Kimyoviy analiz metodlari ma’ruza matni

Gravimetrik analiz

1. 
   Gravimetrik (tortma) analiz usulining umumiy tavsifi
   

Gravimetrik (tortma) analizda aniqlanuvchi modda biror uchuvchan birikma ko‘rinishida haydaladi (haydash usuli) yoki eritmadan qiyin eruvchan birikma ko‘rinishida cho‘ktiriladi (cho‘ktirish usuli). Haydash usuli bilan, masalan, kristall gidrat- lardagi kristall suv miqdori aniqlanadi. Qizdirish vaqtida birikma parchalanmay, faqatgina suvni ajratib, boshqa kimyoviy o‘z- garishlarga uchramasa, kristall gidratdagi kristallizatsiya suvining miqdori haydash usuli bilan aniqlanadi. Masalan:

BaCl₂•2H₂O → BaCl₂ + 2N₂O
Kimyoviy reaksiya natijasida uchuvchan birikma hosil qiladi- gan modda yoki birikma miqdorini aniqlashda ham haydash usu-
li qo‘llaniladi. Masalan, ko‘pincha SiO₂ miqdorini aniqlash uchun uning ftorid kislota bilan reaksiyasidan foydalaniladi. Kimyoviy reaksiya natijasida uchuvchan SiF₄ hosil bo‘ladi:
SiO₂+4HF→SiF₄+2H₂O
Ba’zi moddalar ta’sir ettirilganda reaksiya mahsulotlaridan bi- ri uchuvchan birikma bo‘ladigan karbonatlar, nitratlar va boshqalarni aniqlashda ham shu usul qo‘llaniladi. Analiz qilina- yotgan komponent miqdori qizdirish natijasida modda massasi- ning o‘zgarishi (ko‘pincha kamayishi) yoki reaksiyada hosil bo‘ladigan gaz mahsulotning biror moddaga yutilishi natijasida shu modda massasining ortishiga qarab aniqlanadi.
Bunda tekshirilayotgan moddaning tarozida tortib olingan qis- mi biror usul bilan eritmaga o‘tkaziladi, so‘ngra aniqlanayotgan element eritmadan qiyin eriydigan birikma (kristall yoki amorf cho‘kmalar) tarzida cho‘ktiriladi. Hosil qilingan cho‘kma filtrlab ajratiladi, yaxshilab yuviladi, quritiladi, doimiy massaga kelgun- cha qizdiriladi va analitik tarozida tortiladi. Cho‘kmaning massa- siga va formulasiga qarab moddaning miqdori hisoblab topiladi va bu miqdor moddaning analiz uchun tortib olingan qismiga nis- batan foizlarda ifodalanadi.