Китабхана информасийа технолоэийалары

XVIII 
BЮLMЯ 
Kиtabxana иstehsalыnыn tяшkиlи 
 
18.1.
 
Kиtabxana texnologиyalarыnыn иdarяetmя prosesи   
                                          kиmи tяшkиlи 
 
Mяlumdur kи, mцtяшяkkиllиk  иstяnиlяn texnologиya-
nыn fяrqlяndиrиcи  яlamяtиdиr. Kиtabxana texnologиyalarы-
nыn  иdarяetmя prosesи  kиmи  tяшkиlи  aшaьыdakы  mяsяlяlяrиn 
hяllиnи tяmиn edиr:  
•
 
Kиtabxana иstehsalыnыn arzu edиlяn yekun nяtиcя-
lяrиnиn normatиv modelиnиn (etalonunun) formalaшmasы 
vя korrektяsи; 
•
 
Kиtabxananыn  иstehsal resurslarыnыn formalaш-
masы  vя onlarыn effektlи  иstиfadяsи  цчцn  шяraиtиn yaradыl-
masы; 
•
 
Яsas vя  kюmяkчи (tяmиnedиcи)  иstehsalыn nиzam-
lanmasы vя nяzarяtи; 
•
 
Kиtabxana texnologиyasыnыn ишlяnиb hazыrlanmasы 
vя tяkmиllяшdиrиlmяsи; 
•
 
Kиtabxananыn texnolojи sиstem kиmи fяalиyyяtиnиn 
effektиvlиyиnиn qиymяtlяndиrиlmяsи. 
Kиtabxana texnologиyalarы  tяшkиlиn vя  иdarяetmяnиn 
mцrяkkяb obyektиdиr. Kиtabxana texnologиyalarыnыn tяш-
kиlи formalarыnы mцxtяlиf яsaslar цzrя dиferensasиya etmяk 
olar. 
•
 
Ишиn иstehsal цsulu (яl яmяyиnя яsaslanan, mexa-
nиklяшdиrиlmиш, avtomatlaшdыrыlmыш, hиbrиd texnologиya); 
•
 
Tяшkиlatи strukturun sяvиyyяsи  (шюbяdaxиlи,  шюbя-
lяrarasы, mцstяqиl kиtabxana, шяbяkяlи, sиstemlи); 
•
 
Иnformasиya daшыyыcыlarы (kaьыz, mиkrofиш, elekt-
ron, holoqram vя s.) 
•
 
Иnteqrasиyanыn mиqyasы (lokal, иnteqral, komp-
leks vя s.) 

 
273 
Amerиka kиtabxanaшцnasы M. Baklend texnolojи 
яsas  цzrя  kиtabxananы  цч  tиpя  bюlцrdц: kaьыz, avtomat-
laшdыrыlmыш, elektron.  
Onun tиp bюlgцsцnцn  яsasыnda kиtabxana proses-
lяrиnиn (яl яmяyиnя яsaslanan, avtomatlaшdыrыlmыш texnolo-
gиya) reallaшdыrыlmasы цsullarы vя kиtabxana mяhsullarыnыn 
reallaшdыьы  иnformasиya daшыyыcыlarыnыn (kaьыz sяnяd, 
elektron sяnяd) nюvlяrи dururdu (bax. cяdvял 23).  
Cяdvяl 23 
Texnolojи яsas цzrя kиtabxana tиplяrи 
 
Kиtabxananыn 
tиpи 
Kиtabxana 
proseslяrи 
Kиtabxana 
mяhsullarы
Kaьыz kиtabxana
Яl яmяyиnя 
яsaslanan proseslяr
Kaьыz 
sяnяdlяrи 
Avtomatlaшdыrыl-
mыш kиtabxana 
Avtomatlaшdыrыlmыш 
proseslяr 
Kaьыz 
sяnяdlяrи 
 
