Китабхана информасийа технолоэийалары

Effektivlik 
gюstяricisinin adы 
Юlчц metodlarы 
Gюstяricilяrin hesablanmasы 
metodikasы 
Sяnяdin чatdыrыlmasы 
vaxtы 
Xronometraj 
Иstifadячi tяrяfindяn sяnяdin sifariш 
edilmяsindяn ona tяqdim olunmasы  
vя ya istifadячi цчцn яldя edilmяsi 
mцmkцn olan yerdя yerlяшdirilmяsi 
arasыndakы mцddяt   
KAA-nыn 
operativliyi 
Uчot sяnяdlяrinin tяhlili 
Иstifadячinin sifariшinin qяbulundan 
KAA vasitяsilя sяnяdin alыnmasы 
mцddяti arasыnda olan vaxt inter-
valы  
Dolьun cavabыn 
alыnma gюstяricisi 
Soraq xidmяti heyяtinin gizli testdяn 
keчirilmяsi 
Cavabыn (dolьunluq vя tamlыq ba-
xыmыndan) sorьuya uyьunluьu сор- 
ьunun yerinя yetirilmя mцddяti  
Kitabxananыn uzaq mяsafяdяn istifadяsi 
Uzaq mяsafя istifa-
dячilяrinя xidmяt 
1.
 
Uzaq mяsafя istifadячilяrinin av-
tomatlaшdыrыlmыш uчotu verilяnlяrinin 
tяhlili  
Uzaq mяsafя istifadячilяrinin sayы-
nыn kitabxananыn istifadячilяrinin 
цmumi sayыna olan nisbяti  
 2.
 
Elektron poчt vasitяsilя uzaq 
mяsafя istifadячilяrinin anket 
sorьusu  
 
 
253
Арды 

 
Иstifadячilяrin tяlяbatlarыnыn tяmin edilmяsi 
Цmumi istifadячi 
razыlыьы 
Anket sorьusu Tam 
mяmnunluq sяviyyяsini vя tam 
narazыlыq sяviyyяsini яks etdirяn isti-
fadячi rяyinin (beш ballыq шkala цzrя) 
reytinqi   
Иstifadячinin ayrы-
ayrы xidmяt nюvlяri 
vя кitabxanaчыlar-
dan razыlыq dяrяcяsi  
Anket sorьusu 
Иstifadячinin xidmяtdяn razы гal-
maq rяyinin orta balы (beш ballыq 
шkala цzrя)  
Иstifadячinin uzaq 
mяsafяdяn gюstяrilяn 
xidmяt nюvlяrindяn 
razыlыq dяrяcяsi  
Elektron poчt vasitяsilя uzaq mяsafя 
istifadячilяrinin anket sorьusu 
 
Kompyuter шяbяkяsi vasitяsilя tяq-
dim olunan kitabxana xidmяtlяrin-
dяn uzaq mяsafя istifadячilяrinin 
rяyinin orta balы (beш ballыq шkala 
цzrя)  
 
254 
Арды 

 
255 
Qeyd etmяk lazыmdыr kи, sosиal effektиvlиyиn yцksяk 
gюstяrиcиlяrи чox zaman bюyцk resurs иtkиlяrи bahasыna ба-
ша  gяlиr. Bazar шяraиtиndя  kиtabxana  иstehsalы  xяrclяrиnиn 
(onun  иqtиsadи effektиvlиyиnиn) qиymяtlяndыrиlmяsи –kиtab-
xana servиsиnиn tяkmиllяшdиrиlmяsиnиn taktиkи  vяzиfяlяrиnи 
vя иnkишafыnыn stratejи mяqsяdlяrиnи mцяyyяn edяn юnяmlи 
иdarяetmя  qяrarlarыnыn qяbulu  цчцn obyektиv  яsas ola 
bиlяr vя olmalыdыr. 
 
17.3. Kиtabxana fяalиyyяtиnиn иqtиsadи effektиvlиyиnиn   
           mцяyyяnlяшdиrиlmяsи иlя baьlы yanaшmalar 
 
Kиtabxananыn texnolojи  sиstem kиmи effektlи  fяalиy-
yяtи –bцtцn nюv resurslarыn qeydя alыnmыш xяrclяrи zamanы 
maksиmal nяtиcяlяrя  vя ya иnformasиya tяlяbatlarыnыn 
юdяnиlmяsиnиn planlaшdыrыlmыш  sяvиyyяsыnя  чatmaq  цчцn 
xяrclяrиn optиmallaшdыrыlmasы (endиrиlmяsи) demяkdиr. Bu 
hяcm юlчцlяndиr vя o, иqtиsadи effektиvlиk adlanыr.  
Qeyrи-иstehsal sahяlяrиnиn  иqtиsadиyyatda, onun sa-
hяlяrиnиn  иqtиsadи effektиvlиyиnиn mцяyyяnlяшdиrиlmяsи  иlя 
baьlы  bиr neчя yanaшma  ишlяnиb hazыrlanmыш  вя hamыsы 
kиtabxana sahяsиndя tяsdиq edиlmишdиr. 
Onlardan  яn bиrиncиsи, mяhsul vя ya xиdmяt vahи-
dиnя olan xяrclяrиn mцяyyяnlяшdиrиlmяsиdиr. O mяhsul vя 
ya xиdmяtиn иstehsal prosesи daha effektlи hesab edиlиr kи, 
tяlяb olunan keyfиyyяtи  яldя etmяk  цчцn xяrclяr daha az 
olur.  
Bu yanaшmanы tяtbиq edяn zaman aшaьыdakыlarы dя-
qиq mцяyyяnlяшdиrmяk olduqca vacиbdиr: 
1.
 
Kиtabxana fяalиyyяtиnиn hansы  nяtиcяlяrи  qиymяt-
lяndиrиlяcяkdиr? 
2.
 
Hansы resurs xяrclяrи hesaba alыnacaqdыr? 
3.
 
Hansы  gюstяrиcиlяr (natural vя ya dяyяr) effek-
tиvlиyиn юlчцlmяsи цчцn иstиfadя olunacaqdыr? 

