Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas

XBT-10 ÜZRƏ TƏSNİFAT 

Z00 Müəyyən edilmiş diaqnozu və şikayəti olmayan şəxslərin 

ümumi baxışı və müayinəsi 

Z00.0  Ümumi tibbi baxış 

Z00.1  Uşaqların sağlamlıq vəziyyətlərinin cari müayinəsi 

Risk faktorları 

I. Tibbi faktorlar: 

1.

 

İrsiyyət və ya irsi meyillilik (genetik sindromlar və 

xromosom aberrasiyaları, sinir sisteminin irsi-degenerativ 

xəstəlikləri və s.) 

2.

 

Antenatal: birinci hamiləlik zamanı ananın yaşının 18-dən 

aşağı  və ya 35-dən yuxarı olması, hamiləliyin qeyri- 

qənaətbəxş keçməsi (ağır toksikoz, hamiləliyin pozulması 

təhlükəsi, bətndaxili infeksiyalar), dölyanı mayenin vaxtından 

tez axması (uzunmüddətli susuz dövr) və s.  

3.

 

İntranatal və postnatal: doğuş prosesinin qeyri-qənaətbəxş 

keçməsi, doğuş travmaları, doğuş zamanı hipoksiya, 

vaxtından  əvvəl doğulma (xüsusilə dölün hestasiya yaşı       

30 həftədən az

10

), Apqar şkalası üzrə  aşağı göstəricilər              

(5-ci dəqiqədə 3 baldan az

10

), az kütlə ilə doğulma (bətndaxili 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

14

hipotrofiya), asfiksiya, yenidoğulmuşların hemolitik xəstəliyi 

və s.  

4.

 

Uşağın xəstəlikləri: raxit,  dəmir defisitli anemiya, İİV, irsi 

xəstəliklər və maddələr mübadiləsi xəstəlikləri, MSS-in 

xəstəlikləri (kəllə-beyin travmaları, neyroinfeksiya, 

kəllədaxili təzyiqin yüksəlməsi, hidrosefaliya, baş beynin 

inkişaf qüsurları, müxtəlif etiologiyalı  mərkəzi ifliclər, 

epilepsiya və s.), digər orqanlar və sistemlərin inkişaf 

anomaliyaları və s. 

II. Sosial faktorlar: 

1.

 

Ailə problemləri: valideynlər tərəfindən qayğının az olması, 

qeyri-düzgün tərbiyə, zorakılıq, valideynlərin alkoqol və 

narkotik maddələrdən istifadəsi, uşaqlar və valideynlər 

arasında konfliktlər, arzu olunmayan hamiləlik və s. (D)

10

 

2.

 

Qaçqınlıq, çoxuşaqlılıq və digər sosial risk qrupundan olan 

ailələr (D)

10

 

3.

 

Valideynlərin təhsil səviyyəsinin aşağı olması və s. (D)

10

 

III. Ətraf mühit faktorları: 

1.

 

Sənaye istehsalının toksiki məhsulları 

2.

 

Radiasiya 

3.

 

Yüksək dərəcəli səs-küy və s.  

Diaqnostika 

Erkən müəyyənləşdirmənin məqsədi: 



 

xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqları erkən aşkarlamaq 

(cədvəl 2) 



 

belə  uşaqların sonrakı müşahidə  və optimal inkişafını  təmin 

etmək (müvafiq mərkəzlərə yönəltmək) (əlavə 6) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

15

Cədvəl 2 

İnkişafın pozulması problemləri olan uşaqların                

aşkarlanma etapları 

Mərhələlər Tətbiq etmə yerləri Məqsəd 

I mərhələ 

Qadın 

məsləhətxanası 

-

 

Antenatal diaqnostika

1,3

  

-

 

Sosial anamnez  

II mərhələ Doğum evi 

Aşağıdakı nozologiyalara görə 

skrininq aparılması: 

-

 

Fenilketonuriya (A)

15

 

-

 

Anadangəlmə hipotireoz (A)

13

 

-

 

Anadangəlmə inkişaf 

problemlərinin aşkarlanması 

III mərhələ 

-

 

Yaşayış ərazisində 

sahə poliklinikası 

-

 

Xəstəxanalar 

-

 

İxtisaslaşdırılmış 

müəssisələr 

-

 

Uşağa müşahidə və baxış sistemi 

-

 

İnkişaf problemlərinin (görmə (A)

8

, 

eşitmə (B)

8

) və genetik 

sindromların aşkarlanması 

-

 

Sosial anamnez 

Antenatal dövrdə dinamik müşahidənin aparılması 

1. Anamnezin toplanması: 



 

Hamilənin səhhəti – qidalanma, keçirdiyi xəstəliklər, xronik 

xəstəliklərin mövcudluğu, əvvəlki hamiləlik, doğuşlar və s. 