Mяsяlяn, avtomatlaшdыrыlmыш  kиtabxana kaьыz 
kиtabxana иlя mцqayиsяdя texnolojи цstцnlцklяrя malиkdиr; 
komplektlяшdиrmя, sяnяdlяrиn  ишlяnиlmяsи,  qeydиyyatы, 
uчotu vя “kиtabxanadaxиlи” fяalиyyяtиn dиgяr nюvlяrи  иlя 
baьlы  bиr sыra proseslяrи maшыna  юtцrmяyя  иmkan verиr; 
avtomatlaшdыrыlmыш  kиtabxana texnologиyasыnыn  яsas 
mяhsulu olan elektron kataloqlar чap vя kartoчka 
kataloqlarы  иlя  mцqayиsяdя daha elastиk vя mobиldиrlяr, 
onlardakы  bиblиoqrafиk yazыlarы  tяzяlяmяk, yenиdяn tяшkиl 
etmяk, kombиnя etmяk olur; telekommunиkasиya kanal-
larы  dиgяr kиtabxana fondlarыna uzaq mяsafяdяn gиrиш 
иmkanыnы tяmиn edиr vя s.  
Lakиn  цstцnlцklяr bu xиdmяtdяn  иstиfadя edяnlяrя 
deyиl, onu gюstяrяnlяrя  aиddиr. Kaьыz vя avtomatlaшdы-
rыlmыш kиtabxanalarda иstиfadячиlяrя xиdmяtиn яsas resursu 
- mяkan daxиlиndя lokallaшdыrыlan, vacиb dяyишиklиklяrиn 
daxиl edиlmяsи planыnda чevиk olmayan, mяkan vя zaman 

 
274 
daxиlиndя mяhdud daxиlolma иmkanы olan kaьыz sяnяdlяr 
(vя ya onun mиkro formasы) olaraq qalыr. Mяhz buna gюrя 
dя belя  kиtabxanalarda kиtabxana xиdmяtиnиn keyfиyyяtи 
yerlи fondun mяzmunu vя hяcmи иlя mцяyyяn edиlиr. 
Yalnыz elektron kиtabxana - avtomatlaшdыrыlmыш tex-
nologиyanыn aшkar  цstцnlцklяrиnи  юzцndя  bиrlяшdиrиr (bu 
цstцnlцklяrя - mяkan daxиlиndя lokallaшdыrыlmayan, dиstan 
vя eynи zamanda tяlяbatчыlarыn genиш  яhatя daиrяsи  tяrя-
fиndяn  иstиfadяsи  ращат  вя    surяtчыxarma  цчцn  мцмкцн 
olan, ишlяnиlmяsи, aktuallaшdыrыlmasы, vacиb dяyишиklиklяrиn 
aparыlmasы planыnda tez яmяlя  gяlяn, kaьыz varиantla 
mцqayиsяdя kompakt olan - maшыnla oxunan sяnяdlяrиn 
genиш tяblиьиnи aиd etmяk olar).   
Elektron sяnяdlяrя uzaq mяsafяdяn gиrишиn tяqdиm 
edиlmяsи hesabыna kиtabxana xиdmяtlяrи  чeшиdиnи  kиfayяt 
qяdяr genишlяndиrmяk, kиtabxana xиdmяtи keyfиyyяtиnиn 
vacиb sяnяdиn konkret fondda mюvcudluьundan bиrbaшa 
asыlыlыьыnы aradan qaldыrmaq,  иnformasиyanыn  иstиfadячиyя 
чatdыrыlmasы formasы vя kanallarыnыn mцxtяlиflиyи vя mцd-
dяtиnиn azaldыlmasы hesabыna onun rahatlыьыnы artыrmaq 
иmkanы yaranmыш olur. 
M. Baklendиn tиpologиyasы  mцasиr kиtabxanalarda 
texnolojи  иnnovasиyalarыn  яsas  иstиqamяtlяrи  иlя yaxшы 
uyьunlaшыr.  
•
 
Яnяnяvи texnologиyalarыn vя  яnяnяvи  иnforma-
sиya mяnbяlяrиnиn tam elektronlaшdыrыlmasы  -elektron 
kиtabxana varиantы; 
•
 
Яnяnяvи vя иnnovasиyalы texnologиyalarыn bиrlяш-
dиrиlmяsи –hиbrиd kиtabxana varиantы; 
•
 
Xцsusи yenиlиklяr hesabыna texnologиyanыn qиs-
mяn modernlяшdиrиlmяsи - яnяnяvи kиtabxana varиantы; 
Kиtabxana texnologиyasыnыn  иdarя edиlmяsи  цчцn 
onun aшaьыdakы xцsusиyyяtlяrи vacиb hesab edиlиr: 
•
 
Dяyишkяnlиk – kиtabxana texnologиyasыnыn tяka-
mцl dяyишиklиklяrиnя (texnolojи “daиrяlяrиn” aradan qaldы-

 
275 
rыlmasы, funksиonal vяzиfяlяrиn bюlцшdцrцlmяsи,  иstehsal 
strukturunun yenиdяn tяшkиlи) vя radиkal  иnnovasиyalы 
dяyишиklиklяrя (kиtabxana proseslяrиnиn avtomatlaшdыrыl-
masына, perspektиvlи  иnformasиya texnologиyalarыnыn mя-
nиmsяnиlmяsиnя) meyllи olmasы.  
•
 
