Kimyoviy analiz metodlari ma’ruza matni
Yüklə 3,86 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- O‘z-o‘zini tekshirish uchun savol va mashqlar
|
Yechish. Reaksiya tenglamasi:
BaCl2+Na2SO4→BaSO4↓+2NaCl Cho‘ktirilgan va tortiladigan shakl BaSO4. Cho‘kma kristall holida bo‘lgani uchun tortiladigan shakl BaSO4 0,5 g ga teng. Unda: BaCl2 – BaSO4 207 g – 233 g q g – 0,5 g q = 207⋅0,5 = 0, 444 g 233 Analiz uchun BaCl2 dan tarozida 0,444 g tortib olingan. 4 Bariy sulfat cho‘kmasini 200 ml suv bilan yuvilgan bo‘lsa, yu- vish paytida necha gramm BaSO4 yo‘qolgan? (EKBaSO = 1,1·10–10). Yechish. BaSO4 oz darajada bo‘lsa ham eriydi: 2+ 2− 4 BaSO4 ↓← → Ba + SO Eruvchanlik ko‘paytmasi qoidasiga asosan to‘yingan eritmada: 4 [Ba2+ ] = [SO2− ]; EK BaSO4 = [Ba2+ ]⋅[SO2− ] = 1,1⋅10−10 4 Unda: 4 EK BaSO = [Ba2+ ]⋅[SO 2−] = = 1,1⋅10−5 g ion/l 4 Demak, BaSO4 ning eruvchanligi hisobiga cho‘kmadan 1•10–5 g•ion/l3 eritmaga o‘tadi. Cho‘kma 200 ml suv bilan yu- vilganda erish miqdorini hisoblaymiz. BaSO4 molekular massasi 233 ga teng. EBaSO4 = 1⋅10 − 5⋅200⋅233 = 4,66⋅10−4 g 1000 2 4 Kalsiy oksalat cho‘kmasi 250 ml 1% li (NH4)2C2O4 eritma- si bilan yuvilgan. Bunda qancha gramm CaC2O4 yo‘qolgan? EKCaC O =2•10–9; 1% li (NH4)2C2O4 eritmasining zichligi p – 1,05 g/ml ga, molekular massasi 124 g ga teng. Yechish. Reaksiya tenglamasi quyidagicha: Ca2+ +C O2− →CaCO ↓ 2 4 2 4 2 4 Bir ismli ionlar ishtirokida muvozanatda [Ca2+ ] ≠ [C O2−] bo‘- ladi. Oksalat ionning eritmadagi konsentratsiyasi (NH)2C2O4 da- giga teng bo‘ladi. [C O2−] −[C O2−] +[C O2−] 2 4 umumiy 2 4 CaC2O7 2 4 (NH 4 )2 C2O4 Shunday qilib, [C O2] dagi qiymati juda kichik, shuning 2 4 CaC2O7 uchun uni e’tiborga olmasak, unda: 2 4 E = [Ca2+ ] = EKCaC O bo‘ladi. CaC2O4 [C O2−] 2 4 (NH 4 )2 C2O4 Oksalat ionning muvozanat konsentratsiyasini hisoblab to- ping. (NH4)2C2O4 1% li eritmasining molyar konsentratsiyasi quyidagiga teng bo‘ladi: 1 l eritmada 124 g tuz bo‘lsa 1 M: 2 4 x – [C O2] 2
2⋅10−9 = [C2O4 −] = 0, 088 mol / l E CaC2O4 0, 088 = 2,3⋅10−8 mol / l Bunda cho‘kmaning yo‘qolgan qismi gramm hisobida: 2,3⋅10−8 ⋅250 q − = 5,75⋅10−7 ga teng. CaC2O4 1000 Bu misoldan ko‘rinib turibdiki, CaC2O4 ning eruvchanligi ak- sincha 100 marta kamayadi. Ohaktosh namunasi tarkibidagi kalsiy miqdorini aniqlang. Yechish. Buning uchun berilgan ohaktosh namunasidan anali- tik tarozida ma’lum miqdor tortib olinadi. U xlorid kislotada eri- tiladi va filtrlab, erimay qolgan qo‘shimchalardan ajratiladi. Filtratga ammoniy oksalat (NH4)2C2O4 eritmasini qo‘shib kal- siy ioni CaC2O4 holida cho‘ktiriladi va to‘la cho‘kishi uchun biroz vaqt qo‘yib qo‘yiladi. So‘ngra cho‘kmani filtrlab, yaxshilab yuviladi. Cho‘kma qurigandan keyin mufel pechda qizdiriladi. Bu vaqtda CaC2O4 parchalanib, CaO ga aylanadi. Sovigandan keyin cho‘kma tarozida tortiladi. Tarozida tortiladigan favimetrik modda CaO bo‘ladi. Faraz qilaylik, ohaktosh namunasidan 0,4454 g tortim olindi. Oxirgi modda (CaO)ning massasi 0,2370 g kelgan bo‘lsin. Kalsiy- ning miqdori quyidagicha topiladi: 56 g CaO da – 40 g Ca bor. 0,2370 g CaO da – x g bo‘ladi. x = 0,2370⋅40 = 0,1693 g . 56 Yoki: 0,1693
