Китабхана информасийа технолоэийалары

XV FЯSИL 
 Kиtabxananыn иnformasиya mяhsullarы vя 
xиdmяtlяrи 
 
15.1. Kиtabxana mяhsullarы vя xиdmяtlяrи 
 
Kиtabxana - sosиal  яhяmиyyяtlи  sяnяd  иnformasиyasыnыn 
иctиmaи иstиfadяsиnи tяmиn edяn яsas vя tarиxяn иlkиn иnformasиya 
иnstиtutu,  иnformasиya mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrиnиn  иstehsal-
чыlarыndan bиrи sayыlыr.  Чoxяsrlиk tarиxи boyu kиtabxanalar –иstи-
fadячиlяrиn  иnformasиya sorьularыnыn  юdяnиlmяsи  иstиqamяtиndя 
юz  forma vя metodlarыnы ишlяyиb hazыrlamышlar.  
“Kиtabxana xиdmяtи” anlayышыnыn  юzц  юлкя  kиtabxana-
шцnaslarыnыn dиqqяtиnи XX яsrиn 70-cи  иllяrиndя  cяlb etmишdиr. 
“Kиtabxana mяhsulu” anlayышы иsя elmи dюvrиyyяyя on иl sonra 
80-ъы  иллярдя daxиl olmuшdur. Adlarы  чяkиlяn anlayышlarыn peшя-
kar mцhиtdя uzun mцddяt  ишlяnmяsиnя baxmayaraq, onlarыn 
иzahыnda mцtяxяssиslяr hяlя  dя ortaq mяxrяcя  gяlя  bиlmиrlяr. 
Daha  чox  иstиfadя olunan mяnalarыn spektrи haqqыnda  шяkил17 
вя 18-dя bяzи tяsяvvцrlяr yaranыr.   

 
216
“Kиtabxana mяhsulu” vя “kиtabxana xиdmяtи” anlayышla-
rыnыn tam eynиlяшdиrиlmяsи  vя yaxud onlarыn kиtabxana fяalиy-
yяtиnиn maddиlяшmиш (mяhsullar) vя maddиlяшmиш (xиdmяtlяr) 
nяtиcяlяrи sяvиyyяsиndя fяrqlяndиrиlmяsи чox genиш yayыlmышdыr.  
Иlkиn anlayышlarыn hяcmи  vя  mяzmununun dяqиqlяшdиrиl-
mяsиnиn nяzяrи aspektlяrиndяn savayы, bu problem, tяtbиqи яhя-
mиyyяtя malиkdиr (kиtabxana mяhsullarы vя kиtabxana xиdmяtlя-
rиnиn keyfиyyяt spesиfиkasыnыn (tяlяbatчыlыq xцsusиyyяtlяrиnиn) цzя 
чыxarыlmasы, onlarыn чeшиd dиnamиkasыnыn иzlяnиlmяsи). 
Й.Н.Столйаров  kиtabxana xиdmяtиnи  kиtabxananыn sosиal 
tяyиnatыnыn reallaшdыrыlmasы  иlя  яlaqяlяndиrяrяk, “Kиtabxana 
хидmяtlяrиnиn standart spektrи”nи  mцяyyяnlяшdиrmишdиr. Abo-
nentиn, kиtabxana fondundan, soraq-bиblиoqrafиya aparatыn-
dan, kиtabxana bиnasыndan, avadanlыq vя mebellяrdяn  иstиfadя 
etmяk hцququ; sяnяdlяr haqqыnda vacиb mяlumatlarыn axta-
rышыnda abonentя  kюmяk edиlmяsи; tяlяb olunan sяnяdlяrиn ax-
tarышы  vя  чatdыrыlmasы; oxucularыn tяlяbatlarыna mцvafиq sя-
nяdlяr vя onlarla baьlы  rяylяr haqqыnda abonentlяrиn mяlu-
matlandыrыlmasы; abonentlяr arasыnda, hяmчиnиn onlarыn mцtя-
xяssиslяrlя maraqlandыqlarы  mяnbяlяr haqqыnda  цnsиyyяt apar-
malarыnыn tяmиn edиlmяsи; oxuculara kиtabxana-bиblиoqrafиya 
bиlиklяrиnиn юyrяdиlmяsи, onlarda oxucu mяdяnиyyяtиnиn forma-
laшdыrыlmasы proseslяrи bura daxиldиr.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Шяkил 17. “Kиtabxana mяhsulu” anlayышыnыn чoxmяnalыlыьы. 
Kitabxana texnoloji 
proseslərinin nəticəsi 
Kitabxana əməyi 
predmetlərinin istehsalı 
üzrə kitabxana 
fəaliyyətinin nəticəsi 
Kitabxana 
fəaliyyətinin nəticəsi
Məhsul və xidmətlərin 
məcmusu

 
217
Kиtabxana xиdmяtlяrиnиn nomenklaturasы “Kиtabxana  иши 
haqqыnda” Qanunda vя Kцtlяvи Kиtabxananыn model standart 
fяalиyyяtиndя низамланмыш яsaslarыn sыrasыna aшaьыdakы xиdmяt-
lяr aиd edиlmишdиr: 
•
 