 
256 
Mяsяlяn, nяtиcяnиn qиymяtlяndиrиlmяsи  цчцn: a) kи-
tabxanada  иstehsal olunan vя  bиlavasиtя  иstиfadячиlяrя 
“чыxышы” olan mяhsulun hяcm gюstяrиcиlяrи (verиlяnlяr ba-
zasыna daxиl edиlяn bиblиoqrafиk vя faktoqrafиk qeydlяrиn 
mиqdarы; hazыrlanmыш  иnformasиya mяlumatlarыnыn, rek-
lam materиallarыnыn sayы  vя  s.);  b)  tяqdиm olunan xиd-
mяtlяrиn hяcm gюstяrиcиlяrи  tяlяb oluna bиlяr (kиtab verи-
lишиnиn, yerиnя yetиrиlяn arayышlarыn, keчиrиlяn mяslяhяt-
lяrиn, mяtnlяrиn skaner olunmuш sяhиfяlяrиnиn, asudя vaxt 
tяdbиrlяrиnя  gяlишlяrиn mиqdarы, oxucularыn elektron re-
surslarla ишиnиn yekun vaxtы vя s.).  
Kиtabxana, baza gюstяrиcиlяrиnиn (kиtab verиlиши, 
arayышlar, gяlиш gюstяrиcиlяrиnиn) yыьыmы иlя mяhdudlaшa, ya 
da kиfayяtlяndиrиcи  sяvиyyяyя  qяdяr onlarыn nomenklatu-
rasыnы genишlяndиrя  bиlяr. Mцxtяlиf nюv xиdmяtlяrиn 
aьыrlыьыnыn (zяhmяt baxыmыndan) tutuшdurulmasы  vя 
effektиvlиyиnиn  цmumи  иndeksиnиn hesablanmasы zamanы 
onlarыn mяnasыnы  (яhяmиyyяtиnи) bяrabяrlяшdиrmяk  цчцn 
чяkиsи olan яmsallarыn daxиl edиlmяsи yolu иlя  kиtabxana 
xиdmяtи  nяtиcяlяrиnиn  юlчцlmяsиnиn “шяrtи vahиdlяrиnиn” 
modellяшdиrиlmяsи  cяhdlяrи  dя  mяlumdur. Bu yanaшma, 
иstиfadячиlяrя  tяqdиm olunan xиdmяtlяrиn nomenklaturasы 
vя  hяcmи planыnda seчиlяn kиtabxanalar vя struktur 
altbюlmяlяrиnиn fяalиyyяtиnи mцqayиsя etmяyя иmkan verиr. 
Kиtabxananыn sahяsи, fondun hяcmи, шtatda olan he-
yяtиn sayы, иш vaxtыnыn иllиk hяcmи, kompйутер (vя ya dиgяr 
texnиka) vahиdиnиn mиqdarы – resurs tяmиnatыnыn natural 
gюstяrиcиlяrи ola bиlяr. Kиtabxananыn  иllиk bцdcяsи,  яmяk 
haqlarы  цчцn bцdcя  xяrclяrиnиn ayrы-ayrы maddяlяrи, fon-
dun komplektlяшdиrиlmяsи, texnиkи vasиtя  vя avadanlыq-
larыn alыnmasы, resurs bazasыnыn иnkишafыna xяrclяnяn bцd-
cяdяnkяnar gяlиrlяr vя s. dяyяr gюstяrиcиlяrи  kиmи  иstиfadя 
oluna bиlяrlяr. 
Kиtab fondunun dюvrиyyяsи, яmяyиn чяkиsи, materиal 
xяrclяrиnиn  чяkиsи, kиtabxanaчыnыn  цzяrиnя  dцшяn zяhmяt 

 
257 
(ишиn nюvlяrиnя  gюrя), texnиkи vasиtя  vя avadanlыqlardan 
иntensиv иstиfadяnиn яmsalы vя s. mяhsul (xиdmяt) vahиdиnя 
чяkиlяn xяrclяrиn яsas natural gюstяrиcиlяrи sayыlыr. 
Maya dяyяrи  vя  gяlиrlиlиk (юdяnишlи  xиdmяtlяr  цчцn) 
baza dяyяr gюstяrиcиlяrи hesab edиlиrlяr. Maya dяyяrиnиn 
(mяhsulun vя ya xиdmяtиn  иstehsalыna sяrf olunan bцtцn 
nюv xяrclяrиn pul ekvиvalentиnиn) vя gяlиrlиlиyиnиn (юdяnишlи 
xиdmяtlяrdяn gяlяn gяlиrlяrlя onlarыn hazыrlanmasы vя tяq-
dиm edиlmяsиnя  sяrf olunan xяrclяr arasыndakы  nиsbяtиn) 
hesablanmasы: 
a)
 
yalnыz carи  xяrclяrиn (carи  иlиn smetasыna uyьun 
olaraq) uчotu иlя; 
b)
 
bцtцn nюv resurslara keчmиш  vя carи  xяrclяrиn 
uчotu иlя hяyata keчиrиlя bиlяr. Hesablamanыn bu varиantы-
nыn tяtbиqи  цчцn keчmиш  иllяrиn resurs bazasыnыn (onlarыn 
fиzиkи amortиzasиyasы, mяnяvи  cяhяtdяn kюhnяlmяsи, mцx-
tяlиf cцr qиymяtlяr vя buna bяnzяr amиllяrиn uчotu  иlя) 
sxemиnи vя qиymяtlяndиrmя formulunu ишlяmяk lazыmdыr. 
Иkиncи yanaшma  иsя effekt xarakterиstиkalarы  иlя  bиr-
lиkdя иnformasиya xиdmяtиnя sяrf olunan xяrclяrlя xиdmяt-
edиcи  sиstemиn tяqdиm etdиyи  иnformasиyanыn  иstиfadяsиnиn 
mцqayиsяsиndяn (tutuшdurulmasыndan)  иbarяtdиr. Bu 
yanaшma baшlыca olaraq, xцsusи kиtabxanalar, elmи-texnиkи 
иnformasиya orqanlarы  vя  xиdmяtlяrи  tяrяfиndяn elmи-
texnиkи ишlяmяlяrиn иnformasиya tяmиnatы sahяsиndя hazыr-
lanыr. Elmи vя eksperиmental tяdqиqatlarыn hesabatlarыna, 
konstruktor sяnяdlяrиnя  bиrbaшa mцracияt (яdяbиyyat 
sиyahыlarыnыn, bиblиoqrafиk иstиnadlarыn vя s. tяhlиlи mяqsя-
dиlя) vя  xиdmяt edиlяn abonentlяrlя  bиlavasиtя  цnsиyyяt – 
иnformasиyanыn mцxtяlиf kanallarыnыn problemиnиn  ишlяn-
mяsиnя qoyulacaq real xяzиnяnи qиymяtlяndиrmяyя иmkan 
verиr. “Elm – texnиka - иstehsal” dюvrиyyяsиndя elmи-tex-
nиkи  иnformasиya materиallarыnыn effektиvlиyиnиn qиymяt-
lяndиrиlmяsиndян, elmи-texnиkи  ишlяmяlяrиn perspektиvlи  иs-
tиqamяtlяrиnиn seчиmиndяn, mяhsulun maya dяyяrиnиn vя 

