Kirish Qishloq xo’jaligini tutgan o’rni

3. O'zbekistonda fermer va dehqon xo’jaliklarini amaldagi faoliyati

Bugun "Yangi O‘zbekiston", "O‘zbekiston taraqqiyotining yangi bosqichi" degan nomlar orqali xalqaro maydonda munosabatlarimiz silsilasida g‘oyat muhim ahamiyat kasb etib kelmoqda. Yangi O‘zbekistonni bu jamiyatimiz hayotidagi siyosiy-ijtimoiy, iqtisodiy munosabatlarni butunlay o‘zgartirgan, yangi, demokratik qiyofaga mamlakat sifatida ko'rish uchun ham barcha soha tarmoq qatori qishloq xo'jaligini ham jahon talablariga moslash ya'ni rivojlantirish kerak. Bu vaqtda har bir soha va tarmoqlar qatorida qishloq xo'jaligi sohasiga ham alohida eʼtibor qaratilmoqda. Bu sohaning rivojlanishi uchun mamlakatimizda yetarlicha ekologik va agrar imkoniyatlarga ega. Ushbu maqolada, Yangi O'zbekistonda qishloq xo'jaligini rivojlantirishda boshqaruv xodimlarining tutgan o'rni haqida batafsil fikr yuritiladi. Ushbu xizmatlar qishloq xo'jaligi mahsulotlarini rejalashtirish, tashkil etish, yo'naltirish va ishlov berishni fermerlar, vositachilar va iste'molchilarni qondiradigan tarzda o'z ichiga oladi. Bunda ishlab chiqarishni rejalashtirish, o'sish va. Kabi ko'plab o'zaro bog'liq tadbirlar ishtirok etadi yig'ish, baholash, qadoqlash va qadoqlash, transport, saqlash, agro- va oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash, ta'minlash bozor ma'lumotlari, tarqatish, reklama va sotish. Ushbu atama samarali ravishda qishloq xo'jaligi mahsulotlarini etkazib berish zanjiri operatsiyalarining barcha turlarini qamrab oladi maxsus sotish yoki birlashtirgan kabi birlashtirilgan yaxlit zanjir orqali shartnoma asosida dehqonchilik qilish.
Qishloq xo'jaligi marketingini rivojlantirishga qaratilgan sa'y-harakatlar, ayniqsa rivojlanayotgan mamlakatlarda, bir qator yo'nalishlarga, xususan infratuzilmani rivojlantirishga qaratilgan; axborot bilan ta'minlash; marketing va o'rim-yig'imdan keyingi masalalar bo'yicha dehqonlar va savdogarlarni o'qitish; va tegishli siyosiy muhitni rivojlantirishni qo'llab-quvvatlash. Ilgari, hukumat tomonidan boshqariladigan marketing organlarini rivojlantirishga qaratilgan sa'y-harakatlar amalga oshirilgan, ammo yillar o'tishi bilan ular unchalik taniqli bo'lmaydilar.
Samarali marketing infratuzilmasi ulgurji savdo, chakana va montaj bozorlari va saqlash imkoniyatlar minimallashtirish uchun iqtisodiy jihatdan samarali marketing uchun juda muhimdir o'rim-yig'imdan keyingi yo'qotish sog'liq uchun xavfni kamaytirish uchun. Bozorlar muhim rol o'ynaydi qishloqni rivojlantirish, daromad olish, oziq-ovqat xavfsizligi va qishloq bilan bozor aloqalarini rivojlantirish. Tajriba shuni ko'rsatadiki, rejalashtiruvchilar jamiyatning ijtimoiy va iqtisodiy ehtiyojlarini qondiradigan bozorlarni loyihalashtirishni va yangi bozor uchun mos joyni tanlashni bilishlari kerak. Ko'p hollarda noo'rin saytlar tanlanadi va ular infratuzilmaning to'liq ishlatilmay qolishiga yoki umuman foydalanilmay qolishiga olib keladi. Shuningdek, faqat bozorni qurish etarli emas: ushbu bozorni boshqarish, boshqarish va saqlashga e'tibor qaratish lozimQishloq yig'ilish bozorlari ishlab chiqarish joylarida joylashgan bo'lib, birinchi navbatda dehqonlar o'z mahsulotlarini sotish uchun savdogarlar bilan uchrashadigan joylar bo'lib xizmat qiladi. Bu vaqti-vaqti bilan (ehtimol haftalik) bozorlar bo'lishi mumkin, masalan, Hindiston va Nepaldagi bozorlar doimiy. Terminal ulgurji bozorlar yirik metropolitenlarda joylashgan bo'lib, u yerda mahsulotlar nihoyat ulgurji sotuvchilar va chakana sotuvchilar, umumiy