Kиtabxana fondunda konkret sяnяdиn mюvcudlu-
ьu haqqыnda иnformasиyanыn яldя edиlmяsи; 
•
 
Kataloqlar sиstemи  vя  kиtabxana mяlumatыnыn dи-
gяr formalarы vasиtяsиlя  kиtabxana fondlarыnыn tяrkиbи 
haqqыnda tam иnformasиyanыn яldя edиlmяsи; 
•
 
Иnformasиya mяnbяlяrиnиn axtarышы  vя seчиmиndя 
mяslяhяtиn alыnmasы; 
•
 
Kиtabxana fondlarыndan  иstяnиlяn sяnяdиn mцvяq-
qяtи иstиfadяsи mяqsяdиlя яldя edиlmяsи; 
•
 
KAA vasиtяsиlя sяnяdlяrиn vя  onlarыn surяtlяrиnиn 
яldя edиlmяsи. 
Belяlиklя, kиtabxananыn sяnяd fondlarы  vя onlarыn bиrlиyи 
(kиtabxana  шяbяkяlяrи  vя  sиstemlяrи) bazasыnda reallaшan xиd-
mяtlяr  яnяnяvи “kиtabxana” xиdmяtlяrи hesab oluna bиlяrlяr. 
Xиdmяtlяrиn tяqdиm edиlmяsи  иsя  юz nюvbяsиndя spesиfиk kиtab-
xana (bиblиoqrafиk) mяhsullarыnын (kataloqlar, kartotekalar, 
verиlяnlяr bazasы, bиblиoqrafиk sиyahыlar, яdяbиyyat gюstяrиcиlяrи, 
иnformasиya bцlletenlяrи vя s.) yaradыlmasыnы tяlяb edиr. Bunun-
la da kиtabxana fondlarыnыn effektlи  иstиsmarы  tяmиn edиlиr. 
Kиtabxana mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrиnиn tяsnиfatы problemи  tяd-
qиqatчыlarыn vя praktиklяrиn dиqqяtиnи  cяlb etsя dя, щяля ки, юzц-
nцn yekun nяtиcяsиndяn чox uzaqdыr. Яdяbиyyatda яn чox sиtat 
gяtиrиlmиш  tяsnиfat varиantlarыna uyьun olaraq, aшaьыdakы  xиd-
mяtlяr fяrqlяndиrиlиr: 
•
 
Sяnяd xиdmяtlяrи – abonentlяrя иlkиn vя иkиncи dя-
rяcяlи sяnяdlяrиn tяqdиm edиlmяsиnиn nяtиcяsи; 
•
 
Kommunиkatиv xиdmяtlяr – kиtabxana шяraиtиndя 
иnsanlarыn bиlavasиtя цnsиyyяtи (sюhbяt, konfrans, mцzakи-
rя vя s.) prosesиndя sяnяdsиz xиdmяtиn nяtиcяsи; 

 
218
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kиtabxana servиsи xиdmяtlяrи – sяnяd vя kommunиkatиv 
xиdmяtlяrиn mюvcudluq  шяrtlяrи  vя formalarы (fondlara aчыq 
gиrиш, maraqlara gюrя klublar, lektorиyalar,  иxtиsaslaшmыш abo-
nementlяrиn, oxu zallarыnыn, stasиonardan kяnar mяntяqяlяrиn, 
sяyyar kиtabxanalarыn tяшkиlи vя s.); 
Bu nяzяrи tяsnиfatыn aшkar шяrtиlиyи, onun real praktиkaya 
(o tяcrцbяdяkи, kиtabxana xиdmяtlяrи юzцndя konkret forma vя 
шяrtlяrdя  -иstиfadячиlяrlя  kиtabxana heyяtи arasыnda  цnsиyyяt 
prosesиndя sяnяdlяrиn verиlиши vя ya иnformasиya mцbadиlяsиnиn 
reallaшmasыnы  яks etdиrиrlяr) tяtbиq edиlmяsиnиn qeyrи-mцmkцn-
lцyц иlя baьlыdыr.  
Иnformasиya mяhsullarы vя xиdmяtlяrиndя olduьu kиmи иs-
tяnиlяn mцmkцn xarakterиstиkalardan hяr bиrи (иnformasиya tя-
lяbatlarыnыn nюvц, formasы, mяzmunu, mяqsяdи,  иstиfadячиlяrиn 
kateqorиyasы, иnformasиyanыn xarakterи, иstehsal цsulu, malиyyя 
mяnbяyи, tяqdиmedиlmя yerи, vaxtы  шяrtи  vя s.) kиtabxana mяh-
sullarы  vя  xиdmяtlяrи  tяsnиfatыnыn mцstяqиl  яsasы ola bиlяr (necя 
kи, bиr qayda olaraq olurlar). Hяm dя  kиtabxana  юz servиsиnи 
“xиdmяtlяrиn standart spektrи”  иlя  mяhdudlaшdыrmayaraq,  иn-
formasиya, tяhsиl vя sosиal-mяdяnи texnologиyalarыn mяnиmsя-
nиlmяsи hesabыna onun sяrhяdlяrиnи genишlяndиrирlяr.  
Kitabxana işçilərinin əməyinin 
nəticəsi 
İstifadəçilərin sorğularının 
ödənilməsi ilə bağlı kitabxana 
fəaliyyəti 
Kitabxana xidməti 
İstehsal və informasiyanın 
istifadəçilərə çatdırılması 
proseslərinin məcmusu 
Kitabxana xidməti (cəmiyyətin 
sosial institutu kimi) 
Kitabxana fəaliyyəti prosesərinin 
və nəticələrinin məcmusu 
Шяkил 18. “Kиtabxana xиdmяtи” anlayышыnыn чoxmяnalыlыьы.