Sиstemlиlиk – kиtabxana texnologиyasы kompo-
nentlяrиnиn qarшыlыqlы  яlaqяsи  vя qarшыlыqlы asыlыlыьы, dиgяr 
texnolojи alt sиstemlяrя, bцtцnlцkdя  иstehsal prosesиnя 
tяsиrи nяzяrя almadan qиsmяn modernlяшdиrmя (mяs: yenи 
vasиtяlяrиn  яldя edиlmяsи) cяhdиnиn mяhsuldar olmamasы. 
Belяlиklя, texnologиyanыn vahиdlиyи  nяzяrя alыnmadan 
ayrы-ayrы proseslяrиn, kиtabxananыn  иstehsal sahяlяrиnиn 
lokal avtomatlaшdыrыlmasы  чox zaman иnformasиya mяh-
sulu vя  xиdmяtиnиn keyfиyyяtиnиn artыrыlmasы  vя  чeшиdиnиn 
genишlяndиrиlmяsи baxыmынdan heч  bиr mцsbяt keyfиyyяt 
яldя etmяdяn  ишиn dяyяrиnиn (maddи baxыmdan)  яhяmиy-
yяtlи dяrяcяdя artmasыna gяtиrиb чыxarыr.  
•
 
Konservatиzm – texnolojи  sиstemиn xarakterиs-
tиkalarыn pиslяшmяsиnя  zяиf reaksиya vermяsи, texnolojи 
“pozuntularыn” mиqdarыnыn artmasы,  иstehsal edиlяn mяh-
sul vя xиdmяt чeшиdиnиn иstиfadячиlяrиn dяyишяn sorьularыna 
uyьun gяlmяmяsи, kиtabxana  цчцn  яnяnяvи olmayan 
texnologиyalarыn mяnиmsяnиlmяsи baxыmыndan  ишчи heyяt-
dя stereotиp vя psиxolojи problemlяrиn mюvcud olmasы; 
•
 
Qeyrи-mцяyyяnlиk – bяzяn zamana buraxыlan 
keyfиyyяtиn yяqиnlиk xarakterи, uчotu vя proqnozlaшdыrыl-
masы чяtиn olan son nяtиcяnиn чoxlu sayda daxиlи vя xarиcи 
amиllяrdяn asыlыlыьы (malиyyяlяшdиrmяnиn qeyrи-sabиt olma-
sы, sorьunun dяyишmяsи, sяnяd axыnыnыn rиtmиk olmamasы). 
Azяrbaycan kиtabxana  иътимаиййяти korporatиv kи-
tabxana texnologиyalarыnыn formalaшmasы  vя  mяnиmsя-
nиlmяsи mяrhяlяsиnи yaшayыr. Regиonal kиtabxana konsor-
sиumlarыnыn yaradыlmasыnыn, regиonlararasы, mиllи  vя 
beynяlxalq kиtabxana-иnformasиya layиhяlяrиnиn reallaш-
dыrыlmasыnыn konseptual яsasыnda aчыq sиstemlяr fяlsяfяsи - 

 
276 
dиgяr kиtabxanalar vя  kиtabxana sиstemlяrи (vяtяn vя xa-
rиcи)  иlя qarшыlыqlы  яlaqяnиn azad vя real иmkanlarы durur. 
Korporatиv иnformasиya resurslarыnыn yaradыlmasы vя qar-
шыlыqlы  иstиfadяsи prosesиndя baza texnolojи prиnsиpи  kиmи 
Иnternet texnologиyaya  цstцnlцyцn verиlmяsи olduqca 
юnяmlиdиr. Korporatиv fяalиyyяtиn tяшkиlи  aшaьыdakы prиn-
sиplяr цzяrиndя qurulur: strukturlarыn bюlцшdцrцlmяsи (re-
surs, funksиonal, texnolojи); regиonlaшdыrma (regиonal 
maraq vя  xцsusиyyяtlяrиn nяzяrя alыnmasы); gиrишdя (baza 
prиnsиplяrи  vя  tяшkиlatи strukturda dяyишиklиk edиlmяdяn 
yenи  цzvlяrиn daxиlolmalarыnыn mцmkцnlцyц) vя sosиal 
яmяkdaшlыqda bяrabяrlиyиn olmasы (kиtabxana – иnforma-
sиya resurslarыnыn bиrgя yaradыlmasы vя иstиfadя edиlmяsиnя, 
иstиfadячиlяrя  gюstяrиlяn kиtabxana-иnformasиya xиdmяtи-
nиn keyfиyyяtиnиn yцksяldиlmяsиnя иstиqamяtlяnmяk). 
Kиtabxana texnologиyasыnыn tяшkиlиndя mюvcud olan 
чoxlu sayda tяdbиrlяr  ичяrиsиndя  kиtabxana  иstehsalыnыn 
texnolojи hazыrlыьыnы, kиtabxananыn texnolojи  xиdmяt fяa-
lиyyяtиnи, texnolojи normatиv-soraq verиlяnlяr bazasыnыn 
funksиyalarыnы xarakterиzя eдяk. 
 
