Kirish. Elektromagnitizm tabiati xaqida tassavurlarning rivojlanishi to’g’risida tarixiy ma’lumotlar

(garfik).

Ferromagnitlarni harakterlovchi zarur egrilik bu siongdiruvchanlikni tashqi magnit maydon kuchlangamligiga bog’liqligi. Buni bir marta yumshoq temir bilan o’tkazilgan

tajribada Stoletov aniqlagan bo’lib (rasm) egrilik magnit singdiruvchanlikning ma`lum bir

q iymatidan boshlanib Ferromagnit jismlar ham Kyuri va Kyuri – Feys formulasiga bo’ysinadi.

Mksimumga erishgandan so’ng kamaya borib Asimtotik ravishda uning qiymati birga yaqinlashadi. Ferromagnitlarning qabul qiluvchanligini temperaturaga bog’liqligi murakkabdir.

Temperatura pasayishi bilan Ferromagnitning qabul qiluvchanligi va singdiruvchanligi pasayiib magnitlanganlik vektorining to’yinish qiymati kamayadi. Ma`lum temperaturadan so’ng Ferromagnitik xususiyatlarini yo’qotadilar. Temperaturaning bu qiymati Kyuri nuqtasi deyiladi.

Ferromagnitiklar Kyuri haroratiga ko’ra juda yuqori haroratlarda parramagnitiklarga aylanadi. Ferromagnitiklarni Kyuri haroratidan past haroratda olinsa o’z - o’zidan, ya`ni spontan magnitlanganlikni va ferromagnitikning har bir mikrokristalli to’yinguncha magnitlangan bo’ladi. Bu hol magnit maydon Ferromagnitikka ta`sir etmasa ham uning magnitlanishi o’zaro qarama – qarshi bo’ladi.

Bu qarama – qarshilikni B.Rozining quyidagicha hal etdi: Har bir mikrokristal spantan magnitlanishda hajmi 10-18 m3 bo’lgan, magnitlanganlik vektori turli yo’nalishda bo’lgan mayda bo’lakchalarga bo’linadi. Bu bo’lakchalar domenlar deyiladi. Ularning magnit maydon ta`sir etgandagi natijaviy magnitlanganliklari nolga teng. Domenlar hosil bo’lganda kristall ichida deyarli undan chiqmaydigan magnit oqimi hosil bo’ladi. Bu esa spinlarning orientatsiyalanishiga imkon berib, tashqi maydon bo’lmaganda ham Ferromagnitiklar magnit xususiyatini saqlab qolishga olib keladi.

Ferromagnitiklar uchun yuqorida nochiziq bog’lanishlardan tashqari gisiterezis hodisasining mavjudligi yanada harakterlidir.

Turli xil Ferromagnitlarning gisiterezis sirtmog’ining shakli turlicha bo’ladi. Tashqi maydon yo’qolganda Ferromagnitiklar butunlay magnitsizlanmaydi, balki qoldiq magnit induktsiyasini saqlaydi, chunki issiqlik harakati bunday ko’p atomli to’plamlarni – domenlarni tezda orientirsizlay olmaydi.

Shu sababli magnit gisiterezis hosil bo’ladi. Ferromagnitikni magnitsizlash uchun koertcitiv kuch ta`sir etishi kerak.

5. elektromagnit induktsiya hodisasi. Faradit qonuni.

Daniyalik fizik Ersiyed 1820 yilda tokning magnit ta`sirini aniqlagandan so’ng, ingliz fizigi Faradey bu kashfiyot bilan tanishgach, shunday xulosaga keldi: Berk o’tkazgich bo’ylab oqayotgan magnitni harakatga keltirar ekan, magnitning harakatlanishi ham berk o’tkazgichda tok hosil qilishi kerak. Bu xulosaning to’g’riligini Faradey 1931 yilda tajribalar asosida tasdiq ladi. U magnit maydonda sim o’ramli g’altak va Gal’vanometrdan iborat berk kontur ilgarilanma harakat qilganda yoki burilganda, shuningdek, qo’zg’almas kontur ma`lum vaqt davomida o’zgaruvchan magnit maydonda turganda konturlarda tok hosil bo’lishini aniqladi.

Magnit maydonining o’zgarishi tufayli berk konturda hosil bo’lgan tok induktsiyon tok, hodisaning o’zi esa elektromagnit induktsiya hodisasi deb ataladi. Induktsiyon tokni hosil qiluvchi elektr yurutuvchi kuch induktsiyon EYUK deb ataladi.

Faradeyning tajribalari