Kirish: asosiy qism: Aktsiz solig’i to’lovchilari va soliq solish oby'ekti

Aktsiz solig’ini hisoblash tartibi
Soliq Kodeksining 239-moddasidaboshqacha qoida nazarda tutilmagan bo’lsa, Soliq Kodeksning 236 va 237-moddalarigamuvofiq hisoblab chiqarilgan aktsiz solig’i summasi byudjetga quyidagi muddatlarda to’lanadi:
- joriy oyning 13-kunidan kechiktirmay - joriy oyning birinchi o’n kunligi uchun;
- joriy oyning 23-kunidan kechiktirmay - joriy oyning ikkinchi o’n kunligi uchun;
- kelgusi oyning 3-kunidan kechiktirmay - hisobot oyining qolgan kunlari uchun.Import qilinadigan aktsiz to’lanadigan tovarlar bo’yicha aktsiz solig’i tovarlarning bojxona rasmiylashtiruviga qadar yoki bojxona rasmiylashtiruvi vaqtida import qiluvchi tomonidan to’lanadi.
Aktsiz markalari bilan tamg’alanishi lozim bo’lgan import qilinadigan aktsiz to’lanadigan tovarlar bo’yicha aktsiz solig’i aktsiz markalari olinguniga qadar to’lanadi.
O’zbekiston Respublikasi hududida ishlab chiqariladigan, shuningdek uning bojxona hududiga import qilinadigan tamaki mahsulotlari va alkogolli ichimliklar O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartibda aktsiz markalari bilan tamg’alanishi shart.
Prezidentning “Oʻzbekiston Respublikasining 2016 yilgi asosiy makroiqtisodiy koʻrsatkichlari prognozi va davlat byudjeti parametrlari toʻgʻrisida” Qarori (22.12.2015 yildagi PQ-2455-son) bilan Soliq kodeksiga aksiz soligʻi boʻyicha oʻzgartirishlar kiritildi.
Qarorda belgilanishicha, 2016 yil 1 yanvardan boshlab, aksiz soligʻi boʻyicha hisob-kitob har oylik asosda keyingi oyning 10 sanasidan kechiktirmay taqdim qilinadi hamda toʻlanadi.
Avval 2015 yilda aksiz soligʻi boʻyicha hisob-kitob har chorakda soliq davridan keyingi oyning 25 sanasidan kechiktirmay taqdim qilinardi. Bunda hisobot choragi mobaynida aksiz soligʻining taхmin qilinayotgan choraklik summasining uchdan bir qismi miqdorida har oyda joriy toʻlovlarni har oyning 25 sanasidan kechiktirmay amalga oshirish koʻzda tutilardi. Ushbu tartib 2015 yildan joriy qilingan.
Bu oʻzgartirish shu bilan asoslanadiki, joriy toʻlovlarni har oyda amalga oshirish hisobot choragining joriy oyida realizatsiya kamaygan yoki mavjud boʻlmagan taqdirda asossiz mablagʻlarni chiqarishga, tegishincha, chorakda aksiz soligʻini ortiqcha toʻlanishiga olib keladi. Aksiz toʻlanadigan tovarlarni realizatsiya qilish hajmi soliq solish ob’yekti ekanligini hisobga olgan holda, qoʻshimcha qiymat soligʻi bilan oʻхshash jihatlari boʻyicha aksiz soligʻini haqiqatda realizatsiya qilingan hajmdan kelib chiqib toʻlashni joriy qilish taklif qilinmoqda. Qayd qilish lozimki, aksiz soligʻi toʻlovchilari uchun joriy toʻlovlarning mavjud emasligi – bu soliq toʻlashda muhim afzallik va yengillik.
Xulosa
Aksiz (fransuzcha: accise — qirqib olmoq) — keng isteʼmol tovarlari, eng muhim xom ashyolarga, shuningdek xizmatlar uchun davlat tomonidan solinadigan qoʻshimcha soliq turi. Muayyan tovar (muhim isteʼmol tovarlari: qand, gugurt, tuz, tamaki, spirtli ichimliklar, shuningdek avtomobillar, muzlatkichlar, moʻyna mahsulotlari billur va hokazo)lar narxiga, koʻrsatilgan xizmat (kommunal, transport va boshqalar) haqiga qoʻshimcha ustama soliq sifatida qoʻshiladi va uni toʻlovchilar bevosita haridorlar hisoblanadi. Aksiz narx tarkibida muayyan qiymatda yoki narx miqdoridan maʼlum foiz hisobida koʻrinishlarida boʻladi. Aksiz davlat byudjetida daromadlarning muhim qismini tashkil etadi. Aksiz qadimgi Rimda kelib chiqgan. Hozirgi dunyo mamlakatlarida keng rivojlangan. Oʻzbekistonda 1996-yil 1-oktabrdan respublikaning oʻzida ishlab chikarilgan va uning hududiga chetdan keltirilgan tamaki mahsulotlari hamda spirtli ichimliklarni sotishda maxsus Aksiz markalari joriy etilgan.
Aksiz solig'ini hisoblash uchun, aksiz solig'i miqdori (S) quyidagi formuladan hisoblanadi:
S = (byudjet miqdori * aksiz darajasi) / (1 + aksiz darajasi)
Bu formulada, byudjet miqdori buyicha aksiz solig'i miqdori (S) aniqlanadi, aksiz darajasi esa aksizning foizi yoki ulushi ifodalaydi.
Byudjetga o'tkazish tartibi uchun esa, byudjet miqdori (B) va uni qanday vaqtda qaysi maqsad uchun ishlatishni aniqlash kerak bo'ladi. Masalan, agar byudjet miqdori yillik bo'lsa, uni har oyda qancha ishlatish kerakligini aniqlash uchun yillik byudjet miqdorini 12 ga bo'lib, natijani ko'paytirish kerak. Agar byudjet haftalik bo'lsa, uni har haftada qancha ishlatish kerakligini aniqlash uchun byudjet miqdorini 4 ga bo'lib, natijani ko'paytirish kerak.
Shunday qilib, aksiz solig'ini hisoblash va byudjetga o'tkazish tartibini aniqlash uchun yuqoridagi formulalardan foydalaniladi.


Foydalanilgan adabiyotlar
1. "Taxation and Public Finance in Transition and Developing Economies" by Luigi Bernardi.
2. "Public Finance and Public Policy" by Jonathan Gruber.
3. "Principles of Taxation for Business and Investment Planning" by Sally Jones.
4. "Public Finance and Public Choice: Analytical Perspectives" by John Cullis and Philip Jones.