18.2.
 
Kиtabxana иstehsalыnыn texnolojи hazыrlыьы 
 
Иstehsalыn “texnolojи hazыrlыьы” anlayышы  sяnaye tex-
nologиyasыndan gюtцrцlmцшdцr. 
Kиtabxana  иstehsalыnыn texnolojи hazыrlыьы  – kиtab-
xananыn  mцяyyяn edиlmиш  kяmиyyяt vя keyfиyyяt gюstяrи-
cиlяrиnя malиk lazыmи  hяcmdя  иnformasиya mяhsulu vя 
xиdmяtlяrиnиn hazыrlanmasы  цчцn vacиb olan tяmиnedиcи 
vasиtяlяr vя texnolojи sяnяdlяrиn tam komplektи иlя tяmиn 
edиlmяsи цzrя tяdbиrlяrиn toplusu kиmи шяrh edиlя bиlяr. 
Иstehsalыn texnolojи hazыrlыьы  nяtиcяsиnиn  яsasыnda 
onun texnolojи hazыrlыьы, mяhsulun, xиdmяtиn hazыrlan-
masы vя reallaшdыrыlmasыnыn texnolojи prosesиnиn texnolojи 
sяnяdlяшmяnиn tяlяblяrиnя tam uyьun gяlmяsи baxыmыndan 

 
277 
texnolojи иntиzamыn gюzlяnиlmяsи цчцn шяraиtиn yaradыlmasы 
durur.  
Иstehsalыn texnolojи hazыrlыьы  aшaьыdakы  mяsяlяlяrи 
hяll edиr: 
1.
 
Mяhsulun, xиdmяtиn texnolojиlиyиnиn tяmиn edиl-
mяsи; 
Texnolojиlиk  dedиkdя, hazыrlanma prosesи  цчцn 
mцmkцn olan vя  иstehsalda,  иstиfadяdя  xяrclяrи  mиnиmu-
ma endиrяn mяhsul vя  xиdmяtlяrиn mяcmusu baшa dцшц-
lцr. 
Sяnayedя  иstehsal,  иstиsmar vя  tяmиr texnolojиlиyи 
mюvcuddur. Onlarыn hяr bиrи  иstehsal,  иstиsmar vя  tяmиr 
ишlяrиndя  bцtцn nюv xяrclяrиn azaldыlmasы  иlя xarakterиzя 
olunur. Prosesиn dиgяr varиantы иlя mцqayиsяdя tяlяb olu-
nan keyfиyyяt vя etиbarlыlыq parametrlяrиndя daha чox 
qяnaяtlи olan varиant  texnolojи varиant hesab edиlиr. Kя-
mиyyяt baxыmыndan sяnayedя texnolojиlиyиn qиymяtlяn-
dиrиlmяsи  цчцn gюstяrиcиlяrиn xцsusи  sиstemи  tяtbиq edиlиr. 
Texnolojиlиyиn bu gюstяrиcиlяrинdяn bяzиlяrи  kиtabxana 
иstehsalыnda tяtbиq edиlиr:  ишиn (яmяyиn) aьыrlыьы, aьыrlыьыn 
xцsusи чяkиsи, texnolojи maya dяyяrи, maddи tutumu, mad-
dи tutumun xцsusи чяkиsи. 
Ишиn (яmяyиn) aьыrlыьы  – mяhsul vя  xиdmяtиn  иsteh-
salыna ayrыlan иш vaxtыnыn цmumи sяrfи; 
Aьыrlыьыn xцsusи  чяkиsи – mяhsul vahиdиnиn  иsteh-
salыna ayrыlan vaxt sяrfи; 
Maya dяyяrи – иstehsal, mяhsul vя xиdmяtиn reallaш-
dыrыlmasыna ayrыlan bцtцn sяrfиййатларын pulla иfadя olun-
masы; 
Texnolojи maya dяyяrи – mяhsul  вя    xиdmяt  иsteh-
salыnыn texnolojи proseslяrиnи hяyata keчиrmяk цчцn xяrc-
lяrиn mяblяьи  иlя  tяyиn edиlяn, maya dяyяrиnиn tam bиr 
hиssяsи; 
Maddи tutum  mяhsulun vя  xиdmяtиn  иstehsalы  цчцn 
vacиb olan maddи resurslarыn sяrfиdиr.  

