Kirish Mavzuning dolzarbligi

3 EygaTOBa B .A ., fflnmKHHa r .B . CaMapKaHg. M y3en n og 
otkpmtmm
 He6oM. - T., 1986.
7

---

ishlarining fidoyilari bo‘lgan olim, o ‘lkashunos va shifokorlar qo‘Iyozmalar 
kolleksiyalarini yig‘ib, ommaviy kutubxonalami tashkil etish ishlarini boshladilar.
1870-yili Toshkentda Turkiston xalq kutubxonasi tashkil etildi. Xususiy 
kolleksiva to ‘plovchilari xizmati tufayli qator qimmatbaho qo‘lvozmalar asrab 
qolindi. Kutubxonasida saqlanayotgan arab, fors va 177 turkiy qoiyozmalar tavsifi 
1883-yiIda E.Kal tomonidan nasbr etilib, ilmiy jamoatchilikka taqdim etildi. 
Rossiya istilosidan so ng ilmiy tadqiqot ishlarining aksariyati Turkistonning 
moddiy boyliklarini o‘rganish, ulardan foydalanishga qaratidi. A. Fedchenko, 
V.Dokuchayev, I.Mushketov va boshqalaming tuproqshunoslikka oid tadqiqotlari 
O ’rta Osiyoda zamonaviy ilmiy fanlarga asos soldi. 0 ‘lkamizda muzeylami tashkil 
etish tashabbuskorlari sifatida A. Fedchcnko, I.Mushketov, V. Oshanin, V. Bartold 
va boshqalami keltirib o ‘tishimiz mumkin. Ulaming asarlarida geologiya, 
geografiya, botanika, zoologiya, mineralogiya, numizmatika, tarix, etnografiya va 
qadimiy yodgorliklarai o ‘rganishga oid tadqiqotlar ham mavjud edi.
Ular ilmiy jamiyatlar a ’zosi sifatida to'plangan maiumotlami muzeylarga 
joylashtirib, ulaming rivojlanishiga zamin yaratdi A. Fedchenkoning Turkiston 
general-gubematoriga 
yozgan 
axborotida: 
«Turkistonni 
muvaffaqiyatli
rivojlantinsh uchun uning tarixi, madaniyati va tabiati bilan tanishib chiqish lozim, 
muzey esa buning uchun ulaming eng yaxshi vositadir», - deb yozadi. Turkistonda 
tashkil etilgan ilk muzeylar faoliyati.
1876-yilda O'rta Osiyoda birinchi muzey tashkil etildi. Lekin davlat 
tomonidan bino berilmaganligi uchun, N.Mayev o ‘zining ipakchilik maktabidan 
muzey uchun ikki xona ajratdi. K o‘p o'tmay, muzey Statistika boiim i ixtiyoriga 
o‘tkaziladi. Muzey ta ’minoti uchun yiliga 300 so‘m ajratiladigan boidi. Bundan 
tashqari, ba’zi shaxslaming moddiy yordamlari ham kelib tushgan. N.Mayevning 
yozishicha, muzey faoliyati uchun yiliga 1600 soinlik mablag‘ talab etilgan. 1877- 
yiining yanvariga kelib, muzey etnografiya, ishlab chiqarish texnologiyasi, qishloq 
xo'jaligi, tabiat tarixi va aixeologiya bo'yicha 1500 dan ortiq ashyolaiga, 800 ga 
yaqin qadimiy tangalarga ega boidi6.