 
258 
яmяk xяrclяrиnиn aшaьы endиrиlmяsиndяn, maddи resurs-
larыn vя kapиtal qoyuluшunun qяnaяtиndяn alыnan иqtиsadи 
effektиvlиyиn hesablanmasыnda цmumи metodиka иlя yanaшы 
xцsusи metodиkalar da mюvcuddur.  
Nяhayяt,  цчцncц yanaшma – kиtabxanada  иnforma-
sиya mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrиnиn  иstehsalы  цчцn  иctиmaи 
baxыmdan vacиb olan xяrclяrиn (sяnяd, maddи, texnиkи, 
яmяk resurslarы) mцяyyяnlяшdиrиlmяsиndяn  иbarяtdиr. Ef-
fektиvlиyиn юlчцlmяsиnиn яsasыnы иctиmaи norma иlя xяrclяrиn 
real hяcmиnиn mцqayиsяsи tяшkиl edиr. Bюyцk sosиal effektя 
malиk olan mяhsul vя xиdmяtlяr, onlarыn vahиdиnиn hesab-
lanmasыnda чox bюyцk xяrclяr tяlяb edиrlяr. Ona gюrя dя 
mяhsul vя  xиdmяtlяrиn faktиkи  qиymяtlяrи (onlarыn bura-
xыlыш  qиymяtи) normatиv xяrclяrdяn  яhяmиyyяtlи  dяrяcяdя 
fяrqlяnя  bиlяr.  Иctиmaи baxыmdan  юnяmlи olan xяrclяrиn 
hesablanma prиnsиpи, gюstяrиcиlяrиn normatиv sиstemиnиn 
mюvcudluьu zamanы  kиtabxana fяalиyyяtиnиn mцxtяlиf 
nюvlяrиnиn effektиvlиyиnиn qиymяtlяndиrиlmяsи  цчцn mцna-
sиbdиr. Kиtabxana texnologиyasыnыn etиbarlы normatиv 
tяmиnatыnыn olmamasы bu yanaшmanыn tяcrцbи baxыmdan 
tяtbиqиnи dayandыrmыш olur.  
Belяlиklя, kиtabxana fяalиyyяtиnиn effektиvlиyи, onun 
mцasиr anlamыnda sosиal vя иqtиsadи tяrkиbинdяn иbarяtdиr. 
Иqtиsadи  tяhlиlиn mцasиr metodиkalarы  kиtabxana  иstehsalы 
vя xиdmяtlяrиnиn tяqdиm edиlmяsи цчцn yekun vя ayrы-ayrы 
xяrclяrи qиymяtlяndиrmяyя иmkan verиr.  
 
17.4. Kиtabxananыn иnformasиya mяhsullarы vя 
     xиdmяtlяrи keyfиyyяtиnиn mцяyyяnlяш- 
dиrиlmяsи  иlя baьlы yanaшmalar 
 
Keyfиyyяt – obyektя  aиd olan xarakterиstиkalarыn 
mяcmusunun verиlяn tяlяblяrя uyьunluq dяrяcяsиdиr. 
Иnformasиya mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrиnиn keyfиyyяtи 
иsя mяhsul vя xиdmяtlяrиn иstиfadячиlяrиn mцяyyяn edиlmиш 

 
259 
vя ya tяxmиn edиlяn tяlяbatlarыnы  tяmиn etmяyя  yюnяlmиш 
bacarыqlarыnы tяyиn edяn xarakterиstиkalarыn mяcmusudur. 
Яmяyиn keyfиyyяtиnиn юlчцlmяsи – etalon kиmи qяbul 
edиlяn  юlчц vahиdи  иlя  mцqayиsя edиlmя yoluyla faydalы 
keyfиyyяtlяrиnиn hяcmиnиn mцяyyяnlяшdиrиlmяsи demяkdиr. 
Sяnayedя, иstehsal olunmuш mяhsulun keyfиyyяtи etalonun 
(standartыn) faydalы xцsusиyyяtlяrи иlя юlчцlцr: 
K = Q
1 
/ Q
0 
Burada, K – qиymяtlяndиrиlяn mяhsulun etalona nиs-
bяtdя keyfиyyяt sяvиyyяsиnиn gюstяrиcиsи,  Q
1 
–qиymяt-
lяndиrиlяn mяhsulun, Q
0
 ися etalon nцmunяsиnиn keyfиyyяt 
xarakterиstиkaларыdыr.  
Kиtabxanada иstehsal olunan mяhsullarыn vя tяqdиm 
olunan  иnformasиya xиdmяtlяrиnиn keyfиyyяtи onlarыn 
tяlяbatчыlыq xцsusиyyяtlяrиndя иfadя olunur. Konkret mяh-
sul vя ya xиdmяtиn tяlяbatчыlыq xцsusиyyяtlяrи haqqыnda 
dяqиq vя bиrmяnalы fиkrиn olmamasы, keyfиyyяt gюstяrиcиsи 
statusuna malиk ola bиlяcяk xarakterиstиkalarыn aшkar 
edиlmяsи, xцsusяn dя юlчцlmяsи prosesиnи чяtиnlяшdиrиr. Иn-
formasиya xиdmяtlяrиnиn keyfиyyяtиnя obyektиv amиllяrdяn 
яlavя,  шяxsиyyяtlяrarasы  mцnasиbяtlяr (tяlяbatчы  иlя  цnsиy-
yяt mяdяnиyyяtи,  иstиfadячиlяr  цчцn kиtabxana heyяtи  иlя 
цnsиyyяtиn daиm mцmkцn olmasы) vя servиsиn tяшkиlи sяvиy-
yяsи (xиdmяtиn tяqdиm edиlmя operatиvlиyи, kиtabxananыn 
иmиcи  vя onun adы  (шюhrяtи))  яhяmиyyяtlи  dяrяcяdя  tяsиr 
gюstяrиr. Mяsяlяn,  иctиmaи fondlara mцracияtиn mцm-
kцnlцyцnцn tяmиn edиlmяsи иlя baьlы kиtabxana xиdmяtиnиn 
keyfиyyяtиnи sorьularыn tяmиn edиlmя operatиvlиyи, tamlыьы, 
dяqиqlиyи, xиdmяt mяdяnиyyяtи, fondun yenиlяnmяsи, kи-
tabxana mцhиtиnиn rahatlыьы, иstиfadячиlяrиn vaxtыna qяna-
яt edиlmяsи  vя  dиgяr parametrlяrя  gюrя  qиymяtlяndиrmяk 
olar. 
Keyfиyyяtиn menecmentи  sиstemиnиn beynяlxalq vя 
dюvlяt standartlarы,  еляъя  дя bu sahяnиn mцtяxяssиslяrи 

 
260 
xиdmяtиn keyfиyyяtиnиn vacиb xarakterиstиkalarыna aшaьы-
dakыlarы aиd edиrlяr: 
•
 
Etиbarlыlыq – heyяtиn sorьunu dяqиq vя operatиv 
tяmиn etmяk, mцvafиq xиdmяt gюstяrmяk bacarыьы; 
•
 