 
278 
Maddи tutumun xцsusи  чяkиsи  mяhsul vahиdиnя olan 
xяrclяrдир. 
2. Texnolojи proseslяrиn ишlяnиlmяsи  tиp vя qrup шяkиl-
lи texnolojи proseslяrиn seчиmи, layиhяlяшdиrиlmяsи, stan-
dartlaшdыrыlmasы, hяmчиnиn texnolojи  sяnяdlяшmяnиn tяr-
tиbиnи nяzяrdя tutur. 
3.  Tяmиnedиcи vasиtяlяrиn layиhяlяшdиrиlmяsи  vя yara-
dыlmasыna  иstehsal  vasиtяlяrиnиn (texnиkи, lиnqvиstиk, proq-
ram) unиfиkasиyasы, xцsusи vasиtяlяrиn  ишlяnиlmяsи  vя 
hazыrlanmasы daxиldиr.  
4.  Иstehsalыn texnolojи hazыrlыq prosesиnиn tяшkиlи  vя 
иdarя edиlmяsиnя  иsя  иstehsalыn texnolojи hazыrlыq  ишlяrиnиn 
planlaшdыrыlmasы, normatиv, texnolojи  metodиkи sяnяdlяrиn 
ишlяnиlmяsи vя tяsdиqи, texnolojи xиdmяt strukturunun tяk-
mиllяшdиrиlmяsи, texnolojи hazыrlыq proseslяrиnиn avtomat-
laшdыrыlmasы aиd edиlиr.  
Иstehsalыn texnolojи hazыrlыьыnыn mяzmununu onun 
layиhяlяшdиrиlmяsи  vя  иstиfadяsи  (иstиsmarы) mяrhяlяlяrиndя 
xarakterиzя edяk (cяdvял  24). 
Иstehsalыn texnolojи hazыrlыьы – юzцnцn layиhяlяшdиrиl-
mя vя yenиdяn tяшkиl olunma mяrhяlяlяrиndя иstehsal sиste-
mиnиn qurulmasыnы,  planlaшdыrыlan mяhsul vя xиdmяtlяrиn 
nяzяrdя tutulmuш  mцddяt vя  mиnиmal xяrclяrlя  mцяyyяn 
edиlmиш zaman яrzиndя  иstehsalы  цчцn  шяraиtиn yaradыl-
masыnы tяmиn edиr. Kиtabxana иstehsalыnыn da aиd edиldиyи 
чox nomenklaturalы иstehsalыn layиhяlяшdиrиlmяsиndя onun 
яn vacиb xцsusиyyяtlяrиndяn bиrи olan yenиdяn qaydaya 
salыnma, elastиklиyи xцsusиyyяtи formalaшыr. 
Tяшkиl olunmuш  иstehsalыn  иstиsmarы  mяrhяlяsиndя 
texnolojи hazыrlыq planlaшdыrыlan mяhsul vя  xиdmяtlяrиn 
иstehsalы prosesиndя resursлардан,  еляъя  дя  vasиtяlяrdяn 
optиmal иstиfadяnи tяmиn edиr.  

 
279 
Cяdvяl 24 
Иstehsalыn texnolojи hazыrlыьы 
 
Ишlяrиn mяzmunu 
Ишlяrиn 
mяrhя-
lяsи 
 
Layиhяlяшdиrmя 
Иstиfadя (иstиsmar) 
Kon-
struk-
tor  
Kиtabxananыn mяhsul vя 
xиdmяtиnиn nomenklatura-
sыnыn tяhlиlи, onun иnkишaf 
(genишlяndиrmя, dяyишdиr-
mя) proqnozu. 
 