ovqatlanish korxonalari va boshqalar o'rtasidagi savdo orqali iste'molchilarga yetkazib beriladi. Xususiyatlari ulgurji bozorlar shaharlarning o'sishiga, supermarketlarning rolining oshishiga va iste'molchilarning sarf qobiliyatining oshishiga qarab chakana savdo o'zgarishi bilan sezilarli darajada o'zgardi. Ushbu o'zgarishlar an'anaviy ulgurji bozorlarni tashkil qilish va boshqarish usulida javoblarni talab qilishi mumkin G'arbiy mamlakatlardagi chakana marketing tizimlari an'anaviy ko'cha bozorlaridan zamonaviy gipermarket yoki shahar tashqarisidagi savdo markaziga qadar rivojlandi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda, supermarketlarning o'sishiga qaramay, yangi chakana bozorlarni qurish orqali qishloq xo'jaligi marketingini rivojlantirish uchun imkoniyatlar mavjud bo'lib qolmoqda, ammo munitsipalitetlar ko'pincha bozorlarni rivojlanishni talab qiladigan infratuzilma emas, balki asosan daromad manbai deb bilishadi. Bozorlarni samarali tartibga solish juda muhimdir. Bozor ichida gigiena qoidalari ham, daromad yig'ish faoliyati ham bajarilishi kerak. Shu bilan birga, bozordan tashqarida tartibni saqlash ham bir xil ahamiyatga ega. Bozorda litsenziyaga ega bo'lgan savdogarlar, agar ular tegishli xizmatni ko'rsatish uchun sarflanadigan harajatlarni to'lamaydigan tashqi litsenziyasiz operatorlarning raqobatiga duch kelsalar, standartlarni oshirishda hamkorlik qilishni istamaydilar.
Mamlakatimiz iqtisodiyotining muhim tarmoqlaridan biri bo‘lgan qishloq xo‘jaligi aholini oziq-ovqat mahsulotlariga, qayta ishlash sanoati tarmoqlarining xomashyoga bo‘lgan talabini qondiradi. Oziq-ovqat mahsulotlarining 90 foizga yaqini agrar tarmoqda tayyorlanadi. Shuningdek, bu soha aholining salmoqli qismining bandligini ta’minlab kelmoqda.
Mustaqillikdan so‘ng qishloq xo‘jaligini isloh qilish bo‘yicha keng qamrovli ishlar amalga oshirildi. Ishlab chiqarishga fan-texnika yutuqlarini, yangi texnika va ilg‘or texnologiyalarni joriy etish ishlari yildan-yilga jadallashmoqda.
Aytaylik, 1990 yilda iste’mol uchun zarur bo‘lgan g‘allaning 82 foizi chetdan keltirilgan bo‘lsa, ayni vaqtda yurtimizda ishlab chiqarishni rivojlantirish hisobidan aholining g‘allaga bo‘lgan ehtiyoji to‘liq ta’minlanishiga erishildi.
Istiqlolning yana bir muhim sharti xususida aytmasak bo‘lmas. So‘nggi uch yilda paxta va g‘alla yetishtirishda davlat buyurtmasi bekor qilinishi bo‘yicha tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. Agrar sohaning barcha yo‘nalishlarida arzon kreditlar berilishi yo‘lga qo‘yilmoqda. Joriy yilda 2 milliard AQSh dollariga teng, kelgusi 5-7 yilda esa bundan 3-4 baravar ko‘p meva-sabzavot mahsulotlarini eksport qilish rejalashtirilgan. To‘g‘ri, pandemiya sababli joriy yildagi mazkur reja bajarilishida bir qadar o‘zgarishlar bo‘lgani ehtimoli ham yo‘q emas.
Istiqloldan keyin respublikamizning agrar tarmog‘ida olib borilayotgan agroiqtisodiy islohotlarning amaliyotga tatbiq etilishi, xususan, yer resurslaridan samarali foydalanish tamoyillariga alohida e’tibor qaratilishi o‘zining ijobiy natijalarini bermoqda. Bu borada mavjud sug‘oriladigan va lalmi yerlardan unumli foydalanish, ularning tuproq unumdorligini saqlash, oshirish hamda maqsadli foydalanishni ta’minlashda ham yutuqlarga erishilmoqda.
Mamlakatimizda hamma soha vakillarining bayrami bor. Lekin agrar soha mehnatkashlarining aniq belgilangan ayyomi yo‘q edi. Davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligi xodimlari kunining belgilanishi hayotimizdagi adolatli yana bir qaror bo‘ldi, desam mubolag‘a emas.