 

Hamiləliyin keçməsi – patoloji qanaxmaların olması, 

hamiləlik dövründə keçirilmiş  xəstəliklər və infeksion 

xəstələrlə kontaktlar, narkotiklərdən, spirtli içkilərdən 

istifadə, siqaretçəkmə və s. 



 

Ailə anamnezi 



 

Sosial anamnez 

2. Məsləhətvermə xidmətinin təşkil olunması Valideynləri 

maraqlandıran suallar üzrə təlimat 

3. Müvafiq milli klinik protokollar üzrə hamiləliyin aparılması 

(“Fizioloji hamiləliyi olan qadınlara antenatal qulluq”



,

 

“Hamiləlik 

zamanı qanaxmalar”

*

, “Hamiləlik zamanı hipertenziv vəziyyətlər”

*

) 

 

                                                            



http://www.isim.az/isim/protokol.php 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

16

Uşaq poliklinikalarında dinamik müşahidənin aparılması 

Doğulandan sonra uşaqlar yaşadıqları  ərazidəki uşaq 

poliklinikasında qeydiyyata götürülməlidirlər. Uşaqların dinamik 

müşahidəsi 1-ci ildə  hər ay, 2-ci ildə – 3 aydan bir, 6 yaşa qədər 

müddətdə – ildə 2 dəfə aparılır. Skrininqlərin aparılmasını 

poliklinikada peyvəndlərin və  uşağın profilaktik müayinəsinin 

keçirilmə vaxtı ilə uyğunlaşdırmaq olar. Bu müddətlərin 

uyğunlaşdırılması yaşa görə inkişaf dövrləri baxımından 

məqsədəuyğundur, həmçinin valideynlərin və tibb işçilərinin 

vaxtlarına qənaət etmələrinə imkan yaradır. 

Müayinə zamanı pediatrdan aşağıdakılar tələb olunur: 

1.

 

Anamnez toplamaq. İlkin anamnez elə həkimin ilk gəlişi zamanı 

toplanır. Gələcək gəlişlər zamanı əldə olunan əlavə məlumatlarla 

tamamlanır. 

2.

 

Valideynlərin təlimatlandırması: uşağın qidalandırılması, 

təhlükəsizliyinin qorunması  və travmaların qarşısının alınması, 

uşağın inkişafı  və davranışı, gigiyenik qaydalar, uşaqlarla 

valideynlərin qarşılıqlı münasibətləri üzrə  və s. aparılmalıdır. 

Valideynləri narahat edən məsələlər üzrə sorğu aparmaq və 

izahatlar vermək tələb olunur. 

3.

 

Fiziki müayinə. Hər bir gəliş zamanı  uşağın tam obyektiv 

müayinəsini aparmaq lazımdır. Uşağın yaşından asılı olaraq 

müəyyən orqan və sistemlərə xüsusi diqqət yetirilməlidir. 

 Aparılan müayinələr: 



 

Boy və kütlə hər gəliş zamanı ölçülməlidir (əlavə 2). 



 

Başın ölçüsü uşağın 1 yaşına qədər hər gəliş zamanı 

ölçülməlidir (əlavə 2). 



 

Arterial təzyiq həkimin təyinatı olduqda ölçülməlidir (əlavə 4). 

4.

 

Laborator analizlər həkimin seçimi ilə aparılır. Sidiyin, qanın, 

nəcisin ümumi və bakterioloji müayinəsinin tezliyi fərdi olaraq 

müəyyənləşdirilir. 

5.

 

Peyvəndlər (əlavə 3). 

6.

 

Mantu sınağı  hər il olmaqla bütün sağlam uşaqlara 1 yaşından   

18 yaşınadək ildə 1 dəfə qoyulur. 

7.

 

Uşağın psixoloji-nevroloji inkişafını müşahidə etmək lazımdır. 

Müşahidə reflekslərin yoxlanması (əlavə 1) və uşağın inkişafının 

skrininq şkalasına əsasən aparılır (cədvəl 4). 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

17

Erkən müdaxilə  məqsədi ilə müşahidə  aşağıdakı  uşaqlıq 

dövrlərinə əsasən aparılar.  

