"Kimyo va uni o`qitish metodikasi" kafedra mudiri, dotsent kafedrasi dotsenti t f. n

Kimyoviy xossalari:
Ortofosfat kislota 215 ^oC gacha qizdirilganda suvda eriydigan shishasimon massa holidagi pirofosfat kislota hosil qiladi:
2H₃PO₄ → H₄P₂O₇ + H₂O
Fosfat kislota uch negizli kislota bo`lgani uchun dissotsialanishi uch bosqichda boradi:
H₃PO₄↔H⁺ + H₂PO₄^-
H₂PO₄^-↔H⁺ + HPO₄^2-
HPO4^2-↔H⁺ + PO4^3-

Fosfat kislota uchuvchan emas.U juda barqaror kislota hisoblanadi.Shu sababli u kuchlanishlar qatorida vodoroddan chaproqda turgan metallar bilan reaksiyaga kirisha oladi:

6Na + 2H₃PO₄ = 2Na₃PO₄ + 3H₂↑
Asosli oksidlar bilan reaksiyaga kirishib tuz va suv xosil qiladi:
3CaO + H₃PO₄ = Ca₃(PO₄)₂ + 3H₂O
Mo`l miqtordagi H₃PO₄ ammiak bilan reaksiyaga kirishib, nordon tuz xosil qiladi:
H₃PO₄ + 2NH₃ = (NH₄)₂ HPO₄
Kuchsiz kislotalarning tuzlari bilan ham reaksiyaga kirishadi:
2H₃PO₄ + 3K₂CO₃ = 2K₃PO₄ +3 CO₂ + 3H₂O

Konsentrlangan fosfat kislotaning natriy nitrat bilan reaksiyasi natijasida Madrell tuzi hosil bo`ladi:

H₃PO₄ + NaNO₃ = *(NaPO₃)_n + HNO₃ + H₂O

*Fosforning barcha kislota qodiqlari sp³ gibridlanishni namoyon qiladi.Shu sababli metafosfat kislota qoldig`i hosil qilgan birikmalar siklik bog` hosil qiladi.
Suyultirilgan H₃PO₄ ning temir bilan reaksiyasida temirning 2xil:o`rta hamda nordon tuzi xosil bo`ladi:
3H₃PO₄ + 4Fe = FeHPO₄ ↓+ Fe₃(PO₄)₂ ↓+ 4H₂↑
Fosfat kislotaning asoslar bilan reaksiyaga kirishib hosil qiladigan tuzlari:

1. 
   H₃PO_4(kons.) + MeOH_(suy.) = MeH₂PO₄ + H₂O
   
2. 
   H₃PO_4(suy.) + 2MeOH _(kons.) = Me₂HPO₄ + 2H₂O
   
3. 
   H₃PO_4(suy.) + 3MeOH_(kons.) = Me₃PO₄ + 3H₂O
   

Fosfat kislotaning konsentratsiyasiga qarab aktiv metallar bilan reaksiyaga natijasida hosil qiladigan tuzlari:

1. 
   H₃PO_4(kons.) + Me = MeH₂PO₄ + 0.5H₂
   
2. 
   H₃PO_4(suy.) + 2Me = Me₂HPO₄ + H₂
   
3. 
   H₃PO_4(suy.) + 3Me = Me₃PO₄ + 1.5H₂
   

H₃PO₄ qizdirilsa dastlab pirofosfat kislota(yunon. “pyr”-o`t, olov~qizd.), qizdirish davom ettirilsa metafosfat kislota, u ham qizdirilsa fosfor(V)oksidini olish mumkin:
2H₃PO₄ →(-HOH)→ H₄P₂O₇ →(-HOH)→ 2HPO₃ →(-HOH)→ P₂O₅