Olingan ohaktosh namunasida 37,56% kalsiy bor. Endi CaCO3 miqdorini hisoblaymiz: 56 g CaO ga – 100 g CaSO3 muvofiq keladi. 0,2370 g CaO ga – y g CaCO3 muvofiq keladi. y = 0,2370⋅100 = 0, 4232 g 56 CaCO3 Endi ohaktosh namunasidagi CaCO3 ning miqdorini topamiz: 0,4454 g namunada – 0,4232 g CaCO3 bor. 100 g namunada – z g CaCO3 bor. z = 0, 4232⋅100 = 95,1 g 0, 4454 CaCO3 Tarkibida 2,58% namligi bor bariy xlorid 2,6248 g tosh- ko‘mirdan tegishli ishlash jarayonidan keyin 0,3248 g bariy sulfat BaSO4 olinadi. Toshko‘mir tarkibidagi oltingugurtning foiz (%) ulushini hisoblang. Yechish. Namuna tarkibidagi namlik 2,58% bo‘lsa, oltingugurt miqdorini quruq moddaga qayta hisoblaymiz: F = F – qayta hisoblash faktori. Ms M BaSO 4 Agar BaSO4 ning gravimetrik shakli «m» bo‘lsa, u holda oltin- gugurt massasi x ga teng bo‘ladi: 4 x = F ⋅m = Ms ⋅m M BaSO Agar m1, namunada x2 oltingugurt bo‘lsa, u holda oltingugurt- ning ulushini (%) topamiz: y = x m1 100 m ⋅100 = F ⋅m = 2 Qiymatlarni o‘rniga qo‘ysak: 32, 06 100 y = 233,39 ⋅0,3248⋅ 2,6248 = 1,75% S Namunadagi S ning massa (%) ulushi va namlik W (H2O%)ni bilgan holda quruq moddadagi S ning massa ulushini topamiz: W = W ⋅100 = 1,70⋅100 = 1,75% S 100 −W (H2O) 100 − 2,58 O‘z-o‘zini tekshirish uchun savol va mashqlarGravimetrik analiz usuli nimaga asoslangan? Gravimetrik analiz usulining titrimetrik usuldan farqi nimada? Gravimetrik analizda qanday asosiy ishlar bajariladi? Ajratish, haydash va cho‘ktirish usullari deb nimaga aytiladi? Gravimetrik analiz usulining afzalligi va kamchiligi nimada? Eruvchanlik ko‘paytmasi qoidasiga asosan: a) cho‘kmaning hosil bo‘lishi va b) cho‘kmalarning erish sharoitlarini ta’riflab bering. Gravimetrik analiz uchun cho‘ktiruvchilarni tanlashni dalil- lar bilan isbotlab bering. Gravimetrik analizda kalsiy nima uchun Na2C2O4 ta’sir ettirib emas, balki (NH4)2C2O4 ta’sirida cho‘ktiriladi? Ag+ ionini NaCl er- itmasi bilan cho‘ktirish yaxshimi yoki HCl eritmasi bilanmi? Aniqlanadigan moddaning massasiga nisbatan tavsiya qilin- gan cho‘ktiruvchidan qancha miqdorda olinadi? Cho‘kmalar hosil bo‘lishida qanday omillar ta’sir qiladi? Cho‘kmani cho‘ktirishda cho‘ktiruvchining ortiqcha miq- dori qanday ta’sir etadi? Nima uchun cho‘ktiruvchini juda ortiqcha miqdorda olish yaramaydi? Cho‘ktiriladigan va tortiladigan shakl deb nimaga aytiladi? Gravimetrik analizda ularga qanday talablar qo‘yiladi? Kristall cho‘kmalar hosil qilish shart-sharoitlarini aytib bering. Amorf cho‘kmalarni cho‘ktirishda qanday sharoit bo‘lishi kerak? Kristall cho‘kmalarga qanday talablar qo‘yiladi? Kuchli kislota qoldig‘idan hosil bo‘lgan tuzlarning cho‘k- malarini to‘liq cho‘ktirish uchun pH ning ta’sirini aytib bering. Kuchsiz kislota qoldig‘idan hosil bo‘lgan tuzlarning cho‘k- malarini to‘liq cho‘ktirish uchun pH qiymati qanday bo‘lgani ma’qul? «Birgalashib cho‘kish» nimadan iborat? «Tuz effekti» deganda nima tushuniladi? Birgalashib cho‘kishni kamaytirish uchun nima qilish kerak? Ionlarning yutilish va ajralib chiqish hodisasi nimadan iborat? Bu hodisa nimalarga bog‘liq? Cho‘kmani yuvish uchun ishlatiladigan suyuqlik nimaga asoslanib tanlanadi va uning miqdori qanday bo‘lishi kerak? Qanday filtrlar kulsiz filtrlar deyiladi? Gravimetrik analiz- da ularning qanday turlari ishlatiladi? Cho‘ktiriladigan shaklni ajratish uchun filtr nimaga asos- lanib tanlanadi? Qaysi hollarda cho‘kmalar filtr bilan birga va qaysi hol- larda alohida qizdiriladi? Cho‘ktiriladigan shakl qanday usullar bilan tortiladigan shaklga o‘tkaziladi? Magniy ammoniy fosfat cho‘kmasi qizdirilganda qanday reaksiya sodir bo‘lishini keltirilgan reaksiyalardan ko‘rsating: MgNH PO t oC MgHPO ↓+NH ↑ 4 4 → 4 3 MgNH PO t oC MgPO ↓+H O ↑+NH ↑ 4 4 → 4 2 3