Xoшnиyyяtlиlиk - яlavя mцracияt edиlmяdяn sиfarиш-
чиyя  xиdmяt vя  kюmяk gюstяrmяyя hazыr olma; Xиdmяtиn 
яldя edиlmяsиndя heч bиr maneяnиn olmamasы; 
•
 
Kommunиkatиvlиk – heyяt  иlя  tяlяbatчыlar arasыn-
da qarшыlыqlы anlaшma; 
•
 
Dиqqяtlи  mцnasиbяt – hяr bиr sиfarишчиnиn fяrdи 
xцsusиyyяtlяrиnиn uчotu; 
Kиtabxana texnologиyasыnыn effektиvlиyиnиn mцяy-
yяnlяшdиrиlmяsи halыnda olduьu kиmи  kиtabxananыn  иsteh-
sal etdиyи mяhsul vя xиdmяtlяrиn keyfиyyяtиnиn qиymяtlяn-
dиrиlmяsиndя  dя  bиr neчя yanaшma mюvcuddur. Bununla 
belя, effektиvlиyиn gюstяrиcиlяrиndяn bиr neчяsи (dюvrиyyя, 
kиtab tяmиnatы, oxunuш, xиdmяtиn tamlыьы, operatиvlиyи  vя 
s.) eynи zamanda keyfиyyяtиn meyarы  (юlчц vahиdи) kиmи 
чыxыш edиrlяr (cяdvял 22). 

 
261 
 
Cяdvяl 22 
Kиtabxananыn иnformasиya mяhsullarы vя 
xиdmяtlяrиnиn keyfиyyяt gюstяrиcиlяrи 
Gюstяrиcиnиn adы 
Qиymяtlяndиrи-
lяn mяhsul vя 
xиdmяtlяrиn 
nюvlяrи 
Gюstяrиcиnиn 
mяzmunu 
Kиtab tяmиnatы 
Kиtabxana 
fondu 
Fondda bиr oxu-
cuya nяzяrdя tu-
tulan sяnяdlяrиn 
orta mиqdarы 
Fondun yenиlяnmя 
dяrяcяsи 
Kиtabxana 
fondu 
Yenи daxиl olan 
sяnяdlяrиn mиq-
darыnыn fondun 
hяcmиnя olan 
nиsbяtи 
Dюvrиyyя 
Kиtabxana 
fondu 
Abonentlяrя ve-
rиlяn sяnяdlяrиn 
sayыnыn fondun 
hяcmиnя olan 
nиsbяtи 
Oxunuш 
Kиtabxana 
xиdmяtlяrи 
Mцяyyяn dюvr 
яrzиndя kиtab ve-
rиlишиnиn kиtabxa-
nanыn abonent-
lяrиnиn sayыna 
olan nиsbяtи 
Sorьunun tez-tez 
tяkrarlanma 
dяrяcяsи 
Иnformasиya 
mяhsullarы 
Sяnяdя, verиlяn-
lяr bazasыna, 
elektron nяшrя 
mцracияtиn sayы. 

 
262 
Tяsnиfat cяdvяlиnиn 
detallaшdыrыlmasы 
dяrяcяsи 
Bиblиoqrafиk 
mяhsullar 
Bиblиoqrafиk 
mяnbяdя яks olu-
nan sяnяdlяrиn 
mиqdarыnыn bюl-
mяlяrиn, rubrиka-
larыn, alt rubrиka-
larыn цmumи sayы-
na olan nиsbяtи 
Иnformasиyanыn 
sыxlыq яmsalы 
Xцlasяlяr, 
daycestlяr 
Xцlasяdяkи sяhи-
fяlяrиn mиqdarы-
nыn иcmal edиlяn 
mяnbяlяrdяkи 
sяhиfяlяrиn цmu-
mи sayыna olan 
nиsbяtи 
Иnformasиyanыn 
tamlыьы 
Sяnяd xиdmяt-
lяrи, bиblиoqra-
fиk xиdmяtlяr
Xиdmяt prose-
sиndя relevant 
sяnяdlяrиn sayы-
nыn fonddakы re-
levant sяnяdlя-
rиn (kцtlяlяrиn, 
axыnыn) цmumи 
mиqdarыna olan 
nиsbяtи 
Иnformasиyanыn 
dяqиqlиyи 
Sяnяd xиdmяt-
lяrи, bиblиoqra-
fиk xиdmяtlяr 
Sorьu zamanы 
verиlяn relevant 
sяnяdlяrиn mиq-
darыnыn xиdmяt 
prosesиndя verи-
lяn sяnяdlяrиn 
цmumи sayыna 
olan nиsbяtи 
Арды

 
263 
Иnformasиya sяs-kц-
yцnцn яmsalы 
Sяnяd xиdmяtля- 
rи, bиblиoqrafиk 
xиdmяtlяr 
Sorьu zamanы ve-
rыlяn qeyrи-relevant 
sяnяdlяrиn mиqda-
rыnыn xиdmяt prose-
sиndя verиlяn sя-
nяdlяrиn цmumи 
sayыna olan nиsbяtи 
Xиdmяtиn 
operatиvlиyи 
Иnformasиya 
xиdmяtlяrи 
Sorьunun tяmиn 
edиlmяsи цчцn tяyиn 
edиlmиш norma 
vaxtыndan uzaq-
laшmaq 
Иnformasиyanыn 
operatиvlиyи 
 
Carи bиblиoqra-
fиk vяsaиtlяr, 
carи bиblиoqra-
fиk иnforma-
sиyavermя xиd-
mяtlяrи 
Sяnяdиn buraxыlыш 
vaxtыndan (kиtab-
xanaya daxиl ol-
ma vaxtыndan) 
onun bиblиoqrafиk 
vяsaиtdя, bиblиo-
qrafиk xиdmяtdя 
яks olunmasы ara-
sыndakы vaxtыn 
orta иntervalы 
Иnformasиyalandыrma-
nыn mцntяzяmlиyи 
Carи иnforma-
sиya nяшrlяrи, 
carи иnforma-
sиyavermя xиd-
mяtlяrи 
Иnformasиya nяшr-
lяrиnиn nюvbяtи 
buraxыlышы иlя sиq-
nal bиldиrишlяrиnиn 
gюndяrиlmяsи ara-
sыndakы vaxt 
иntervalы 
Иnformasиyalandыrma-
nыn seчmя qabиlиyyяtи
Carи иnforma-
sиyavermя 
xиdmяtlяrи 
Sиqnal bиldиrишlяrи 
nцsxяlяrиnиn иn-
formasиyalandыrы-
lan abonentlяrиn 
sayыna olan nиsbя-
tи 
Иlkиn sяnяdlяrlя 
tяmиnata zяmanяt 
Bиblиoqrafиk 
xиdmяtlяr 
Bиblиoqrafиk xиd-
mяtиn nяtиcяlяrиnя 
gюrя иlkиn sяnяdlя-
Арды