Uşaqlıq dövrləri: 



 

Neonatal (yenidoğulmuş) – doğulan gündən 28-ci günədək 



 

Südəmər – 29-cu gündən 1 yaşadək 



 

Erkən uşaqlıq dövrü – 1 yaşdan 3 yaşadək 



 

Məktəbəqədər – 3 yaşdan 6 yaşadək 

Neonatal dövrdə poliklinikaya müraciətlər 

Neonatal dövrdə doğum evindən göndərilən məlumata əsasən hər 

bir yenidoğulmuş uşağın patronajı aparılır. Patronajı sahə pediatrı və 

tibb bacısı  həyata keçirir. Doğum evindən çıxandan sonra 3 gün 

müddətində  hər gün olmaqla həkim və tibb bacısı  uşağa baş  çəkir, 

təkrar gəliş 10-cu gün olur. Uşağın və ananın səhhətində (fiziki 

sağlamlığı və dəyişilmiş şəraitə sosial adaptasiyasını nəzərə almaqla) 

normadan kənar heç bir dəyişiklik aşkarlanmadığı  təqdirdə  uşağın     

1 aylığında poliklinika şəraitində pediatr tərəfindən müayinənin 

aparılması üçün poliklinikaya gətirilməsi tapşırılır. Bundan sonra 

poliklinikaya növbəti gəlişlər ayda 1 dəfə olmaqla bir yaşadək 

olmalıdır. Uşağın psixo-motor inkişafı yaşına görə normativlərə 

uyğun gəldiyi təqdirdə  gəlişlər bu təqvimlə olur. Əgər müayinə 

nəticəsində  uşaq hər hansı parametrlər üzrə müəyyən risk qrupuna 

aid edilibsə, o zaman uşaq müşahidə və lazım olduğu halda müayinə 

və müalicə üçün əlavə olaraq poliklinikaya dəvət edilir. 

Uşaq poliklinikaya gətirildiyi zaman pediatrın vəzifələri: 

1.

 

Anamnez toplamaq 

2.

 

Əvvəlki doğuşlar, ananın yaşı, qan qrupu və rezus mənsubluğu, 

hamiləliyin müddəti, doğuşun müddəti, dölü əhatə edən qişaların 

cırılma vaxtı, uşaqlıq yollarından gələn qanlı ifrazat, 

yenidoğulmuşun Apqar şkalasına görə qiymətləndirməsi, aparılan 

peyvəndlər, hər hansı reanimasion tədbirlərin keçirilməsi və s. 

kimi hallar haqqında məlumatları pediatr doğum evində 

doldurulmuş kartadan götürmək 

3.

 

Valideynlərin təlimləndirilmə istiqamətləri: fiziki status, ümumi 

qulluq, qidalandırma (ana südü ilə qidalandırmanın vacibliyi 

(A)

6

), travmatizmin qarşısının alınması  və  təhlükəsizliyin 

qorunması (o cümlədən körpələrin nəqliyyatda təhlükəsizliyinin 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

18

qorunması: 2 yaşadək uşaqların avtomobillərdə arxada xüsusi 

oturacaqda yerləşdirilməsi  (B)

6

), fizioloji ifrazatlar, uşağın 

inkişafı ilə bağlı  məsələlər və  uşaqla düzgün davranış haqqında 

məsləhətlər vermək (A)

6

 

4.

 

Uşağın vaxtında doğulmasını  təsdiqləyən və mümkün olan 

anadangəlmə qüsurları  və ya doğuş travmalarını  aşkarlamağa 

imkan verən obyektiv müayinələr aparmaq. 

 

Bu zaman aşağıda göstərilənlərə diqqət yetirilməlidir: 



 

Uşağın vaxtında doğulmasına: bu, doğuşdan dərhal sonra 

aparılan ümumi müayinəyə  və doğuşdan 24 saat sonra 

nevroloji statusun qiymətləndirilməsinə 

əsasən 

müəyyənləşdirilir. Vaxtında doğulmuş 

uşağın 

əsas 

göstəriciləri: hestasiya yaşı, kütləsi, boyunun ölçüləri, baş 

çevrəsinin ölçüləri, bədəninin bütün sahələrində  dərisinin 

rəngi, tüklənməsi, qulaq seyvanı  və burun qığırdağı, 

göbəyinin, oğlanlarda xayaların, qızlarda cinsiyyət 

dodaqlarının yerləşməsi. 



 

Xarici  əlamətlərə (uşağın aktivliyi, bədən hissələrinin 

mütənasibliyi, gözlə görünən qüsurları və s.) 



 

Dəri örtüklərinə (rəngi, xalların olması, xoşxassəli səpgilər – 

toksik eritema, bişməcə  və s., yumşaq toxumaların turqoru, 

dərinin nəmliyi və elastikliyi və s.)  



