Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Kirish.
Fenomen - yunoncha so‘zdan olingan bo‘lib, “ko‘rsataman” debgan ma’noni anglatadi. Kundalik hayotda esa bu atama kamdan- kam kuzatiladigan g‘ayrioddiy hodisani anglatadi. Mazkur atamani zamonaviy falsafaga Immanuel Kant kiritgan. G ʻ ayrioddiy, kamdan- kam bo ʻ ladigan hodisa, fakt; his-tuyg ʻ u tajribasi bilan payqaladigan hodisani anglatuvchi falsafiy tushuncha fenomen - atamasini Aristotel "ko ʻ rinuvchi", "tuyuluvchi" ma ʼ nosida ishlatgan. Leybnits esa bu so ʻ zni tajribadan ma ʼ lum bo ʻ lgan dalillarga nisbatan qo ʻ llagan. I. Kant “Fenomen” tushunchasi yordamida mohiyatni hodisadan keskin ajratishga uringan va hodisani bilish mumkin, mohiyatni esa bilish mumkin emas deb hisoblagan. Psixologiya fani zamonaviy ta’limotga asoslangan holda insonl arning shaxslarini tarkib topishiga uchta omilning o’rni juda ham bog’ liqligini dalil isboti bilan izohlab u haqida tushunchalar beradi. Masalan birinchisini oladigan bo’lsak, unda insonlarning tug’ulib voyaga yetadigan ijtimoiylashuv muxitning ta’sirlari tushunilsa ikkinchisida esa odamga uzoq vaqt davomida muntazam beri lib kelayotgan ta’lim - tarbiyaning ta’siri hisoblananadi. Uchunchisida esa insonlarga tug’ma ravishda berilayotgan xususiyatlar ta’siri hisoblanadi. J.Piajening fikricha bolaning va ma ktab o‘quvchilaring aqliy o‘sishi o‘zining ichki qonunlari aosida rivoj lana borib sifat jihatdan o‘ziga hos bir qator genetik bosqichlarni bosib o‘tadi Talim esa aqliy jarayon sifatida bir qator tezlanishlarga yoki sekinlashtirishga qobildir lekin, bu aqliy jihatdan yetilish jarayoniga hech qanday jiddiy ta’sir ko‘rsata olmaydi.Bundan ko‘rinib turibdiki ta’lim rivojlanish maqsadlariga bo‘ysinishi kerak. Misol qilib oladigan bo‘lsak bolalarning mantiqyi tafakkuri yechilmay turub uni mantiqiy fikr mulohazalar qilishi foydasiz hisoblanadi. L.S.Vigotiskining psixologiyada kiritgan psixik rivojlanishinin geng yaqin zonasi tushunchasi muhim ahamiyatga ega. Buning asl mohiyatlari esa mustaqil faoliyat katta bolalar bilan hamkorlikda uning rahbarligida amalga oshirish tushuniladi. Biz bilamizki har bir inson o’ziga hos o‘zgacha hiso blanadi. Boshqalardan aynan boshqalarnikini takrorlamaydigan ijtimoiy muhitda, jamiyatdagi konkret ijtimoiy munosabati, ma’lum oila, jamiyat, odamlar orasida yashab o’zgaradi va ijtimo iy munosabati shakillana boshlaydi. Shaxsning mohiyati o’z tabiatiga ni sbatan turli hildagi harakterlarga ega insonlardir. Shaxsdan barcha psixologik xususiyatlarni ijodiy faolligini rivojlantirish mobaynida uning atrofidagi ijtimoiy muhiti ham jamiyat hisoblanadi. Insonlarning shaxslari salbiy ijtimoiy taraqqiyaotda bo‘lib uning ijtimoiy turmushi bilan belgilanadi. Huddi shunday ma’noda shaxsning taraqqiyoti insonlar bilan bo’layotgan munosabatlarida yuzaga keladigan ijtimoiy munosabati va tarbiyasi egallash jaryonidan iboratdir. Albatta bunday natijalarda insonlarning psixologik xususiyalari va axloqiy fazilatlari harakterlari, irodaviy qiziqishlari, dunyoqarashi o‘zgarib boraveradi. Ma’lum darajadagi maqasdga qaratilayotgan ta’lim va tarbiyaning azalda n beriliayotgan genetik jihatdan qat’iy belgilanayotgan nimanidir namo yon qilishi uchun insonlarning sharoitiga bog‘liq bo‘lib qolmay balki insonlarning psixik xususiyatlarini tarkib toptiradi. Bu borada insonlarni birinchidan muhit ta’siri ostida passi v |