Kitabın adı: Aqrar sahədə mülki müdafiə

Partlayışdan so-
nra radiasiyanın 
səviyyəsi 
(R saat) 
Par
tl
ay
ışd
an s
onr
a 
heyva
nl
ar
ın
 köçü
rül
m
əsi
 
 
Par
tl
ay
ışd
an s
onr
a 
heyva
nr
ın
 ot
ar
ıl
m
a v
axt
ı 
(su
tka)
 
Otarılmadan 
sonra 
südün qəbulu 
vaxtı (sutka) 
1 sa
at
 
10 sa
at
 
24 sa
at
 
B
öyükl
ər
 
tər
əf
indən
 
U
şa
ql
ar
 
tər
əf
indən
 
10000 
4000 
3000 
1200 
800 
600 
400 
300 
200 
100 
 
 
40 
2000 
800 
600 
240 
160 
120 
80 
60 
40 
20 
 
 
8 
125 
50 
37 
15 
10 
7,5 
5,0 
3,8 
2,5 
1,2 
 
 
0,5 
44 
17,6 
13,2 
5,3 
3,5 
2,6 
1,7 
1,3 
0,9 
0,4 
 
 
00,2 
12 
7 
4 
2 
Vacib 
deyil 
Köçürül
mür 
Köçürül
mür 
- 
- 
- 
- 
20 
15 
10 
8 
6 
4 
3 
2 
Məhdudiyyət 
qoyulmur 
Məhdudiyyət 
qoyulmur 
- 
- 
- 
- 
10 
8 
6 
5 
5 
5 
 
 
3 
30 
30 
25 
25 
25 
25 
15 
 
İkinci  mərhələ  -  törədicinin  növünün  aşkar  edilməsindən 
sonrakı dövrdür. Bu zaman karantin ya saxlanılır, ya da o bilə-
vasiya rejimi ilə əvəz olunur (əgər yoluxucu xəstəlik kontaktla 
sağlam orqanizmə keçmirsə). 
Observasiya  –  təsərrüfatda  yoluxucu  xəstəliklərin  qeydə 
alınmasından  sonra  aparılan  təcridetmə-  məhdudlaşdırma  təd-
birləridir.  Observasiya  zəhərlənmə  zonasında  tibbi  və  baytar 
müşahidələrinin  aparılmasının  giriş  və  çıxışın  məhdudlaşdırıl-
masını,  zonadan  heyvanların,  yemin,  vasitələrin  çıxarılmasını, 
xəstə  insan  və  heyvanların  təcrid  edilməklə  müalicəsini,  pey-

---

 
116 
vəndləşdirmə və dezinfeksiya tədbirlərinin icrasını nəzərdə tutur. 
 
5.9.  Bitkicilik  məhsullarında  səthi  radioaktiv  çirklənmənin 
azalması üçün tədbirlər 
 
Açıq tarla şəraitində bitkilərin radioktiv çirklənmədən bir-
başa  mühafizəsini  təmin  etmək  demək  olar  ki,  mümkün  deyil, 
ançaq    bir  sıra  aqrotexniki  tədbirlər  görməklə  məhsulun  qiy-
mətli  təsərrüfat  hissələrində  radioaktiv  çirklənməni  azaltmaq 
olar. Məsləhət görülən tədbirlərin əsas məqsədi  məhsulun qiy-
mətli  təsərrüfat  hissələrində,  torpaq  səthində  əlavə  radioaktiv 
cirklənmənin azaldılmasından və radioaktiv cirklənmənin mak-
simal  tez  bir  vaxtda  bitkilərin,  toxumların,  meyvələrin  və  s. 
üzərindən təmizlənməsindən ibarətdir. 
Radioaktiv  cirklənən  kənd  təəsrrüfatı  bitkiləri  məhsulları-
nın istifadəsi barədə qərar qəbul edilərkən radioaktiv maddələ-
rin müxtəlif bitki və bitki orqanlarında saxlanma xüsusiyyətləri 
nəzərə alınmalıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, radioaktiv maddə-
lərin bitki üzərinə çökməsi zamanı (hətta həlledici  formada da) 
kartof,  kök  bitkiləri,  qarğıdalı  buğdalarının  radioaktiv  cirklən-
mə  səviyyəsi  buğdada,  arpada,  qarabaşaqda  və  s.  olduğundan 
azdır. Ona ğörə də qida məqsədi ilə paxlalı bitkilərinin və qar-
ğıdalının  məhsullarından  istifadə  edilməsi  məqsədəuyğundur. 
Əhalinin  və  heyvanların  rasionunda  buğda  və  arpa  məsulları 
kartof və kök bitkiləri məhsulları ilə əvəz edilməlidir. Radioak-
tiv  cirklənmə  zamanı  yarpaqlı  tərvəzəlrin  istifadəsi  (göyərti, 
yaşıl  soğan  və  s.)  maksimum  dərəcədə  məhdudlaşdırılır.  Bun-
dan başqa kənd təsərrüfatı məhsullarının radioaktiv cirklənmə-
sinin  azalması  üçün  aşağıda  göstərilən  tətbirlər  həyata  keciril-
məlidir. 
        Torpağın Ģumlanması və gübrələrin tətbiqi. Nüvə part-
layışının radioaktiv buludunun çöküntüləri səpinlər üzərinə yö-
nəldikdə  B və V zonalarında  radiasiya şəraiti  imkan verən za-
man torpağın çirklənmiş üst qatını maksimum dərəcədə dərinli-

---

 
117 
yə aparan tam şumlama icra edilir. Radioaktiv çöküntülər bitki-
nin vegetasiya dövründə baş verdikdə məhsul  yığımından son-
ra torpaq əkini həmçinin dərin aparılmalıdır. 
         Az  məhsuldar  cəmənlik  və  örüşlərdə  adətən  ən  yüksək 
radioaktiv  çirklənmə  qeydə  alınır.  Belə  ərazilərin  şumlanmsı 
məqsədə uyğundur. Xam torpaqların isə  radioaktiv çöküntüləri 
daha dərinə basdirmaq və sonradan əkinə aid layla qarışdırma-
maq məqsədilə vintli kövaxırla, yaxud adi kotancıqsız kotanlar-
la şumlanması tövsiyyə edilir.  
       Gübrələr  sistemində  əsas  diqqət  az  çirklənmiş,  yüksək 
məhsuldarlıqlı torpaqlarda daha çox “təmiz” məhsulun alınma-
sına  yönəldilir.  Əsas  gübrələr  səthi  çirklənmiş  torpağın  tam 
şumlanmasından  sonra  ona  görə  verilir  ki,  gübrə  radioaktiv 
maddələrlə  qarışaraq  torpağa  və  bitkiyə  radioaktiv  izotopların 
keçmə səviyyəsini artırmasın. 
     Gübrənin verilməsi adi üsullarla aparılır.