 
264 
rиn vя onlarыn su-
rяtlяrиn alыnma-
sыndan иmtиnala-
rыn sayы 
Иlkиn sяnяdlяrя 
mцracияt яmsalы 
Bиblиoqrafиk 
xиdmяtlяr 
Иstиfadячиlяr tяrя-
fиndяn tяlяb olu-
nan sяnяdlяrиn 
mиqdarыnыn xиd-
mяtя daxиl edиlяn 
sяnяdlяrиn цmumи 
sayыna olan 
nиsbяtи 
Яks-яlaqя яmsalы 
Иnformasиyanыn 
seчиlmиш paylan-
masы, tematиk 
иnformasиya 
vermя 
Qaytarыlmыш яks-
яlaqя talonlarыnыn 
sayыnыn gюndя-
rыlяn bиldиrишlяrиn 
цmumи sayыna 
olan nиsbяtи 
          
 Иnformasиya mяhsullarыnыn keyfиyyяtиnиn,  xиdmяt-
lяrиnиn faydalыlыьыnыn kиtabxana elmи  vя  tяcrцbяsиndя  qя-
bul olunmuш qиymяtlяndиrmя цsullarыndan bиrи dя tяlяbat-
чыlarыn vя ya ekspertlяrиn fиkrиnиn юyrяnиlmяsиdиr. Bu pro-
ses  иstиfadячиlяr arasыnda sosиolojи sorьunun aparыlmasы 
(sюhbяt, anket, mцsahиbя, test цsulu),  яks-яlaqя  nяtиcя-
lяrиnиn, ekspert rяyиnиn tяhlиlи metodlarы  иlя  hяyata ke-
чиrиlиr. 
Xarиcи  tяcrцbяdя oxucularыn  юyrяnиlmяsиnиn sosиo-
lojи metodlarы  nяиnkи  tяdqиqat mяqsяdlяrиndя, hяmчиnиn 
marketиnqиn, stratejи planlaшdыrmanыn,  иdarяetmя  qяrar-
larыnыn hazыrlanmasыnda effektlи alяt kиmи  tяtbиq olunur-
lar. Kиtabxana servиsиnиn faydalыlыьыnыn qиymяtlяndиrиlmя-
sиnиn bu cцr metodиkalarыnыn  шцbhяsиz  цstцnlцyц  –иstиfa-
dячиlяrиn fиkиrlяrиnиn qeydя alыnmasы (xиdmяtedиcи  sиstem 
dя onlarыn sorьularыnы vя tяlяbatlarыnы юdяmяyя иstиqamяt-
lяnmишdиr), elяcя  dя verиlяnlяrиn toplanmasыnыn vя  tяhlи-
lиnиn nиsbяtяn asan olmasыndan  иbarяtdиr.  Яsas  чatыш-
Арды

 
265 
mazlыq – qиymяtlяndиrmяnиn subyektиvlиyи, kиtabxananыn 
иnformasиya tяlяbatlarы  vя  иmkanlarыnыn (onlarыn  юdяnиl-
mяsи planыnda) hяqиqи tяrkиbиnиn dяrk edиlmяsиnиn mцrяk-
kяblиyиndяn  иbarяtdиr.  Юлкя  tяcrцbяsиndя  kиtabxanalarыn 
иstиfadячиlяrиnиn sosиolojи sorьusu mяhdud tяtbиq sahяsиnя 
malиkdиr,  йяни konkret, olaraq tяdqиqat mяsяlяlяrиnиn 
hяllи цчцn seчиlяrяk yerиnя yetиrиlиr. Tяlяbatчыlarыn, onlara 
gюstяrиlяn xиdmяtlяrиn keyfиyyяtи haqqыnda fиkиrlяrиnиn цzя 
чыxarыlmasы,  яsasяn onlarla цnsиyyяt prosesиndя (tяqdиm 
olunan  иnformasиya xиdmяtlяrиnиn nяtиcяlяrыnя  gюrя), ya 
da  яks-яlaqя talonlarыnыn (kartlarыnыn) tяhlиlи yolu иlя 
hяyata keчиrиlиr.  
Xиdmяtedиcи  sиstemи  иstиfadячиlяrиn tяlяblяrи  sяvиy-
yяsиnя qaldыrmaq  цчцn bu cцr mцlahиzяlяrиn  яhяmиyyяtи 
шцbhя doьurmur. Ancaq onlarыn dиgяr, daha obyektиv 
rяylяr vя  gюstяrиcиlяrlя tamamlanmasы olduqca vacиbdиr. 
Konkret иnformasиya mяhsulu vя ya xиdmяtlяrиnиn keyfиy-
yяtиnиn  юlчцlmяsи  цчцn  чox zaman ekspertlяrиn,  иxtиsaslы 
mцtяxяssиs vя  tяdqиqatчыlarыn fиkиrlяrиnя  mцracияt edиlиr. 
Иnformasиyanыn  чoxaspektlи  яks olunmasыnыn, hazыrlanan 
axtarыш strategиyasыnыn dяqиqlыyиnи, materиalыn tam яhatя 
olunmasыnы, onun dяqиq  иfadя edиlmяsиnи,  иnformasиya 
kцtlяsиnиn strukturlaшdыrыlmasыnыn mяntиqlиyиnи  vя s. qиy-
mяtlяndиrmяk mяhz ekspertя  tяklиf olunur. Ekspertlяr 
tяrяfиndяn doьru hesab edиlяn qяrarlarыn  мцтляг  mяnasы 
vя ya xцsusи чяkиsи (яlavя olaraq daxиl edиlяn rubrиkalarыn 
mиqdarы, sяnяdlяrиn dцzgцn tяrtиb olunmuш axtarыш 
nцmunяlяrи, savadlы  шяkиldя  tяrtиb olunmuш  иstиnadlar vя 
s.) keyfиyyяt юlчцsц hesab edиlиr. Mяhsulun vя ya xиdmяtиn 
keyfиyyяtиnиn qиymяtlяndиrиlmяsи цчцn иnteqral gюstяrиcиlяr 
formalaшa bиlяr (hansы  kи, mяs: sиstemlи kataloq цчцn 
onun funksиonal xцsusиyyяtlяrиnиn (fondun tam aчыlmasы, 
axtarышыn чoxaspektlиlиyи, sяnяdиn яks olunma operatиvlиyи 
vя s.) xarakterиstиkalarыnы daxиl edиrlяr, bura hяmчиnиn 
erqonomиk (иstиfadяnиn rahatlыlыьы) vя estetиk (daxиlи  vя 