So‘nggi uch yilda fermerlik harakatini rivojlantirish natijasida mamlakatimizda ko‘p ming sonli fermer xo‘jaliklari shakllanib, ular bugun 10 dan ortiq yo‘nalishlarda samarali faoliyat yuritmoqda. Eng quvonarlisi, 12 mingdan ziyod fermer xo‘jaligi rahbarlarini 30 yoshgacha bo‘lgan yoshlar tashkil etsa, 6 mingdan ortiq fermer xo‘jaliklarimizga xotin-qizlar rahbarlik qilmoqda. Respublikamizning barcha hududlarida “Tomorqa xizmat” lari tashkil qilindi.
Joriy yilda 96 ming gektar hosildorligi past maydonlarda paxta va g‘alla o‘rniga 32 ming gektar yerda karam, turli sabzavot va ko‘katlar ekildi va bu maydonlardan olingan minglab tonna mahsulotlar eksport qilindi. Shuningdek, 11 ming gektarda intensiv bog‘ va yangi tokzorlar, 1 ming 500 gektarda issiqxonalar barpo etildi. Mamlakatimizda ilk bor shafran kabi noan’anaviy ekin ekish yo‘lga qo‘yildi, soya ekish kengaydi.
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining 132 ming tonnasi qayta ishlanib, 100 million dollarlik tayyor mahsulot eksport qilindi. 724 ming tonna ho‘l meva chetga sotildi va bu yurtimizga 856 million dollar valyuta keltirdi. Holbuki, ilgari ming-ming tonna turli mevalarimiz dalada qolib, isrof bo‘lardi.
Qonunchilikda ham agrar sohaga alohida e’tibor qaratilganini qayd etish joiz. 2017 yilning o‘zida qishloq xo‘jaligi sohasiga oid 5 ta qonun, 20 dan ortiq farmon va qaror qabul qilindi, 2 ta yangi qo‘mita va 3 ta uyushma tuzildi. Mazkur ko‘rsatkichlar joriy yilga qadar bir qadar o‘sdi. Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi faoliyati tubdan takomillashtirildi.
Bugun mamlakatimizda agrar sohada olib borilayotgan davlat siyosatidan ko‘zlangan maqsad, avvalo xalqimiz manfaatlarini ifoda etish, aholimizning farovon turmush kechirishini ta’minlashdan iboratdir. Istiqlol o‘zbek zaminiga, o‘zbek dehqoniga cheksiz imkoniyatlarni bergani barobarida oldiga yerdan yanada unumli foydalanish, hosildor, daromadli ekin mahsulotlari yetishtirish, shu orqali iqtisodiyot barqarorligiga hissa qo‘shish kabi dolzarb vazifalarni qo‘ydi.Keyingi ikki yilda qishloq xo`jaligida tub islohotlar, tarkibiy o`zgarishlar amalga oshirildi. Sohada bozor munosabatlarini joriy etish, qayta ishlash va eksport infratuzilmasini rivojlantirish bo`yicha juda ko`p ishlar qilindi. Fermer va dehqonlarning daromadini oshirish maqsadida yangicha tizim joriy qilinib, ko`plab dolzarb masalalar hal qilib berildi. Yetarli miqdorda mablag` ajratildi.
Yig`ilishda qishloq xo`jaligida innovasion texnologiyalar, ilmiy ishlanmalar, ayniqsa, tomchilatib sug`orish texnologiyasini keng joriy qilish masalasiga alohida e`tibor qaratildi.Isroil davlatining bu boradagi tajribasi ko`rsatib o`tildi. U yerda qishloq xo`jaligi tomchilatib sug`orishga moslashgani uchun bir kilometr ham kollektor drenaj tarmog`i va sho`rlangan maydonlar yo`q. Meliorasiya tadbirlariga umuman xarajat qilinmaydi.
Yurtimizda suvni tejash texnologiyalarini tatbiq etish bo`yicha etarli ish olib borilmayotgani, buning oqibatida 140 ming kilometr uzunlikdagi kollektor drenajlarga katta mablag` sarf bo`layotgani tanqid qilindi.
– Suvni tejovchi texnologiyani qo`llash hisobiga 50-60 foiz suvni iqtisod qilish mumkin. Birgina ko`chma egiluvchan quvurlardan foydalanish suvni 10-15 foizga, tomchilatib sug`orish esa 35-65 foizga tejash imkonini beradi. Lekin, tomchilatib sug`orish tizimi juda kam maydonlarda joriy etilgan, xolos, – dedi Shavkat Mirziyoev.
Shundan kelib chiqib, 2019-2021 yillarda paxta-to`qimachilik klasterlari va fermerlar paxta maydonida tomchilatib sug`orish texnologiyasini joriy qilish ko`lamini kengaytirish zarurligi ta`kidlandi.