Texnolojиlиk gюstяrиcиlяrиnя
gюrя mяhsul vя xиdmяtlяrиn 
yenи nюvlяrиnя tяlяblяrиn 
qoyulmasы, resurs bazasы-
nыn seчиmи, kиtabxana tex-
nologиyasыnыn struktur ele-
mentlяrиnиn unиfиkasиyasы.
Texnolojиlиk baxыmынdan mяhsul 
vя xиdmяtlяrиn ишlяnиlmяsи, unи-
fиkasиya edиlmиш element vя цsulla-
rыn tяtbиq edиlmяsи, tяtbиq edиlяn 
materиal vя vasиtяlяrиn mцxtяlиflи-
yиnиn rasиonal  mяhdudlaшdыrыlma-
sы, elementlяrиn, яmяk alяtlяrиnиn 
qarшыlыqlы яvяz edиlmяsи цчцn шяraи-
tиn yaradыlmasы, яmяk alяtlяrи, иs-
tehsal edиlяn mяhsul vя xиdmяtlя-
rиn, hяmчиnиn onlarыn elementlя-
rиnиn strukturunun rasиonal sadя-
lяшdиrиlmяsи. 
Tex-
nolojи 
Ишlяnиlmяsи zяrurи olan tex-
nolojи proseslяrиn nomen-
klaturasыnыn mцяyyяn 
edиlmяsи, яsas vя kюmяkчи 
иstehsalыn texnolojи unи-
fиkasиyasыnыn yerыnя yetиrиl-
mяsи, яlavя tяmиnedиcи 
vasиtяlяrя olan tяlяbatыn 
mцяyyяn edиlmяsи. 
Ишlяnиb hazыrlanmыш texnolojи pro-
seslяrиn, unиfиkasиya edиlmиш tex-
nolojи qяrarlarыn tяtbиqи, bцtцn 
texnolojи kompleksиn dцzяldиlmя-
sи, avadanlыьыn yenиdяn quraшdы-
rыlmasы yenи tяmиnedиcи vasиtяlяrиn 
mяnиmsяnиlmяsи 
Tяш-
kиlatи  
Kиtabxananыn tяшkиlatи
funksиonal strukturunun 
yenи varиantlarыnыn, kom-
pozиsиya-planlы  qяrarla-
rыn ишlяnиlmяsи, иstehsalыn 
alt bюlmяlяrиndя avadan-
lыьыn yerlяшdиrиlmяsиnиn 
layиhяlяшdиrиlmяsи, resurs-
Kиtabxananыn иstehsal strukturu-
nun yenиdяn tяшkиlи, иxtиsaslaшdыrыl-
mыш вя avtomatlaшdыrыlmыш ишчи yer-
lяrиnиn yaradыlmasы, иш yerlяrиnиn 
vя texnolojи proseslяrиn attesta-
sиyasы, texnolojи proseslяrиn vя 
resurslarыn rasиonal иstиfadяsиnя 
nяzarяt. 

 
280 
larыn strukturunun rasиo-
nal иstиfadяsиnиn mцяy-
yяnlяшdиrиlmяsи. 
Иda-
rяedиcи 
Operatиv-иstehsal planlaш-
dыrыlmasыnыn prиnsиplяrиnиn 
ишlяnиlmяsи, иstehsalыn иdarя 
edиlmяsиnиn tяшkиlatи struk-
turunun, metod vя meyar-
larыnыn seчиmи. 
Иstehsalыn optиmal plan-qrafиkиnиn 
formalaшdыrыlmasы, onlarыn иcra-
sыna вя иqtиsadи gюstяrиcиlяrя nя-
zarяt, иstehsal sяvиyyяsиnиn qиy-
mяtlяndыrиlmяsи. 
 
 
18.3. Kиtabxananыn texnolojи xиdmяtи 
Kиtabxananыn texnolojи  xиdmяtи – kиtabxana  иsteh-
salыnыn texnolojи hazыrlыьы  vя  tяшkиlиnи,  иnformasиya mяh-
sullarы vя xиdmяtlяrиnиn yenи чeшиdиnиn mяnиmsяnиlmяsиnи, 
иnformasиya texnиkasыnыn mцasиr vasиtяlяrиnиn  иmkan-
larыndan  иstиfadяyя  яsaslanan  иnformasиya texnologиya-
larыnыn kиtabxana praktиkasыna tяtbиqиnи tяmиn edиr. 
Texnolojи  xиdmяtlяrя  иnnovasиyalы layиhяlяrиn real-
laшdыrыlmasыna  иstиqamяtlяnяn, kиtabxananыn mцvяqqяtи 
yaradыcы kollektиvиnиn vя ya иxtиsaslaшdыrыlmыш struktur alt 
bюlmяlяrиnиn real alternatиvи kиmи baxыla bиlяr.  
Иnnovasиyanыn hansы xarakterя  (чeшиd, texnolojи, 
иdarя) malиk olmasыndan asыlы olmayaraq bu xarakterlяrиn 
hяr bиrиndя texnolojи tяrkиb daha чox цstцnlцk tяшkиl edиr.  
Texnolojи иnnovasиyalarыn ишlяnmяsиndя vя tяtbиqиn-
dя aшaьыdakыlarы bиlmяk olduqca юnяmlиdиr: 
1.
 