 
266 
xarиcи  tяrtиbat) xarakterиstиkalar da aиddиr). Verиlяn 
dиapazonda юz fиkиrlяrиnи bиldиrmяyи, ballarыn qoyulmasыnы 
vя ya яlamяtlяrиn sыralanmasыnы  nяzяrdя tutan xцsusи 
qиymяtlяndиrmя  шkalasы ekspertиn alяtи ola bиlяr. Eksper-
tиn fиkrиnиn xцsusи  чяkиsи, onun иxtиsas vя peшяkarlыq 
tяcrцbяsиnиn sяvиyyяsи иlя mцяyyяn edиlиr.  
Keyfиyyяtиn  юlчцlmяsиnиn obyektиv  яsasы  иstehsal 
olunan mяhsul vя ya xиdmяtиn xarakterиstиkalarыnыn stan-
dartlarыnda, normatиv, texnolojи  vя  dиgяr  низамлайыъы  sя-
nяdlяrdя qeydя alыnmыш etalonun faydalы keyfиyyяtlяrи  иlя 
mцqayиsя edиlmяsи  иmkanlarыnda qoyulmuшdur. Kиtab-
xana texnologиyasыnыn vя onun tяrkиb hиssяlяrиnиn (re-
surslarыn, proseslяrиn, nяtиcяlяrиn) etиbarlы  sяnяd tяmи-
natыna, kиtabxananыn иnformasиya mяhsullarы vя xиdmяtlя-
rиnиn nomenklaturasыnыn genишlяndиrиlmяsиnиn vя keyfиy-
yяtиnиn yцksяldиlmяsиnиn иlkиn шяrtи kиmи baxmaq olar. Be-
lяlиklя, bиblиoqrafиk mяhsul цчцn SИBИD standartlarы ичяrи-
sиndя  mцxtяlиf nюv sяnяdlяrиn bиblиoqrafиk tяsvиrи  цчцn 
reqlamentlяr яn яsasы hesab edиlиr. Ancaq onlar da tяsvиr 
strukturunda mяcburи vя fakцltatиv elementlяrиn mюvcud-
luьunu nяzяrdя tutur. Fakцltatиv elementlяr  иxtиyarи 
olaraq, kataloqlaшdыrыcы vя bиblиoqraflar tяrяfиndяn seчиlиr. 
Onlarыn subyektиv hяllи, sяnяdlяrиn axtarыш  цsullarыnыn 
keyfиyyяtиnя  tяsиr gюstяrяrяk, bиblиoqrafиk mяnbяlяr  цzrя 
иnformasиyanыn  чoxaspektlи axtarышыnы genишlяndиrиr vя ya 
mяhdudlaшdыrыr. Bиblиoqrafиk qeydlяrиn dиgяr elementlяrи 
цчцn (tяsnиfat  иndekslяrи, predmet rubrиkalarы, referatlar, 
annotasиyalar) olan standartlar – mяzmun dolьunluьu vя 
иnformasиyanыn ишlяnиlmяsи prosesиndяn daha чox, onlarыn 
strukturunu vя xarиcи formasыnы  низамлайыр. Kommunи-
katиv formatlar ися standartlarыn bu чatышmazlыqlarыnы 
aradan qaldыrыr.  
Avtomatlaшdыrыlmыш  kиtabxana-иnformasиya sиstem-
lяrи цчцn SИBИD чяrчиvяsиndя bиblиoqrafиk qeyd formatыnы 
(onun strukturu vя  mяzmununu), rubrиkatorlarыn 

 
267 
иstиfadяsи vя daxиl edиlmяsи qaydalarыnы, sяnяdlяrиn koordи-
nat  иndekslяшdиrиlmяsи prosesиnи  vя s. низамлайан    xцsusи 
standartlar yaradыlmышdыr. Maшыnlaoxunan  иnformasиya 
kцtlяlяrиnиn, bиblиoqrafиk verиlяnlяr bazasыnыn keyfиyyяtlи 
qиymяtlяndиrиlmяsи цчцn ишlяnяn sяnяd axыnыnыn tematиk vя 
nюv bюlgцsцnц, sяnяdиn axtarыш цsulunda termиnlяrиn mиq-
darыnы, sяnяdиn daxиl olmasы vя onun verиlяnlяr bazasыnda 
яks olunmasы arasыndakы vaxt иntervalыnы, maшыn vaxtыnыn 
xяrclяrиnи,  иnformasиyanыn  ишlяnmяsиnиn vя daxиl edиl-
mяsиnиn maya dяyяrиnи, maшыnlaoxunan kцtlяlяrиn daxиl 
edиlmяsиnи xarakterиzя edяn xцsusи gюstяrиcиlяr formalaшыr.  
Иnformasиyanыn sяnяdlяшdиrиlmяsиnи  nяzяrdя tutma-
yan kиtabxana xиdmяtlяrи цчцn resurslarla tяmиn olunma 
vя onlarыn strukturu, keyfиyyяtиn tяkcя  шяrtи deyиl, 
hяmчиnиn  юlчцsцdцr. Belяlиklя, kиtabxana fondunun, so-
raq-axtarыш aparatыnыn, daxиlи  vя xarиcи verиlяnlяr baza-
sыnыn vяzиyyяtиnиn qиymяtlяndиrиlmяsи, чeшиdиn seчиlmяsи vя 
konkret kиtabxananыn mяhsul vя  xиdmяtlяrиnя olan key-
fиyyяt tяlяblяrиnиn dяqиqlяшdиrиlmяsи  цчцn obyektиv  яsas 
hesab edиlиr.  
Цчцncц mцmkцn yanaшma – иnformasиya mяhsullarы 
vя  xиdmяtlяrиnиn xarakterиzя olunan xцsusиyyяtlяrиndяn 
asыlы olaraq, keyfиyyяt gюstяrиcиlяrиnиn dиferensasиyasы 
hesab edиlиr. Иstehsal sahяlяrиndя tяtbиq olunan mяhsulun 
keyfиyyяt gюstяrиcиlяrиnиn tяsnиfatыndan иstиfadя edяk. Bu, 
kиtabxana mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrиnиn xarakterиzя edиl-
mяsи  цчцn tяqdиm olunan чoxlu sayda gюstяrиcиlяrи qay-
daya salmaьa, onlarыn qalыqlarыnы kяnarlaшdыrmaьa, gяlя-
cяk axtarышыn perspektиvlи  иstиqamяtlяrиnи seчmяyя  иmkan 
verиr.  Иnformasиya mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrиnиn keyfиyyяt 
spesиfиkasыnы  mцяyyяn edяn xцsusиyyяtlяr, tяsnиfatыn ob-
yektи  kиmи  чыxыш edиr. Onlarыn bяzиlяrи,  юlчцlmяyя  vя he-
sablanmaya aиddиrlяr (bax. cяdvял 23), dиgяrlяrи иsя hяlяlиk 
mиqdar ekvиvalentlяrиnя malиk deyиllяr vя yalnыz mцяyyяn 
tamamlamalardan sonra gюstяrиcи statusu ala bиlяrlяr.  