 
219
15.2. Kиtabxanalarыn иnformasиya mяhsulu vя 
xиdmяtlяrиnиn  чeшиdlяrи 
 
Юлкя  kиtabxanalarыnыn  иnkишafыnыn mцasиr mяrhяlяsи  яnя-
nяvи  kиtabxana xиdmяtlяrиnя olan sorьularыn stabиllяшmяsи  иlя 
xarakterиzя olunur. Bu, цmumи vя xцsusи tяhsиlиn mяzmununun 
dяyишmяsи alternatиv tяhsиl formalarыnыn (dиstan tяhsиl dя daxиl 
olmaqla) meydana gяlmяsи, ишsиzlиk tяhlцkяsиylя яlaqяdar kadr-
larыn kцtlяvи шяkиldя tяkmиllяшdиrиlmяsиnиn vacиblиyи иlя шяrtlяшиr. 
Mцasиr tяlяblяrя cavab verяn tяdrиs яdяbиyyatыnыn чatышmazlыьы, 
kиtablarыn vя dюvrи nяшrlяrиn qиymяtиnиn baha olmasы, plyonka 
vя maшыnlaoxunan daшыyыcыlarda tяlиm proqramlarы bazarыnыn 
genишlяnmяsи fonunda kиtabxanalarda olan sяnяdlяrя  tяlяbat 
artmышdыr. Ancaq kиtabxanalarыn malиyyя  чяtиnlиklяrи, sяnяd 
tяmиnatы sиstemиndяkи dяyишиkликlяr yenи kиtablarыn daxиl olmasы 
prosesиnиn zяиflяmяsиnя, kиtabxana fondlarыnыn keyfиyyяtиnиn 
(иstиfadячиlяrиn  иnformasиya sorьularыna cavab vermяmяsи pla-
nыnda) aшaьы dцшmяsиnя sяbяb olmuшdur.  
Xoшagяlmяz malиyyя чяtиnlиklяrиnи aradan qaldыraraq, kи-
tabxanalar – elektron (lokal vя шяbяkя) иnformasиya resurslarы-
na, tammяtnlи sяnяdlяrя vя verиlяnlяr bazasыna (kиtabxanada яl-
dя edиlяn vя yaradыlan) daxиlolma иmkanыnы yaratmaqla яnяnяvи 
kиtabxana xиdmяtиnиn reytиnqиnи qaldыrmыш olurlar (цstяgяl, 
KAA-nыn яvяzиnя sяnяdlяrиn чatdыrыlmasы da). 
Mцasиr  иqtиsadи  vяzиyyяt, cяmиyyяtиn  иnformasиyalaшdыrыl-
masы, fяal rяqabяt mцhиtи  kиtabxanalarы  иnformasиya xиdmяtlя-
rиnиn genиш spektrиnи  (яnяnяvи  kиtabxana  чeшиdи  чяrчиvяsиndяn 
чыxaraq) mяnиmsяmяyя,  юz tяyиnatыnы  иstиfadячиlяrя (kиtabxana 
fondlarы  иlя  mяhdudlaшmayan)  иstяnиlяn sяnяd  иnformasиyasыnы 
чatdыrmaqla яlaqяlяndиrmяyя mяcbur edиr. Bu, иnformasиya иs-
tehsalыnыn  иnteqratиv  иnkишaf tendensиyalarыna uyьun gяlиr. 
Buna gюrя dя mцasиr kиtabxananы, onun sosиal statusunu vя cя-
mиyyяt tяrяfиndяn иstиfadяsиnи xarakterиzя edяrkяn, yalnыz kиtab-
xana mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrиndяn deyиl, hяmчиnиn kиtabxa-
nanыn  иnformasиya mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrи  чeшиdиndяn dя da-
nышmaq daha mяntиqlи olardы. 
Kиtabxana tяcrцbяsиnя avtomatlaшdыrыlmыш  иnformasиya 
texnologиyalarыnыn tяtbиqи effektи  иlk nюvbяdя  kиtabxana mяh-