Tяшkиlatи  vя texnolojи  sиstemlяr bиr-bиrи  иlя kon-
septual baxыmdan uyьunlaшmalыdыrlar.  
2.
 
Yenи texnologиyalarыn tяtbиqи -яmяkdaшlarыn yenи 
иш  шяraиtи  иlя baьlы  mцsbяt motиvlяrиnи  (яsaslarыnы) vя 
razыlыqlarыnы tяmиn etmяlиdиr. 
3.
 
Яmяkdaшlarыn  юzlяrи texnolojи  sиstemlяrиn yara-
dыlmasы,  иnkишafы  vя  tяkmиllяшdиrиlmяsиndя  fяal  ишtиrak 
etmяlиdиrlяr.  
Арды 

 
281 
4.
 
Иnnovasиyalы texnolojи layиhяlяr kиtabxananыn 
иnkишafыnыn stratejи planыna daxиl edиlmяlиdиr.  
Savadlы texnoloqa tяnqиdи, konstruktиv, иnnovasиya-
lы  dцшцncя  tяrzи xasdыr. Eynи zamanda, yalnыz  иrи  kиtab-
xanalar иxtиsaslaшdыrыlmыш struktur altbюlmяlяrи kиtabxana 
admиnиstrasиyasы yanыnda texnolojи  шюbя  vя ya xиdmяtи 
yaratmaq иmkanыna malиkdиr.  
Belя  kи, Novosиbиrsk  шяhяrиndя  fяalиyyяt gюstяrяn 
Dюvlяt Kцtlяvи Elmи-texnиkи Kиtabxananыn texnolojи xиd-
mяtи  kиtabxananыn struktur altbюlmяlяrиnиn nцmayяn-
dяlяrиnиn daxиl olduqlarы Texnoloqlar Шurasы  kиmи fяalиy-
yяt gюstяrиr. Bu xиdmяt kompйутер-иnformasиya vя яnяnя-
vи  kиtabxana-bиblиoqrafиya texnologиyalarыnыn texnolojи 
mцшayияtиnи hяyata keчиrиr.  
Onun fяalиyyяtиnиn  яsas  иstиqamяtlяrи  aшaьыdakы-
lardыr: 
•
 
Kиtabxananыn  яsas texnolojи proseslяrиnиn nиza-
ma salыnmasы vя planlы шяkиldя tяkmиllяшdиrиlmяsи,  onlarыn 
fяalиyyяtиnиn stabиllиyиnиn tяmиn edиlmяsи; 
•
 
Kиtabxana,  иnformasиya  ишlяrиnиn normalaшdыrыl-
masы  vя qabaqcыl texnologиyanыn tяшkиlи problemlяrиnиn 
elmи proqnozu vя stratejи baxыmdan ишlяnиlmяsи; 
•
 
Kиtabыn vя  tяlяblяrиn keчdиyи yol цzrя avtomat-
laшdыrыlmыш  sиstemlяrиn yaradыlmasы  vя  tяtbиqи sahяsиndя 
vahиd texnolojи sиyasяtиn hяyata keчиrиlmяsи; 
•
 
Texnologиya vя normalaшdыrma mяsяlяlяrи  цzrя 
struktur altbюlmяlяrиn  иstehsal  яlaqяlяrиnиn koordиnasи-
yasы. 
Texnoloqun, baш texnoloqun шtat vahиdиnи funksиo-
nal  шюbяlяrиn (mяs.: kиtabxana proseslяrиnиn avtomatlaш-
dыrыlmasы  шюbяsиnиn vя ya elmи-metodиkи  шюbяnиn) aparыcы 
mцtяxяssиslяrи vя ya dиrektor mцavиnlяrиndяn bиrиnиn tut-
masы    щалы    sиtuasиyalar  ичяrиsиndя daha чox rast gяlиnяn-
dиr.  