 
268 
Tяyиnat gюstяrиcиlяrи – mяhsullarыn vя ya xиdmяtlяrиn 
иstиfadяsиndяn alыnan  яsas xцsusиyyяtlяrи, tяrkиbи, 
strukturu, faydalы effektи xarakterиzя edиr vя onlarыn 
tяtbиq sahяsиnи  mцяyyяnlяшdиrиr. Bиblиoqrafиk mяhsulun, 
xиdmяtиn tяrkиbи, mяs: daxиl edиlяn sяnяdlяrиn nюv vя 
xronolojи  bюlgцsц  иlя (mцxtяlиf nюv sяnяdlяrиn xцsusи 
чяkиsи  vя  nяшr  иllяrи  иlя), mяhdudlaшdыrmanыn (sыxlaшdыr-
manыn) tяtbиq olunan metodlarыnыn mиqdar xarakterиstи-
kalarы иlя (aчar sюzlяr, predmet rubrиkalarы, annotasиyalar, 
referatlarla tяmиn olunmuш bиblиoqrafиk qeydlяrиn nиsbяtи 
иlя) tяqdиm oluna bиlяr. Mяhz bu яlamяtlяr, bиblиoqrafиk 
kюmяyиn tяyиnatыnы mцяyyяn edиr (mяsяlяn, xarиcи dя daxиl 
olmaqla, elmи  яdяbиyyatыn vя  sяnяd mяnbяlяrиnиn 
referatиv xarakterиstиkasыnыn цstцnlцyц, elmи tяdqиqat fяa-
lиyyяtиnя  kюmяklиkdя  bиblиoqrafиk mяhsulu fяrqlяndиrиr; 
tяdrиs vя kцtlяvи яdяbиyyatыn annotasиyalaшdыrыlmыш bиblиo-
qrafиk gюstяrиcиlяrи tяhsиl mяsяlяlяrиnиn hяllиnя, asudя vaxt 
fяalиyyяtиnиn tяшkиlиnя  иstиqamяtlяnmишdиr). Bиblиoqrafиk 
mяhsullarыn strukturu (kartoчka,  чap vя maшыnlaoxunan 
formada) tяsnиfat sxemlяrиnиn detallaшdыrыlmasы gюstяrиcиsи 
иlя, sяnяdlяrиn  чoxaspektlи axtarышыnы  tяmиn edяn bиblиo-
qrafиk kцtlяyя “gиrишlяrиn” mиqdarы  иlя (axtarышыn  яlamяt-
lяrи, kюmяkчи gюstяrиcиlяr) xarakterиzя oluna bиlяr.  
Иnformasиya mяhsullarы vя xиdmяtlяrиnиn dиgяr nюv-
lяrи  цчцn tяyиnat gюstяrиcиlяrи qrupu onlarыn tяlяbatчыlыq 
xцsusиyyяtlяrи haqqыnda dяqиq tяsяvvцrlяrиn olmamasы 
sяbяbиndяn az mцяyyяn olunmuшdur.  
Etиbarlыlыq gюstяrиcиlяrи  kиtabxana tяrяfиndяn hazыr-
lanmыш  mяhsullarыn vя  tяqdиm olunan xиdmяtlяrиn  иnfor-
masиya dяyяrиnи xarakterиzя edиrlяr.  Яnяnяvи olaraq, etи-
barlыlыq xarakterиstиkalarыna иnformasиya xиdmяtиnиn tam-
lыьыnы, dяqиqlиyиnи vя operatиvlиyиnи, hяlя tamamlanmayan 
юlчц  цsullarыnыn axtarышыnы  aиd edиrlяr (bax. cяdvял 23). 
Nяzяrdяn keчиrиlmиш  иnformasиya kцtlяlяrи (maшыnla-
oxunan verиlяnlяr bazasы, soraq-mяlumat nяшrlяrи, 

 
269 
kataloq vя kartotekalarыn konkret bюlmяlяrи,  яdяbиyyat 
gюstяrиcиlяrи  vя s.) haqqыnda mяlumat  иstиfadячи sorьula-
rыnыn tяmиn edиlmя tamlыьы  vя  dяqиqlиyиnиn qиymяtlяn-
dиrиlmяsи  цчцn  яsaslardan bиrи ola bиlяr. Belяlиklя,  иnfor-
masиya fяalиyyяtиnиn sяnяd bazasыnыn etыbarlыlыq xarakte-
rиstиkasы yekun mяhsulun keyfиyyяtиnиn gюstяrиcиsи hesab 
edиlиr. 
Sorьunun tez-tez tяkrarlanmasы  яsasыnda hesab-
lanan bиblиoqrafиk vяsaиtиn, tematиk toplunun, daycestиn, 
verиlяnlяr bazasыnыn fяal иstиfadя dюvrи, bиblиoqrafиk qeyd-
dя  sяnяdиn mяzmununu aчan aчar sюzlяrиn, termиnlяrиn, 
deskrиptorlarыn, predmet rubrиkalarыnыn orta mиqdarы 
иnformasиya mяhsulunun etиbarlыlыq gюstяrиcиlяrи qrupuna 
aиd edиlяр. Bиr sorьu  цчцn (carи  иnformasиya vermя  xиd-
mяtи  цчцn) bиldиrишlяrиn orta иllиk mиqdarыnыn, elяcя  dя 
bиrdяfяlиk bиblиoqrafиk kюmяklиyиn (mюvzu arayышыna daxиl 
olan sяnяdlяrиn mиqdarыnыn) orta hяcmиnиn gюstяrиcиlяrи 
mцяyyяn qиymяtlяndиrиcи mяnaya malиk olaр.  
Standartlaшdыrma vя unиfиkasиya (vahиd  шяklя salыn-
ma) gюstяrиcиlяrи – kиtabxana  иstehsalыnda hazыr olan 
metodиkи vя texnolojи qяrarlarыn, ишlяnиb hazыrlanan иnfor-
masиya-axtarыш  dиllяrиnиn, mяrkяzlяшmиш qaydada hazыr-
lanmыш  bиblиoqrafиk, analиtиk, soraq иnformasиyasыnыn 
иstиfadя  dяrяcяsиnи xarakterиzя edиrlяr. Bu xцsusиyyяtиn 
mиqdar baxыmыndan  иfadя edиlmя  tяcrцbяsи  bиzя  mяlum 
deyиldиr, baxmayaraq kи,  иstehsal olunan mяhsul vя 
xиdmяtlяrиn qцvvяdя olan reqlamentя uyьunluьunun 
qиymяtlяndиrmя  яhяmиyyяtи  шцbhя doьurmur. Maшыn-
laoxunan formada иnformasиya mяhsullarы цчцn bu qrup 
gюstяrиcиlяrиn hazыrlanmasы  xцsusиlя aktualdыr. Belя  kи, 
иnformasиya-axtarыш  dиllяrиnиn, proqram tяmиnatыnыn uy-
ьunluьu onlarыn tяtbиq sahяsиnи mцяyyяn edиr. Unиfиkasи-
yanыn olmamasы, normatиv tяlяblяrdяn uzaqlaшma nяиnkи 
qиymяtи artыrыr, hяmчиnиn  иnformasиya mяhsullarыnыn 