 
220
sullarы nomenklaturasыnыn  иnkишafыna vя  kиtabxananыn bиblиo-
qrafиk xиdmяtlяrиnиn  иnformasиya bazasыnыn genишlяnmяsиnя 
tяsиr etmиш oldu. Belяlиklя,  яnяnяvи kataloq vя kartotekalar, 
яdяbиyyatыn bиblиoqrafиk gюstяrиcиlяrи  иlя  bяrabяr, onlarыn ma-
шыnlaoxunan varиantlarы da meydana gяlmиш oldu (kиtablarыn, 
dюvrи nяшrlяrиn, yenи daxиl olan яdяbиyyatlarыn, nяшrlяrиn xцsusи 
nюvlяrиnиn elektron kataloqlarы, юlkяшцnaslыq vя tematиk bиblиo-
qrafиk verиlяnlяr bazasы  vя s.). Kиtabxanada bиblиoqrafиk xиd-
mяt (bиrdяfяlиk vя uzunmцddяtlи fяalиyyяtdя olan sorьular цzrя) 
hяtta mюvcudluьunun “elektron” erasыndan  яvvяl lokal fond-
larla mяhdudlaшмыш,  regиon,  юlkя, zяrurяt olduqda иsя daha 
genиш hцdudlar mиqyasыnda sяnяd kцtlяsи vя axыnыna иstиqamяt-
lяnmишdиr. Hazыrda tяkcя  чap bиblиoqrafиk nяшrlяrи deyиl, hяm-
чиnиn onlarыn daиm tяzяlяnяn elektron varиantlarы, CD ROM-da 
genиш axtarыш  иmkanlarыna (bиblиoqrafиk yazыnыn  иstяnиlяn ele-
mentи  цzrя),  иnformasиyanыn  чox rahat tяqdиmedиlmя  цsuluна 
(иstиfadячиnиn fяrdи kompйуterиnя) vя  иstяnиlяn daxиlolма rejи-
mиndя (uzaq mяsafя dя daxиl olmaqla) verиlяnlяr bazasы axtarыш 
mяnbяyи ola bиlяr. Mяhz verиlяnlяr bazasыna uzaq mяsafяdяn 
daxиl olmaq иmkanы  hяqиqяtяn dя axtarышыn potensиal mяnbя-
lяrиnиn beynяlxalq яhatяsиnи (яgяr texnиkи vя malиyyя xarakterlи 
mяhdudиyyяtlяr olmazsa) real edиr. “Vиrtual arayыш” yenи  bиb-
lиoqrafиk xиdmяtя чevrиlиr. Buna gюrя dя mцasиr bиblиoqraflarыn 
paylanmыш  иnformasиya kцtlяsиndя axtarыш strategиyasыnы  mя-
nиmsяmяlяrи lokal kиtabxana fondlarыnda dцzgцn  иstиqamяt-
lяnmяk bacarыьы kиmи яhяmиyyяt kяsb edиr.  
Faktoqrafиk mяhsullarыn yaradыlmasы  vя aktuallaшdыrыl-
masы proseslяrиnиn aьыrlыьыna gюrя, bu mяhsullarыn hazыrlanmasы 
kиtabxanada mяhdud шяkиldя yayыlmышdыr. Яvvяl bu, иstиfadячи-
lяr цчцn aktual olan tematиk dosyelяr (yerиnя yetиrиlяn faktoq-
rafиk arayышlarыn surяtlяrи vя ya иlkиn sяnяdlяrиn toplusu), юlkя-
шцnaslыq mяzmunlu hadиsяlяrиn xronиkasы vя salnamяlяr иdи. Bu 
gцn onlarыn чeшиdи tяdrиs mцяssиsяlяrиnиn, mяишяt servиslяrиnиn vя 
sosиal xиdmяtlяrиn, turиzm fиrmalarыnыn, иstиrahяt yerlяrиnиn vя s. 
цnvan-soraq verиlяnlяr bazasы  иlя genишlяnmишdиr. Mяшьulluq 
xиdmяtlяrи  vя sosиal mцdafия  mцяssиsяlяrи  иlя  bиrlиkdя  kиtabxa-
nalar  яmяk vakansиyalarыnыn,  цnvanлы sosиal yardыmlarыn vя 
kцtlяvи  tяlяbatыn dиgяr  иnformasиyalarы  цzrя “elan lюvhяlяrиnи” 