 
282 
Kиtabxana fяalиyyяtиnиn texnolojи layиhяlяшdиrmя, 
normatиv, metodиkи  vя texnolojи  tяmиnat funksиyalarыnы, 
kиtabxana texnolojи proseslяrиnиn tяшkиlиnи bиr qayda ola-
raq, kиtabxananыn  шюbя, sektor vя  dиgяr struktur altbюl-
mяlяrиnиn mцdиrlяrи (юzlяrиnиn sяlahиyyяtlяrи чяrчиvяsиndя) 
иcra edиrlяr.  
Kиtabxana tяrяfиndяn hansы texnolojи xиdmяt fяalиy-
yяtи varиantыnыn seчиlmяsиndяn asыlы olmayaraq (иxtиsas-
laшdыrыlmыш texnolojи alt bюlmяnиn yaradыlmasы vя ya “tex-
nolojи” funksиyalarыn  шюbяlяr vя  иstehsal xиdmяtlяrи ara-
sыnda bюlцшdцrцlmяsи), razыlaшdыrыlmыш texnolojи strategиya 
vя taktиkanыn vacиblиyи danыlmazdыr. Texnolojи  mяqsяd-
yюnlцlцk prиnsиpи kиtabxananыn иnformasиya mяhsullarы vя 
xиdmяtlяrиnиn  чeшиd dяyишkяnlиyи, kиtabxana proseslяrиnиn 
texnolojи  tяchиzatы, yenи  sяnяd nюvlяrи  иlя komplekt-
lяшdиrmя, daxиlи verиlяnlяr bazasыnыn formalaшdыrыlmasы vя 
xarиcи verиlяnlяr bazasыnыn  яldя edиlmяsи, kиtabxananыn 
tяшkиlatи-funksиonal tяшkиlи, kыtabxana heyяtиnиn  иxtиsasы-
nыn artыrыlmasы, yaхуд dяyишdиrиlmяsи иlя baьlы olan fяalиy-
yяtиnиn vя  иnkишafыnыn  яsas mяsяlяlяrиnиn hяllиndя  mцhцm 
prиnsиp hesab edиlиr. 
Kиtabxana fяalиyyяtиnиn texnolojи  tяmиnatыnыn  яhя-
mиyyяtиnи  dяrk etdиkdяn sonra bиz gцndяlиk kиtabxana 
tяcrцbяsиndя texnolojи bиlиyя kиfayяt qяdяr tяlяbatыn olma-
masы faktыnы etиraf etmяlиyиk. Bu fakt, nяиnkи  kиtabxana 
mцtяxяssиslяrиnиn peшяkar mentalиtet xцsusиyyяtlяrи,  elяcя 
dя texnolojи  mяsяlяlяrиn hяllиnиn  чox aьыr olmasы  иlя  яla-
qяdardыr. Onlarыn ичяrиsиndяn texnolojи xиdmяtиn gцndяlиk 
dя olmasa, dюvrи olaraq hяll etmяlи olduьu vя taktиkи 
qrupa aиd  edиlяn bяzи mяsяlяlяrи sadalayaq: 
•
 
Texnolojи proseslяrиn яmяlиyyat tяhlиlи; 
•
 
Texnolojи proseslяrиn normatиv-metodиkи  tяmи-
natыnыn qиymяtlяndиrиlmяsи; 
•
 
Texnolojи marшrutun qurulmasы; 

 
283 
•
 
Kиtabxana  иstehsalыnыn resurs bazasыnыn qиy-
mяtlяndиrиlmяsи; 
•
 
Texnolojи proseslяrиn normalaшdыrыlmasы; 
•
 
Kиtabxana  иstehsalыnыn aьыrlыьыnыn qиymяtlяn-
dиrиlmяsи; 
•
 
Иnformasиya mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrиnиn maya 
dяyяrиnиn hesablanmasы; 
•
 
Иstehsal edиlяn mяhsul vя  xиdmяtlяrиn keyfиyyя-
tиnиn qиymяtlяndиrиlmяsи; 
•
 
Texnolojи proseslяrя nяzarяt. 
Яgяr nяzяrя alsaq kи, bu mяsяlяlяr kиtabxana fon-
dunun formalaшdыrыlmasы  vя  tяшkиlи, soraq-axtarыш apa-
ratыnыn yaradыlmasы  vя aktuallaшdыrыlmasы, kиtabxana  иstи-
fadячиlяrиnя  xиdmяtlя  яlaqяdar olan яsas  иstehsal fяalиy-
yяtиnя яlavя olaraq hяll edиlиrsя, o zaman spesиfиk texno-
lojи funksиyalarыn  иcrasы  цчцn avtomatlaшdыrыlmыш texno-
logиyadan иstиfadяnиn vacиblиyи reallыьa чevrиlиr. Texnolojи 
tяyиnatlы daxиlи verиlяnlяr bazasыnыn, texnoloqun avtomat-
laшdыrыlmыш  ишчи yerиnиn yaradыlmasы  gцndяlиk kиtabxana 
яmяyиnиn hяcmиnя  vя keyfиyyяtиnя  cиddи  zиyan vurmadan 
texnolojи  tяlяblяrиn mцasиr sяvиyyяsиnя  галхmaьa  иmkan 
verяcяkdиr.  
 
18.4. Keyfиyyяt menecmentиnиn texnolojи tяrkиbи