Kokanduni uz

Kalit so‘zlar: 
Raqamli iqtisodiyot, Raqamli ma’
lumotlar, AKT, Kiberxavfsizlik, 
rivojlangan mamlakatlar 
Kirish: 
Raqamli texnologiyalar butun dunyo bo'ylab texnologik innovatsiyalarning 
oldingi to'lqinlariga qaraganda tezroq tarqalmoqda va biznes modellari va tarmoqlarini qayta 
shakllantirmoqda. Ushbu transformatsiya raqamli iqtisodiyotning paydo bo'lishini o
‘
z ichiga 
oladi. “Iqtisodiy mahsulotlarning juda oz qismi asosan raqamli texnologiyalardan olingan,
raqamli tovarlar yoki xizmatlarga asoslangan biznes modeli” sifatida ta’riflangan raqamli 
iqtisodiyot global yalpi ichki mahsulotning 5 foizini va global bandlikning 3 foizini tashkil 
qilishi taxmin qilinmoqda. 
Raqamli iqtisodiyot ko
‘
plab firmalar uchun tez daromad o
‘
sishiga imkon berdi; jismoniy 
tovarlarning moddiy oqimidan ma'lumotlar va ma'lumotlarning nomoddiy oqimlariga o
‘
tishni 
rag
‘
batlantirdi; Rivojlanayotgan mamlakatlardagi firmalarga chegaralar orqali ulanish 
imkonini berdi; va shu tariqa transchegaraviy ma'lumotlar oqimining ko
‘
payishiga yordam 
berdi. Raqamli iqtisod firmalari keng ko
‘
lamli sektorlar bo
‘
ylab rivojlanishni ko
‘
paytiradi, 
platformaga asoslangan biznes modellari juda muvaffaqiyatli bo
‘
ladi (1-rasmga qarang). 
Ma'lumot qidirish va almashish (masalan, Google, Facebook, Twitter, Pinterest), shaxsiy 
xizmatlar (masalan, Uber, Airbnb), onlayn ko'ngilochar (masalan, Netflix, YouTube, iTunes) va 
xaridlarda (masalan, Amazon, eBay, Alibaba) uzilishlar sodir bo'lmaydi.

---

295
www.
kokanduni.uz 
1-rasm: Raqamli platformalardagi faol foydalanuvchilar 
Asosiy qism: 
Bunday raqamli iqtisodiyot imkoniyatlarning ko
‘
rinishi ko
‘
plab 
rivojlanayotgan mamlakatlarni iqtisodiy o
‘
sish va boshqa rivojlanish maqsadlariga erishishda 
raqamli iqtisodiyotlarining kelajakdagi roliga yuqori intilishlarga undayi. Raqamli iqtisodiyot, 
albatta, mamlakatning va uning savdo hamkorlarining raqamli infratuzilmasining holatiga 
tayanadi. Lekin bu ko'pincha rivojlanayotgan mamlakatlarda global standartlardan orqada 
qolmoqda. Raqamli iqtisodiyot ekotizimi nafaqat texnik infratuzilmani talab qiladi. Bu kuchli 
inson kapitali zaxirasini va turli xil va qobiliyatli institutlarni o
‘
z ichiga oladi. Rivojlanayotgan 
mamlakatlar infratuzilmaning shu va boshqa elementlari bo'yicha ancha orqada qolishgan. 
Raqamli infratuzilma muammolari. Raqamli infratuzilma raqamli xizmatlarga tez o
‘
sib 
borayotgan talabni bajara olmaydi va ko
‘
plab rivojlanayotgan iqtisodiyotlarda raqamli kirish 
va ulanish uchun infratuzilmaning jiddiy etishmasligi mavjud. Misol uchun, infratuzilmaning 
zaif tomonlari global janubda raqamli tadbirkorlik uchun asosiy to
‘
siq va rivojlanayotgan 
mamlakatlarda raqamli iqtisodiyotning asosiy chegarasi sifatida aniqlanadi. Raqamli 
iqtisodiyot haqidagi qarashlar to
‘
liq amalga oshishi va "axborot kapitalizmining qora 
tuynuklari" deb ataladigan hozirgi vaziyatdan qochish uchun ularni engib o
‘
tish kerak. Bu 
boshqa tendentsiyalar tufayli yanada zarur bo
‘
ladi; masalan, rivojlanayotgan mamlakatlar 
aholisining o'sib borayotgan urbanizatsiyasi (2030 yilga borib shahar aholisi taxminan besh 
milliard kishiga o'sishi kutilmoqda; bulutli hisoblash va narsalar interneti imkoniyatlari bilan 
bir qatorda iqtisodiy jarayonlarning ma'lumotlar intensivligining oshishi). 
Raqamli ma’lumotlar uchun eng katta to’siq bu til bilmaslikdir
. Til to
‘
siqdir. Misol uchun, 
Osiyo-Tinch okeani mintaqasi AKTdan foydalanishda nafaqat arzon apparat vositalari va 
ulanish imkoniyatining yo'qligi, balki raqamli kontentning ko'pchiligi hamon birinchi 
navbatda boshqa tillarida bo'lgani uchun ham ortda qolmoqda. Tafovutni umumiy tarzda 2-

---

296