 
221
tяшkиl edиrlяr. Kиtabxanalarda reklam, konyуktura, kommersи-
ya иnformasиyasыnыn verиlяnlяr bazasыnыn formalaшdыrыlmasы tяc-
rцbяsи o qяdяr dя genиш yayыlmamышdыr. Bu иш, xцsusи bиlиk, mц-
vafиq resurs tяmиnatыnы, bиznes-иnformasиya bazarыnыn  юyrяnиl-
mяsи  цzrя  cиddи marketиnq tяdqиqatlarыnыn aparыlmasыnы  tяlяb 
edиr. Fяrdи sorьular  цzrя  kиtabxanalarda hяyata keчиrиlяn fak-
toqrafиk xиdmяtlяrиn (faktoqrafиk arayышlarыn) yerиnя yetиrиlmяsи 
яsasяn kцtlяvи  tяlяbat sorьusunu vя ya xиdmяt profиlиnи  яks 
etdиrиr.  
Elmи  иnformasиya tяdqиqatlarы  иlя yanaшы olan иnformasи-
yanыn analиtиk  ишlяnmяsи,  иnformasиya bazarыnыn  иnkишafыnыn 
perspektиvlи tendensиyasы hesab edиlmяsиnя baxmayaraq, kиtab-
xanalar tяrяfиndяn elmи-analиtиk mяhsullarыn (analиtиk arayышlar 
vя  xцlasяlяr, problem vя yekun mяruzяlяrиn, referatиv tяrcц-
mяlяrиn, keчиrиlяn elmи tяdqиqatlar haqqыnda hesabatlarыn vя s.) 
чeшиdиnиn vя buraxыlыш hяcmиnиn kяskиn шяkиldя artacaьыnы gюzlя-
mяyя heч  bиr  яsas yoxdur. Bu иш strukturunda иxtиsaslaшmыш 
analиtиk vя  tяdqиqat altbюlmяlяrи olan federal, akademиya kи-
tabxanalarы  цчцn mцmkцndцr. Ancaq regиonal (unиversal el-
mи),  иrи  bяlяdиyyя, alи  mяktяb kиtabxanalarы (vя onlarыn bиrlиk-
lяrи)  чap olunmayan vя az tиrajlы elmи  иnformasиya mяhsulla-
rыnыn (daycestlяrиn, kиtabxanalarыn fяalиyyяtи haqqыnda mяruzя-
lяrиn, metodиkи vя metodиkи - bиblиoqrafиk ишlяrиn, elmи-praktиkи 
konfrans materиallarыnыn, elmи-tяdqиqat  ишlяrиnиn nяtиcяlяrиnиn, 
иnformasиya- analиtиk bцlletenlяrиnиn vя ardы davam edяn toplu-
larыn) hazыrlanmasыnda kиfayяt qяdяr fяaldыrlar. Mяhdud tяtbиq 
(kиtabxana) sferasыna baxmayaraq, elmи toplulardakы vя xцsusи 
mяtbuatda  чыxan nяшrlяrlя  bяrabяr, bu materиallar kиtabxana 
fяalиyyяtиnиn vяzиyyяtи  vя  иnkишaf perspektиvlяrи, qazanыlan 
tяcrцbя vя onun metodиkи anlayышы haqqыnda unиkal mяnbя he-
sab edиlиr.                 
Kиtabxanalar artыq  чoxdan surяtчыxarma vя  чoxaltma 
xиdmяtиnи – kиtabxana vя dиgяr sяnяdlяrиn surяtиnиn чыxarыlmasы 
vя  чoxaldыlmasы prosesиnи  mяnиmsяmишlяr. Bu юdяnишlи  xиdmяt 
nюvц  kиtabxanalarda  даща  чox tяlяb olunandыr vя  bцdcяdяn-
kяnar malиyyя gяlиrlяrиnиn яsas mяnbяyи hesab edиlиrlяr. Bиr чox 
kиtabxanalar nяшrиyyat-polиqrafиya (mяtnиn yыьыmы  vя redaktя 
edиlmяsи, skaner edиlmя, kompйуter qrafиkасы vя dиzayn, tиrajыn 

