Kinematikaning asosiy tushuncha va qoidalari Reja

Nuqtaning nisbiy, ko’chirma va absolyut harakati.
Biz shu vaqtga qadar nuqta yoki jismning harakatini bitta sanoq sistemasiga nisbatan o’rganib keldik. Ayrim hollarda mexanika masalalarini yechishda nuqta yoki jismning harakatini bir vaqtning o’zida ikkita: bulardan biri shartli ravishda qo`zg`almas, ikkinchisi esa birinchisiga nisbatan harakatda bo`lgan sanoq sistemalariga nisbatan o’rganishga to’g`ri keladi.

Bir vaqtning o‘zida ikki yoki undan ortiq harakatlarga ishtirok etuvchi nuqtaning harakatiga murakkab harakat deyiladi. Suzib ketayotgan kema palubasida dumalayotgan koptokning harakati qirg`oqqa nisbatan murakkab harakatda bo`ladi. Koptokning harakatining ikkita sodda harakatga ajratish mumkin.
M nuqta biror Охуz koordinatalar sistemasiga nisbatan harakatlanayotgan bo`lsin. O`z navbatida M nuqta bu koordinatalar sistemasi bilan birgalikda qo`zg`almas deb olingan koordinatalar sistemasiga nisbatan harakatlansin (128–rasm). Odatda har ikkala kordinatalar sistemasi ham ma‘lum jismlarga biriktirilgan deb qaraladi. Quyidagi qoidalarni kiritamiz.
1. M nuqtaning qo`zg`aluvchan Охуz koordinatalar sistemasiga nisbatan harakatiga nisbiy harakat deyiladi (bunday harakatni shu sanoq sistemasi bilan bog`liq bo`lgan va shu sanoq sistema bilan birgalikda harakatlanayotgan kuzatuvchi ko’radi). Nuqtaning nisbiy harakatida qoldirgan АВ traektoriyasiga nisbiy traektoriya deyiladi. M nuqtaning Охуz koordinata sistemasiga nisbatan harakat tezligiga nisbiy tezlik , tezlanishiga nisbiy tezlanishi deyiladi. va kattaliklarni aniqlashda Охуz koordinatalar sistemasini qo`zg`almas deb qarash mumkin.
2. Qo`zg`aluvchan Охуz koordinatalar sistemasi va u bilan o’zgarmas ravishda bog’langan jism (nuqta) ning qo`zg`almas О₁х₁у₁z₁ koordinatalar sistemasiga nisbatan harakati ko’chirma harakat deyiladi.
Vaqtning berilgan paytida harakatdagi M nuqta bilan ustma–ust tushuvchi qo`zg`aluvchi koordinatalar sistemasi m nuqtasining tezligi ko’chirma tezlik , tezlanishiga ko’chirma tezlanish deyiladi.
Shunday qilib quyidagini yozamiz:

, (52)
3. М nuqtaning qo`zg`almas О₁х₁у₁z₁ koordinatalar sistemasiga nisbatan harakatiga absolyut yoki murakkab harakat deyiladi. Nuqtaning harakat paytida qoldirgan СD traektoriyasiga absolyut traektoriya, tezligiga absolyut tezlik , tezlanishiga esa absolyut tezlanish deyiladi.

Yuqorida keltirilgan misolimizda koptokning kema palubasiga nisbatan harakati nisbiy harakat koptokning tezligi esa nisbiy tezlik;

kemaning qirg`oqqa nisbatan harakati koptok uchun ko’chirma harakat, kema palubasining shu paytda koptok tegib turgan nuqtasining tezligi ko’chirma tezlik, koptokning qirg`oqqa nisbatan harakati absolyut harakat, koptokning tezligi absolyut tezlik bo`ladi.


Kinematikaga oid shu masalalarni yechishda, nuqtaning nisbiy, ko’chirma va absolyut tezliklar miqdori va tezlanishlari orasidagi bog`lanishlarni aniqlash lozim.