo va uni o`qitish metodikasi" kafedra mudiri, dotsent kafedrasi dotsenti t f. n

2.1 .FOSFAT KISLOTA HAQIDA UMUMIY MA`LUMOT.
Fosfor, azot singari, barcha tirik mavjudodlar uchun ajralmas element hisoblanadi, chunki u o`simlik va hayvonot olami oqsillarining bir qismidir. O`simliklarda fosfor asosan urug` oqsillarida, hayvonlar organizmida esa asab to`qimalari, sut va qon tarkibida uchraydi.Kalsiy fosfat suyak to`qimalarida va tishlarda sezilarli miqdorda mavjud. Fosfat tuzlari miya oqsillarida qon pH qiymatini boshqarishda muhim ahamiyatga ega. Fosfor tabiatda erkin holda uchramaydi. U havodagi kilorod orqali juda tez oksidlanadi va fosfor (V) oksidini hosil qiladi. Fosfor (V)-oksid P₂O₅ oq rangli, gigroskopik modda - fosfat angidrid deyiladi.Bunda fosfor atomining gibridlanish turi-sp³.U o`ziga shiddat bilan suv biriktirib olib, kuchsiz uch negizli orto-fosfat kislota H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub> hosil qiladi. Bu kislotani oddiy qilib fosfat kislota deyish ham xato bo`lmaydi. P₂O₅ni oddiy sharoitda suv bilan ta`sirlashsa zaharli metafosfat kislotani, suv bilan qaynatilganda esa ortofosfat kislotani olish mumkin. Fosfor (V)-oksidi asosan suvsizlantiruvchi vosita sifaida ishlatiladi.U turli nisbatlarda, sharoitlariga qarab suv bilan ta`sirlashganda fosforning turli kislotalarini hosil qiladi:
P₂O₅+H₂O=HPO₃ metafosfat kislota
P₂O₅+2H₂O=H₄P₂O₇ pirofosfat kislota
P₂O₅+3H₂O=2H₃PO₄ ortofosfat kislota
Bulardan eng ahamiyatlisi ortofosfat kislota (H₃PO₄) hisoblanadi.

Ortofosfat kislota-anorganik birikma, kuchsiz kislota, gigroskopik(suvga o`ch), kristall murakkab modda. Oddiy 85% fosfat kislota rangsiz , hidsiz holda bo`ladi. Tabiatda fosfat minerallari tarqalgan, ulardan asosiylari:
Ca₃(PO₄)₂ – fosforit, apatit
;
Ca₅(PO₄)₃F –ftorapatit