 
222
чoxaldыlmasы, kиtab-baьlama, cиldlяmя) xиdmяtlяrиnиn gюstяrиl-
mяsи  цчцn kиfayяt qяdяr resurs bazasыna (texnиkи  tяchиzat, 
иxtиsaslaшmыш heyяt) malиkdиrlяr.  
Kиtabxanalar  иnkишafыn marketиnq strategиyasыnы  mяnиm-
sяyяrяk,  юz fяalиyyяtlяrиnиn reklam olunmasы  иlя (reklam mяh-
sullarыnыn hazыrlanmasы vя reklam xиdmяtlяrиnиn tяqdиm edиlmя-
sи иlя) mяшьul olurlar. Onlar plakatlar, prospektlяr, kataloqlar, 
vяrяqяlяr, elanlar, иnformasиya mяktublarы, bяlяdчиlяr kиmи чap 
vя elektron (kиtabxanalarыn saytlarыnda yerlяшdиrиlяn) reklam 
mяhsullarыnы  иstehsal edиrlяr; fиrma blanklarы, bloknotlar, ofиs 
lяvazиmatlarы buraxыr; reklam fиlmlяrи, nяшrlяrи, kompйуter 
tяqdиmatlarы  vя s. hazыrlayыrlar. Kиtabxanalar reklam tяdbиr-
lяrиnиn: tяqdиmatlarыn, presс-konfranslarыn, aчыq qapы  gцnlяrи-
nиn, ekskursиyalarыn, sяrgиlяrиn, yarmarkalarыn vя s. keчиrиlmя-
sиnи  tяшкил edиrlяr. Bиr sыra kиtabxanalar xarиcи  tяшkиlatlara xиd-
mяt kиmи reklam tяdbиrlяrиnиn keчиrиlmяsи, kиtabxana bиnasыnda 
vя onun nяшrlяrиndя reklam mяhsullarыnыn yerlяшdиrиlmяsи  иlя 
baьlы kюmяklиklяrиnи tяklиf edиrlяr.  
Vahиd tяhsиl mяkanыnda  юz yerиnи  mцяyyяnlяшdиrяrkяn 
kиtabxanalar иstиfadячиlяrя maarиfчи xиdmяtlяrиnи tяqdиm edиrlяr. 
Иnformasиya axtarышы metodиkasы, bиblиoqrafиk qeydlяrиn,  яdя-
bиyyat sиyahыlarыnыn, tяdrиs vя elmи  ишlяrиn  яlyazmalarыnыn tяr-
tиbи, bиblиoqrafиk  иnformasиya mяdяnиyyяtиnиn,  яdяbиyyatla  иш 
vяrdишlяrиnиn, sцrяtlи oxu metodиkasыnыn formalaшmasы  цzrя 
mяшьяlяlяrиn keчиrиlmяsи qaydalarы иlя baьlы mяslяhяtlяr kиtabxa-
nalar цчцn яnяnяvи hesab edиlиr. Kиtabxanalarыn nяzdиndя xarи-
cи dиllяr tяdrиs kurslarы, estetиk иnkишaf mяktяblяrи, lektorиyalar, 
dиskussиya klublarы, yaradыcыlыq qabиlиyyяtиnиn иnkишafыna, prak-
tиkи bacarыq vя sяnяt yиyяlяnmяйя иstиqamяtlяnmиш maraqlar цz-
rя kurslar fяalиyyяt gюstяrиr.  
Kиtabxanalarыn maarиflяndиrиcи  fяalиyyяtиnиn yenи  vя 
perspektиvlи  иstиqamяtlяrиnя  -  kompйуter sиnиflяrиnиn tяшkиlи, 
kompйуter savadыnыn  яsaslarыnыn tяdrиsи, dиstan tяlиm, fasиlяsиz 
tяhsиl, kadrlarыn иxtиsasыnыn artыrыlmasы layиhяlяrи vя proqramla-
rыnda  ишtиrakы  vя s. aиd edиlя  bиlяr. Kиtabxanalarыn nяzdиndя 
Иnternet mяrkяzlяrиnиn yaradыlmasы, mцxtяlиf иstиfadячи kateqo-
rиyalarы  цчцn mцasиr  иnformasиya texnologиyalarы sahяsиndя 
konsaltиnq vя maarиflяndиrиcи xиdmяtlяrиn genиш spektrиnиn иnkи-

 
223
шafыnы stиmullaшdыrmыш oldu (kюnцllцlяrиn mяslяhяt xиdmяtи, 
semиnarlar, trenиnqlяr, master - sиnиflяr, kurs hazыrlыьы). Bцtцn 
bunlar kиtabxana heyяtиndяn maarиflяndиrиcи  fяalиyyяtя  hяvяs-
kar deyиl, mцasиr tяhsиl texnologиyalarыna peшяkarcasыna yиyя-
lяnmяyи tяlяb edиr.    
Kиtabxana tяcrцbяsиnя yenи  иnformasиya texnologиyalarы-
nыn tяtbиqи, kиtabxana mцtяxяssиslяrиnиn tяlиmи  vя  иxtиsasыnыn 
artыrыlmasы  иlя baьlы maarиflяndиrиcи  xиdmяtlяrиn  яhяmиyyяtиnи 
aktuallaшdыrmыш oldu (peшяkar mяslяhяtlяr, kurslar, semиnarlar, 
fяrdи vя qrup шяkиllи tяcrцbя keчmя vя s.). 
Uшaq vя gяnclяrlя ишlяyяn, elяcя dя kичиk шяhяrlяrdя, qяsя-
bя vя kяnd yerlяrиndя yerlяшяn kцtlяvи, uшaq vя mяktяb kиtabxa-
nalarыnыn sosиal tяlяbatы  яnяnяvи olaraq asudя vaxt xиdmяtlяrи 
чeшиdи  иlя  яlaqяlи olur. Mяdяnи asudя vaxt fяalиyyяtиnиn  иqtиbas 
olunmuш (gюtцrцlmцш) formalarы (festиvallar, mцsabиqяlяr, oyun 
proqramlarы,  шиfahи jurnallar, яdяbи-musиqиlи kompozиsиyalar, 
tematиk gecяlяr, oyun-vиktorиnalar vя s.) uzun иllяrdиr kи, kи-
tabxanalarыn иш tяcrцbяsиndя mцkяmmяllяшmишdиr. Sosиal-asudя 
vaxt fяalиyyяtи texnologиyasы, onun metodlarы, vasиtяlяrи, resurs 
vя  nяtиcяlяrи haqqыnda xцsusи  bиlиk; ssenarи hazыrlыьыnda, re-
jиssorluqda,  ишlяrиn tяшkиlиndя peшяkar bacarыq; yaradыcыlыьыn 
psиxolojи motиvlяrиnиn vя tamaшaчы qavrayышы  xцsusиyyяtlяrиnиn 
uчota alыnmasыnы  tяlяb edиr. Asudя vaxt xиdmяtlяrиnиn hazыr-
lanmasы  vя  tяqdиm edиlmяsи zamanы  kиtabxanaчыlardan nяиnkи 
иstedad, hяmчиnиn xцsusи hazыrlыq tяlяb olunur.  
Иnformasиya servиsи иnkишafыnыn qlobal tendensиyasыna иstи-
qamяtlяnmиш perspektиvlи чeшиd sиyasяtиnиn formalaшmasы kиtab-
xana fяalиyyяtиnиn stratejи planlaшdыrыlmasыnыn яsasы sayыlыr. Bu, 
xиdmяtиn fяrdиlяшdиrиlmяsи; mцasиr  иnformasиya texnologиya-
larыnыn  иstиfadяsи; xиdmяtlяrиn mцxtяlиflиyи; axtarышыn  иnformasи-
ya proseslяrиnиn, иnformasиyanыn hazыrlanmasы vя tяшkиlиnиn иn-
tellektuallaшdыrыlmasы demяkdиr. Bu strategиyanыn reallaшdыrыl-
masы цчцn kиtabxana heyяtиndяn elmи - analиtиk, nяшrиyyat, rek-
lam, tяhsиl, sosиal-asudя  vя  dиgяr fяalиyyяt nюvlяrиnиn texnolo-
gиyalarыnыn mяnиmsяnиlmяsи tяlяb olunur. 