 

Baş  və boyuna (kəllə sümüklərinin bir-birinin üzərinə 

keçməsi və ya tikişlərinin aralanması,  əmgəklərin ölçüləri, 

başın ölçüləri, kefalohematomanın olması, qulaq seyvanının 

yerləşməsi, burunla nəfəsalma, ağız boşluğunda səpkilərin, 

kistaların olması, gözlərin müayinəsi və s.) 



 

Döş qəfəsinə (körpücük sümüyünün krepitasiyası, tənəffüsün 

xarakteri və tezliyi (təngnəfəsliyin, fısıldamanın, xırıltının 

olması), döş qəfəsinin forması, perkutor səsin xarakteri, ürək 

küyləri və s. 



 

Qarın nahiyəsinə (göbəyin vəziyyəti, yırtıqların olması, 

qaraciyərin və dalağın palpasiyası) 



 

Genital sistemə (oğlanlarda: xayaların, uretra kanalının 

yerləşməsi, xaya hidropsunun və xayalıq yırtığının olması; 

qızlarda: klitorun, cinsiyyət dodaqlarının, qızlıq pərdəsinin 

müayinəsi, uşaqlıq yolunun atreziyası və s.) 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

19

                                                           



 

Ətraflara (anadangəlmə bud çıxığı, beyin kötüyünün 

travması, 

ətrafların parez və iflicləri, pəncələrin 

deformasiyası və s.) 



 

Nevroloji müayinəyə (əlavə 1) 



 

Uşağın fiziki inkişafının qiymətləndirilməsi (əlavə 2) 

5.

 

Laborator müayinələrin aparılmasını 

fərdi olaraq 

müəyyənləşdirmək 

6.

 

“Sağlam yenidoğulmuşa qulluq üzrə klinik protokol”a



 

əsaslanaraq sağlam körpəni müşahidə etmək  

Südəmər dövrdə poliklinikaya müraciətlər 

(28-ci gündən 1 yaşa qədər) 

1.

 

Anamnezin toplanması  

2.

 

Valideynlərə aşağıdakı məsələlər üzrə məsləhətlərin verilməsi: 



 

Qidalandırma (ana südü ilə qidalandırmanın vacibliyi (A) 

5,6

) 



 

Təhlükəsizlik və travmatizmin profilaktikası (o cümlədən 

körpələrin nəqliyyatda təhlükəsizliyinin qorunması: 2 yaşadək 

uşaqların arxada xüsusi oturacaqda yerləşdirilməsi (B)

5

) 



 

Zərərli ekoloji faktorlardan qoruma 



 

Az kütlə ilə  və ya fəsadlarla doğulmuş  uşaqların 

xüsusiyyətləri 



 

Yuxu rejimi 



 

Peyvəndlər 

3.

 

Obyektiv müayinə. Bu zaman əsas diqqət yetirilməlidir: 



 

Uşağın ümumi görünüşünə, bədənin proporsiyalarına, 

kütləsinə, başın ölçüsünə 



 

Dəri və selikli qişaların vəziyyətinə (səpkilərin, törəmələrin 

olması və s.) 



 

Baş  və boyuna (kəllə sümüklərinin tikişlərinə,  əmgəklərə, 

görmə və eşitmə qabiliyyətinə (qulaq pərdəsinin müayinəsi))  



 

Döş  qəfəsinə (ürəyin auskultasiyası - yenidoğulmuş  uşağın 

həyatının ilk 6 ayı müddətində funksional küylər və ya açıq 

arterial axacağı, qulaqcıqlararası  və  mədəciklərarası  çəpərin 

 



http://www.isim.az/isim/protokol.php 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

20

qüsuru nəticəsində yaranan küylər eşidilə bilər, ağciyərlərdə 

perkutor xarakterli səs və tənəffüs pozğunluqları). 



 

Qarına (yırtıqların olması və s.) 



 

Genital orqanlara (xaya hidropsunun olması və s.) 



 

Anadangəlmə bud çıxığının olub-olmamasına 



 

Nevroloji müayinə (əlavə 1) 

4.

 

Peyvəndlərin aparılması (əlavə 3) 

5.

 

Laborator müayinələrin fərdi olaraq müəyyənləşdirilməsi 

6.

 

Xüsusilə azyaşlı valideynlərə, tək valideyn və ya aşağı sosial-

iqtisadi statuslu ailələrə tibb işçiləri tərəfindən ev ziyarətləri (A)

10

 

Erkən yaş dövründə poliklinikaya müraciətlər 

(1 yaşdan 3 yaşa qədər) 

1.

