Kirish I bob. Tojikiston Respublikasining iqtisodiy geografik o’rni

2-rasm. Tojikiston Respublikasining tabiiy resurslar xaritasi⁶

Mineral resurslarning barcha guruhlari respublikada uchraydi. Yoqilg‘i mineral resurslar orasida qo‘ng‘ir ko‘mir konlari ko‘proqdir. Ular orasida SHo‘rob (qo‘ngir ko‘mir), Fan-Yongob (toshko‘mir) konlari ancha ahamiyatli. Neft konlari faqat Quyi Vahsh vodiysida va Konibodom rayonlarida topilgan. Lekin ular ancha kam quvvatli konlardir. Muhim qazilma boyliklaridan polimetall, volfram, surma, oltin, nefelin, qalayi, turli tarqonq rangdor metallar hisoblanadi.

Shulardan, Shimoliy Tojikistondagi Qoramozor polimetal va Janubiy Tojikistondaga Takob polimetal konlari hozirga vaqtda xalq xo‘jaligida foydalanilmoqda. Respublikada hozirgi vaqtgacha 28 ta oltin koni ochilib foydalanilmoqda. Eng asosiylari Shimoliy Tojikistonda Djilau, Taror, Zarafshon vodiysida Chore, Shoxbas Kum-Manor konlarida katta ishlar olib borilmoqda. Shimoliy Tojikistonning “Qoyali” surma koni MDH dagi 50 % surma zaxirasiga ega. So‘g‘d oblastida surma va simobdan tashqari 214 ta boshqa turdagi foydali qazilmalar mavjud, ularning qatorida: qurg‘oshin-ruh(16ta koni), mis va vismut (3ta), volfram va molibden (1ta), stronsiy (2ta), temir (3ta), oltin (15ta), kumush (7ta), toshko‘mir (11ta), neft-gaz (11) va boshqa konlar mavjud. Respublika kimyoviy mineral resurslardan tuzlarga ancha boy. Xatlon oblastidagi Mo‘minobod tosh tuzi koni Markaziy Osiyodagi eng yiriklardan biridir. Mineral qurilish materiallari geografiyasi juda keng va xilma-xildir. Bular orasida sement, oyna xom ashyolari, pardozlash materiallari, qadimdan dong taratib kelayotgan nodir rangdor la’li toshlari ("La’li Badaxshon") alohida ahamiyatga ega. Shuningdek, Tojikiston xilma-xil rekreatsiya resurslariga ham ancha boy: minerallashish darajasi juda xilma-xil issiq ( + 38 gradusdan 96 gradusgacha) yoki sovuq mineral suvlar, davolash balchiqlari ming bir dardga davo. Nihoyat, o‘ziga xos o‘rmon, o‘z o‘simlik qoplamiga ega tog‘ landshaftlari, toza havo, tez oqar daryo va soylar uziga tog‘ turizmi ishqibozlari, alpinistlarni ko‘plab tortishi turgan gap. Agar ularning xalqaro doiradagi ahamiyatini xisobga olsak, respublika iqtisodiyotida kelgusida muhim o‘rin tutishini tushunish qiyin emas.
Keng miqyosdagi geologik-qidiruv ishlari natijasida Tojikistonda bir necha yuzlab foydali qazilmalar konlari aniqlangan, oʻrganilgan va qisman sanoatni rivojlantirish uchun foydalanilgan. Bular qoʻrgʻoshin va rux, mis va vismut, surma va azok, qimmatbaho metallar, molibden va volframiy, temir, qalay, bor xomashyosi, stronsiy, ftorit, tosh tuzlari, yarim qimmatbaho va qimmatbaho toshlar, devor toshlari va boshqa koʻplab konlardir. qurilish sanoati uchun xom ashyo turlari, ko‘mir, antrasit, grafit, neft va gaz, ozokerit, er osti chuchuk, termal va mineral suvlar, fosforitlar, shuningdek, bir qator boshqa foydali qazilmalar, jami 50 dan ortiq turdagi mineral resurslar. Jumladan, Soʻgʻd viloyatida surma va azokdan tashqari qoʻrgʻoshin, rux, mis, vismut, molibden, volfram, stronsiy, temir, oltin, kumush, koʻmir, qalay, ftorit kabi boshqa foydali qazilmalarning 214 ta konlari topilgan. , tosh tuzi va qimmatbaho va yarim qimmatbaho metallardan tayyorlangan boshqa metall va metall bo'lmagan buyumlar. Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, Uchqado konida mineral va metallar (asosan oltin, kumush, rux, surma va qo‘rg‘oshin) qiymati milliardlab dollardan oshadi. Turli turdagi foydali qazilmalarning o'rganilgan zaxiralari asosida sanoat, konlar, ko'mir konlari, karerlar, tog'-qayta ishlash kombinatlari va fabrikalari, rangli metallurgiya va kimyo sanoati korxonalari, sement zavodi, metall bo'lmagan xom ashyoni qayta ishlash korxonalari; sanatoriy-kurort shifoxonalari, termal suvlardan foydalanish majmualari va boshqalar tashkil etildi.
Hududining 93 foizini eng baland tog‘ cho‘qqilari egallagan mamlakatimiz uchun geologiya-qidiruv ishlarini yanada rivojlantirish va foydali qazilmalardan foydalanish masalasi iqtisodiyotni mustahkamlash va iqtisodiy mustaqillikka erishishda eng muhim masalalardan biri bo‘lib qolmoqda.
Tojikiston Respublikasining tabiiy boylik qazilmalari xususiyatlari:⁷
Oltin
Kumush
Qo'rg'oshin va sink
Surma
Qalay
Volfram
Temir
alyuminiy
Stronsiy
Ko'mir
Tosh tuzi
Fosforit
Qurilish materiallari