 
270 
mцbadиlяsиnиn mцmkцnlцyцnц  mяhdudlaшdыrыr, bяzяn  иsя 
tamamиlя qeyrи-mцmkцn edиr.  
Erqonomиk gюstяrиcиlяr  иnformasиya mцhиtиnиn ra-
hatlыьыnы xarakterиzя edиr, tяlяbatчыnыn  иnformasиya pro-
seslяrиnя  sяrf etdиyи  яmяyи  иfadя edиr. Sorьularыn tяmиn 
edиlmя  mцddяtи, sяnяdlяrиn saxlandыьы  цnvan  иlя  tяmиn 
олунмуш  bиblиoqrafиk yazыlarыn payы, bиblиoqrafиk xиdmя-
tиn nяtиcяlяrиnя gюrя иlkиn sяnяdlяrиn alыnmasыndan иmtиna-
nыn faиzи, иstиfadячиyя tяqdиm olunan иnformasиyanыn fиzиkи 
hяcmи bu qrupun gюstяrиcиlяrи statusuna malиk ola bиlяr. 
Sяnяd mяnbяlяrиnиn mяzmununun vя formal xцsusиy-
yяtlяrиnиn aчыlmasы, xиdmяt abonentlяrи  иlя  яks-яlaqяnиn 
effektиvlиyи planыnda bиblиoqrafиk xarakterиstиkalarыn etи-
barlыlыьыnыn, carи  иnformasиya vermяnиn mцntяzяmlиyиnиn 
(rиtmиklиyиnиn) xarakterиstиkasы  цчцn mиqdar ekvиvalent-
lяrиnиn axtarышы aktualdыr.  
Estetиk gюstяrиcиlяr  иnformasиyanыn tяqdиm edиlmя 
orиjиnallыьыnы,  иfadяlиlиyиnи, vaxta, цsul vя qaydalara 
uyьunluьunu xarakterиzя edиr. Bu яlamяtlяr qrupu kиtab-
xana tяcrцbяsиndя  чox mяhdud  шяkиldя  tяtbиq olunur, 
baxmayaraq kи,  иnformasиya vя  bяdии  иfadяlиlиk xarakte-
rиstиkasыnыn, forma rasиonallыьыnыn, janr uyьunluьunun, 
bцtцn nюv иnformasиya mяhsullarыnыn tяrtиbat vя dzayner 
mяsяlяlяrиnиn, hяmчиnиn asudя vaxtыn tяшkиlи vя kиtabxana 
иstиqamяtи  иlя baьlы  tяdbиrlяrиn, sяrgи  fяalиyyяtи 
xиdmяtlяrиnиn orиjиnallыьы цчцn aktualdыr.  
Иqtиsadи  gюstяrиcиlяr  иnformasиyanыn yaradыlmasы, 
axtarышы  vя  tяlяbatчыlara  чatdыrыlmasы  xяrclяrиnи, hяmчиnиn 
onun  иstиfadяsиnиn  иqtиsadи effektиvlиyиnи xarakterиzя edиr. 
Bu, zяhmяt aьыrlыьыnыn, maya dяyяrиnиn, materиala чяkиlяn 
xяrclяrиn, daha tяkmиllяшmиш texnologиyalarыn tяtbиqи ef-
fektиnиn, иstиfadячи sorьularыnыn etиbarlы иnformasиya tяmи-
natы hesabыna onun иstehsalы vaxtыna qяnaяt edиlmяsиnиn 
vя s. qиymяtlяndиrиlmяsи  иlя baьlы  gюstяrиcиlяrиn kиfayяt 
qяdяr ишlяnиb hazыrlanmыш qrupudur (bax. cяdvял 23).  

 
271 
Kиtabxananыn tяшяbbцskarlыq fяalиyyяtиnиn aktиv-
lяшdиrиlmяsи, malиyyяlяшdиrmяnиn qeyrи-bцdcя  mяnbяlяrи-
nиn axtarышы, иdarяetmяnиn marketиnq strategиyasыnыn real-
laшdыrыlmasы  -  kиtabxana tяcrцbяsиndя bu gюstяrиcиlяrиn 
mяnиmsяnиlmяsиnи stиmullaшdыrmыш oldu. Kиtabxana 
fяalиyyяtиnиn  иqtиsadиyyatы peшяkar tяhsиl vя  иxtиsasыn ar-
tыrыlmasы  sиstemиndя  mцstяqиl  юyrяnmя predmetиnя  чev-
rиlиr. 
Belяlиklя, kиtabxana texnologиyasыnыn elmи cяhяtdяn 
яsaslandыrыlmыш, tяcrцbи baxыmdan  иstиqamяtlяnmиш  gюs-
tяrиcи  vя meyarlar sиstemиnиn formalaшmasы problemи  юz 
hяllиndяn  чox uzaqdыr.  Иstehsal proseslяrи (effektиvlиk as-
pektиndя),  иnformasиya mяhsullarы  xиdmяtlяrи (keyfиyyяt 
aspektиndя), elяcя  dя effektlи  fяalиyyяt vя keyfиyyяtlи 
nяtиcяlяrиn яsas tяrkиb hиssяsи kиmи resurs tяmиnatы qиymяt-
lяndиrmяnиn potensиal obyektlяrи kиmи чыxыш edиr.  
Юz xarakterи etиbarиlя obyektиv,  ишlяk gюstяrиcи  vя 
meyarlarыn яsaslandыrыlmasыnыn tяdqиqat цsulu aшaьыdakы-
larы nяzяrdя tutur: 
•
 
Obyektиn vя ya prosesиn  яsasяn  юlчцlя  bиlяn xц-
susиyyяtlяrиnиn aшkar edиlmяsи; 
•
 
Gюstяrиcи statusu ala bиlяcяk чoxlu sayda xarak-
terиstиkalarыn tяhlиlи, onlarыn qaydaya salыnmasы vя sиstem-
lяшdиrиlmяsи; 
•
 
Meyarlarыn vя  gюstяrиcиlяrиn tяlяblяrиnя cavab 
vermяyяn hяcmlяrиn kяnar edиlmяsи; 
•
 
Obyektиn vя ya prosesиn tяhrиfsиz qиymяtlяndиrиl-
mяsи иmkanыnы tяmиn edяn mяlum gюstяrиcиlяrиn seчиmи vя 
ya yenиlяrиnиn formalaшdыrыlmasы; 
•
 
Gюstяrиcиlяrя meyar statusu vermяk цчцn onlarыn 
ичяrиsиndяn daha чox чяkиsи olanlarыnыn seчиlmяsи.  

 
272