 

Anamnezin toplanması 

2.

 

Valideynlərin bir sıra məsələlər üzrə  təlimləndirilməsi: 

qidalandırma – əsas diqqət qida rasionuna yetirilir, travmatizmin 

qarşısının alınması  və  təhlükəsizliyin qorunması, yuxu rejimi, 

səliqəliliyə öyrədilmə, gigiyena qaydalarına əməl etmə vərdişləri 

(əllərin yuyulması, dişlərə qulluq və s.), peyvəndlər, uşağın 

inkişafı ilə bağlı məsələlər 

3.

 

Obyektiv müayinə 



 

Uşağın ümumi görünüşü 



 

Qulaqlar. Bu yaşda orta qulağın tez-tez xəstələnmə hallarını 

nəzərə alaraq qulaq pərdəsinin müayinəsi zamanı onun 

rənginə, bütövlüyünə, hərəkətli olmasına xüsusi diqqət 

yetirmək lazımdır  



 

Dişlər (kariyesin olması, dağılma ocaqlarının olması və s.) 



 

Genital orqanlar (oğlanlarda xayaların hidropsunun olması və s.) 



 

Ətraflar (deformasiyaların olması və s.) 

4.

 

Uşağın fiziki inkişafının qiymətləndirilməsi (əlavə 2) 

5.

 

Peyvəndlərin aparılması (əlavə 3) 

6.

 

Laborator müayinələrin aparılması fərdi olaraq müəyyənləşdirilir 

7.

 

Xüsusilə azyaşlı valideynlər, tək valideyn və ya aşağı sosial-

iqtisadi statuslu ailələrə tibb işçiləri tərəfindən ev ziyarətləri (A)

10

 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

21

Məktəbəqədər yaş dövründə poliklinikaya gəlişlər 

(3 yaşdan 6 yaşa qədər) 

1.

 

Anamnezin toplanması 

2.

 

Valideynlərə  aşağıdakı  məsələlər üzrə  məsləhətlərin verilməsi: 

travmatizmin qarşısının alınması  və  təhlükəsizliyin qorunması

 

(velosiped, skeytbord, konki və s. sürən zaman dəbilqədən 

istifadə edilmə  (B)

4

), səliqəliliyə öyrədilmə, gigiyenik vərdişlər 

(dişlərə qulluq və s.), peyvəndlər, asudə vaxtın səmərəli təşkili, 

uşaq inkişafı ilə bağlı məsələlər, sosial tərbiyə (o cümlədən uşaq 

bağçasına və ya digər uşaq müəssisələrinə getmə) 

3.

 

Obyektiv müayinənin aparılması 



 

Qulaqlar. Qulaq pərdəsinin müayinəsi zamanı onun rənginə, 

bütövlüyünə, hərəkətli olmasına xüsusi diqqət yetirmək 

lazımdır 



 

Dişlər. Süd dişlərinin sayına, onların vəziyyətinə  və yumulu 

ağızda dişlərin vəziyyətinə fikir vermək lazımdır 



 

Arterial təzyiq. 3 yaşından başlayaraq AT ölçülməlidir (əlavə 4) 



 

Ətraflar. Torsion deformasiyaların, yastıpəncəliyin olmasının 

müəyyənləşdirilməsi və s. 

4.

 

Fiziki inkişafın qiymətləndirilməsi (əlavə 2) 

5.

 

Görmə və eşitmə qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi (A)

7

 

6.

 

Peyvəndlərin aparılması (əlavə 3) 

7.

 

Laborator müayinələrin aparılması fərdi olaraq müəyyənləşdirilir 

Əlavə müayinə metodları  

(laborator müayinələr, neyrovizualizasiya və digər testlər) 



 

Audioloji və oftalmoloji testlər: bütün inkişaf ləngiməsi olan 

uşaqlara  



 

Neyrovizualizasiya metodlarından (neyrosonoqrafiya, KT, MRT) 

uşağın nevroloji statusunda dəyişikliklər aşkarlandıqda və ya 

başının ölçüləri normativlərə uyğun gəlmədikdə  və sürətlə 

dəyişdiyi hallarda istifadə edilir 



 

EEQ: uşağın anamnezində  qıcolma halları olduqda və ya 

epileptik sindromu istisna etmək məqsədilə aparılır 



 

Digər müayinələrə metabolizmin və genetik testlərin keçirilməsi 

aiddir 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

22

Cədvəl 3