2MgNH PO t oC Mg PO ↓+H O + 2NH ↑ 4 4 → 2 2 7 2 3 4MgNH PO t oC Mg (PO ) ↓+MgHPO + 4NH ↑+H O 4 4 → 3 7 2 4 3 2 Ionlarni ajratishda ishlatiladigan eng muhim anorganik cho‘ktiruvchilarga misollar keltiring. Anorganik cho‘ktiruvchilarga nisbatan organik cho‘ktiruv- chilarning afzalliklari nimadan iborat? Ionlarni ichki kompleks tuzlar tarzida cho‘ktirib ajratish jarayonining borishiga qanday omillarni o‘zgartirish bilan ta’sir etishi mumkin? Gravimetrik aniqlashlar uchun ishlatiladigan organik cho‘ktiruvchilarga misollar keltiring. Nikel yoki aluminiyni te- gishli organik cho‘ktiruvchilar bilan aniqlashda tortiladigan shakl- ning tarkibi qanaqa bo‘ladi? Gravimetriya usulida kalsiy ioni miqdorini aniqlashda quyida keltirilgan tuzlarni qaysi tarzda cho‘ktirish yaxshi natija beradi: CaCO4•2H2O EK=6,3•10–5 CaC2O4•H2O EK=2,29 •10–9 CaCO3 EK=1,7•10–8 Ca(ON)2 EK=6,0•10–6 CaHPO4 EK=2,0•10–6 Kalsiyning quyidagi tuzlaridan qaysi biri eng yaxshi cho‘ktiruvchi shakl bo‘la oladi: CaSO4•2H2O (EK=6,1•10–5); CaCO3 (EK=4,8•10–9); CaC2O4•H2O (EK=2,6•10–9)? Tortma analiz usullarining hajmiy analiz usullaridan qan- day afzalliklari bor? Eritmada 0,1 M konsentratsiyali KCl ning bo‘lishi CaC2O4 ning eruvchanligiga qanday ta’sir qiladi? Qanday sharoitda CaCO3 eritmasi: a) to‘yinmagan; b) to‘yingan; d) o‘ta to‘yingan bo‘ladi. To‘yinmagan eritmaga qattiq tuz solmasdan turib, qanday qilib uni CaCO3 ga nisbatan to‘yingan va o‘ta to‘yingan eritmaga aylantirish mumkin? 0,7 g CaCO3 ni eritishdan hosil bo‘lgan eritmadagi Ca2+ ni cho‘ktirish uchun (NH4)2C2O4 ning 0,25 M eritmasidan necha millilitr kerak bo‘ladi? BaCl2 ekvivalent miqdordagi H2SO4 ta’sirida cho‘ktirilganda 200 ml eritmadan necha gramm BaSO4 (EK=1•10–10) cho‘kadi? Bu vaqtda cho‘kish amalda to‘la bo‘ldi deb hisoblash mumkinmi? Kristall cho‘kma hosil qilish usulini ta’riflab bering. Amorf cho‘kma hosil qilish usulini ta’riflab bering. Dekantatsiya deganda nima tushuniladi? CaSO4 ning eruvchanligi 1,1 g/l. Uning EK qiymatini toping. Qayta hisoblash faktori nimani ko‘rsatadi? 0,5 g temirni Fe2O3 tarzida aniqlash uchun temir (II) sul- fat FeSO4•7H2O dan necha gramm olish kerak? Cho‘ktirish va qizdirishda qanday reaksiyalar sodir bo‘ladi? Tenglamalarini yo- zing. Javobi: 0,3475 g. Cho‘ktiriladigan shakl kristall cho‘kma ZnNH4PO4 tarzi- da bo‘lishi e’tiborga olinsa, ruxni Zn2P2O7 holida aniqlash uchun tarkibida taxminan 20 foiz rux bo‘lgan qotishmadan necha gramm olish kerak? Javobi: 1 g atrofida. Kalsiy oksalat cho‘kmasi 100 ml 2 foizli ammoniy oksalat eritmasi (zichligi 1 g/ml) bilan yuvilganda kalsiy oksalatning qan- cha grammi yo‘qoladi? Javobi: 1,24–10–2 g. BaSO4 cho‘kmasining to‘yingan eritmasidan [Ba2+] ning konsentratsiyani aniqlang. EKBaSO4 8•10–3 g•ion/l3. = 1,1•10–10. Javobi: Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|