 
224
 
V 
B Ю L M Я 
Kиtabxana иstehsalыnыn texnolojи hazыrlыьы 
 
XVI FЯSИL 
Kиtabxana proseslяrиnиn texnolojи layиhяlяшdиrиlmяsи 
 
16.1. Texnolojи layиhяlяшdиrmя anlayышы 
 
Kиtabxana tяrяfиndяn, onun иnformasиya funksиyasыnыn 
deklaratиv deyиl, faktиkи olaraq yerиnя yetиrиlmяsиnи иstehsal ol-
unan иnformasиya mяhsullarыnыn vя tяqdиm olunan иnformasиya 
xиdmяtlяrиnиn nomenklaturasыnыn genишlяndиrиlmяsи vя keyfиyyя-
tиnиn yцksяldиlmяsи иlя яlaqяlяndиrmяk lazыmdыr. Kиtabanalar – 
yaranan  яnяnяlяrи, formalaшan fondlarы,  иxtиsaslы kadrlarы olan 
иnformasиya mцяssиsяlяrи qrupuna aиd edиlиr. Ancaq onlar, 
aparыlan  чeшиd sиyasяtи planыnda kиfayяt qяdяr konservatиv-
dиrlяr: onlar tяrяfиndяn tяqdиm olunan mяhsul vя  xиdmяtlяrиn 
nomenklaturasы  nиsbяtяn stabиldиr,  иnformasиya servиsиnиn yenи 
nюvlяrи  иsя  чox gec mяnиmsяnиlиr. Manчester  шяhяr (ABШ) kцt-
lяvи  kиtabxana sиstemиnиn Mяrkяzи  kиtabxanasыnыn rяhbяrи, 
“Sиzиn kиtabxana цчцn иnformasиya texnologиyalarыnыn strategи-
yasыnыn hazыrlanmasы” monoqrafиyasыnыn mцяllиfи Alek Qallи-
morun fиkrиncя, kиtabxanalar “mцasиr cяmиyyяtиn  иnkишafыnы 
mцшahиdя edяrяk, gюzlяmя  vяzиyyяtиndя olurlar. Bununla 
bяrabяr,  иnformasиya texnologиyalarы bazasыnda dяbя uyьun 
mцяyyяn qяdяr tяsadцfи  xиdmяtlяrlя qarышdыrыlmыш  яnяnяvи  xиd-
mяtlяr dя  gюstяrиrlяr”. Eynи zamanda kommersиya  яsasыnda 
fяalиyyяt gюstяrяn  иnformasиya mцяssиsяlяrи  bиr qayda olaraq, 
dяyишяn иnformasиya sorьularыna чox hяssas, чeшиd seчиmиndя ися 
чox mobиldиrlяr. Onlar mцasиr  иnformasиya texnologиyalarыna 
цstцnlцk versяlяr dя, чox zaman etиbarlы resurs bazasыna vя (ax-
tarыш metodlarыnы  mяnиmsяmя,  иnformasиyanыn  ишlяnmяsи, onun 
tяqdиm edиlmя formalarыnы  vя  mяnbяlяrиnи  bиlmяk planыnda) 
kиfayяt qяdяr peшяkar иxtиsaslы heyяtя malиk olmurlar.  
Kиtabxana иstehsalы kцtlяvи sayыlmыr vя nomenklaturanыn 
qeyrи-sabиtlиyи, eynи  cцr mяhsul vя  xиdmяtlяrиn hяcmиnиn kи-

 
225
чиklиyи  иlя  fяrqlяnиr, hяmчиnиn  иcraчыlar arasыnda funksиonal 
vяzиfяlяrиn daиm yenиdяn bюlцшdцrцlmяsиnи  tяlяb etdиyи  цчцn 
etиbarlы texnolojи tяmиnata ehtиyac duyur.  
Kиtabxana texnolojи proseslяrиnиn hяrtяrяflи  ишlяnиlmяsи 
(layиhяlяшdиrиlmяsи) - texnolojи  qяrarlarыn, detallaшdыrыlmыш ha-
zыrlama vя vaxt normalarыnыn,  иstehsal olunan mяhsul vя 
xиdmяtlяrиn keyfиyyяtиnиn  яsaslandыrыlmыш meyar vя  gюstяrиcи-
lяrиnиn,  иcraчыlarыn  иxtиsasыna olan яsaslы  tяlяblяrиn yoxluьu, vя 
ya zяиf  ишlяnиlmяsи  иlя baьlы  kиtabxana fяalиyyяtиnиn reqlament-
lяшdиrиlmяsиndяkи  mюvcud boшluqlarыn aradan qaldыrыlmasыna 
иstиqamяtlяnmишdиr. Ayrы-ayrы  mяhsul vя  xиdmяtlяrиn  иstehsa-
lыnыn zяhmяt xяrclяrиnиn vя maya dяyяrиnиn hesablanmasы  –
tяlяbatчыlara optиmal xиdmяt nюvlяrи vя formalarыnыn seчиlmяsи, 
hяr bиr  иcraчыnыn servиs prosesиnя qoyduьu real zяhmяtиn qиy-
mяtlяndиrиlmяsи, tam, hиssя-hиssя  vя ya sazиш yolu иlя  юdяnиш 
шяrtlяrиndя  tяqdиm olunan mяhsul vя  xиdmяtlяrиn  яsaslandыrыl-
mыш  qиymяt sиyasяtиnиn hazыrlanmasы  цчцn etиbarlы  яsas hesab 
edиlиr. 
Layиhяlяшdиrmя - nяzяrdя tutulan vя ya mцmkцn olan ob-
yektиn, prosesиn etalonunun (nцmunяsиnиn, prototиpиnиn) ya-
radыlmasы prosesиdиr.  
Texnolojи layиhяlяшdиrmя - texnolojи sяnяdlяшmяdя mяhsu-
lun, prosesиn vя ya sиstemиn parametrlяrиnиn hazыrlanmasы  vя 
qeydя alыnmasыdыr.   
Texnolojи layиhяlяшdиrmя aшaьыdakы hallarda vacиbdиr: 
•
 
Иnformasиya mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrиnиn 
yenи nюvlяrиnиn mяnиmsяnиlmяsи zamanы; 
•
 
Яnяnяvи texnologиyanы rasиonallaшdыrma-
ьa, tяkmиllяшdиrmяyя tяlяbat yarandыqda; 
•
 
Яl  яmяyиndяn avtomatlaшdыrыlmыш texno-
logиyaya keчиd zamanы. Mяsяlяn, mцяyyяn edиlmиш-
dиr kи, avtomatlaшdыrmanыn baшlanьыc mяrhяlяsиndя 
sяhv olan layиhя qяrarlarы prosesиn dяfяlяrlя baha-
laшmasыna gяtиrиb чыxarыr. 
Texnolojи layиhяlяшdиrmя  tяшkиlatи  иstehsal mяrhяlяsиnиn 
юnцndя gedиr vя sonuncunu qabaqlayыr.  

 
226
Konkret mяhsulun (xиdmяtиn)  иstehsal prosesиnиn  ишlяnиb 
hazыrlanmasы mяrhяlя-mяrhяlя hяyata keчиrиlиr vя aшaьыdakыlarы 
яhatя edиr: 
1.
 
Texnolojи prosesиn  ишlяnиb hazыrlanmasы  цчцn  иl-
kиn verиlяnlяrиn tяhlиlи; 
2.
 
Tиpolojи vahиd texnolojи prosesиn seчиmи  vя ya 
hazыrlanmasы; 
3.
 
Resurs bazasыnыn qиymяtlяndиrиlmяsи; 
4.
 
Texnolojи marшrutun tяrtиbи; 
5.
 
Texnolojи яmяlиyyatlarыn ишlяnиlmяsи; 
6.
 
Texnolojи prosesиn normalaшdыrыlmasы; 
7.
 
Иqtиsadи effektиvlиyиn hesablanмасы; 
8.
 
Texnolojи layиhяlяшdиrmя nяtиcяlяrиnиn tяrtиbи. 
Nюvbяtи paraqrafda texnolojи layиhяlяшdиrmяnиn ayrы-ayrы 
mяrhяlяlяrиnиn mяzmunu xarakterиzя olunacaqdыr.