Kokanduni uz

Quyidagi texnologiyalar joriy etilishi maqsadga muvofiq: 
1. Muammoli ta’lim texnologiyalari
2. Modulli ta’lim texnologiyalari
3. Hamkorlikda 
o‘qitish texnologiyalari
Bu mavzuni asosiy mazmunini bayon qilishda muammoli ta’lim texnologiyasidan 
foydalang
an maqsadga muvofiq. Unda mavzu rejasidagi muhim masalalar bo‘yicha muammoli 
savollar tayyorlanadi va o‘qitishga qo‘yilgan muammolarning yechimi o‘qituvchilar bilan 
birgalikda ishlab chiqiladi. [2: 44] 
Masalan, “Azotli o‘g‘itlar” mavzusi bo‘yicha quyidagi 
savollar dars jarayonida 
muammoli vaziyatni vujudga keltirishi mumkin: 
1. O‘simliklar qanday qilib o‘zini azot bilan ta’minlay oladi?
2. Tuproqda
gi azot qanday birikmalar tarzida bo‘ladi?
3. Azot zaxirasi insoniyat uchun qanchaga yetishi mumkin? 
4. Tabiiy 
azotlardan bevosita mineral o‘g‘itlar sifatida foydalanaversa bo‘ladimi?
5. Qanday azotli o‘g‘itlar ishlab chiqargan ma’qul?

---

96
www.
kokanduni.uz 
6. Nima uchun kunnin
g issiq vaqtida azotli o‘gitlardan foydalanish tavsiya qilinmaydi?
Bu muammoni hal etishda o‘quvchilar turli fi
krlar bildiradilar. 
O‘simliklar uchun ozmuncha azot kerak bo‘lmaydi. Azotning yillik me’yoriga qarab, 
birinchi ertagi oziqlantirishda, gektariga 50 - 75 kg, ikkinchi va uchinchi oziqlantirishda esa 
gektariga 50-100 kg atrofida azot solinadi. Yerni haydashd
an oldin sho‘r yuvish ishlari 
o‘tkaziladigan joylarda o‘g‘it bahorgi yer haydov paytida solinadi. Chigitni undirib olish uchun 
qo‘shimcha sug‘oriladigan yerlarda, azot chigit ekish bilan bir vaqtda solinadi. Agar ba’zi 
sabablarga ko‘ra, ekishga qadar azotli o‘g‘itlar solinmagan bo‘lsa, bu tadbir ekish vaqtida 
bajariladi. Bunda azot me’yori gektariga 20
-25 kg dan oshmasligi kerak. [4: 137] 
Bu muammo
ni bir o‘quvchi selitra kristallarining gigroskopikligi bilan tushuntirsa, 
ikkinchi o‘quvchi nitratlarning qizdirishga munosabatiga bog‘laydi va munozara olib boradi.
Mavzuning mohiyati shundaki, o‘simliklar ildizi orqali azotli o‘g‘itlarni ionlar –
ammoniy 
(
NH
4
+
) va nitratlar (
NO
3
−
) ko‘rinishida o‘zlashtiradi. Nitratlar suvda oson eriydi va ionlarga 
ajra
ladi. Kunning issiq vaqtida azotli o‘g‘itlar termik beqarorligi sababli parchalanadi, shuning 
uchun ham kechasi yoki salqinda yerni azotli o‘g‘itlar bilan ishlagan ma’qul. Ayniqsa, ammiakli 
selitra harorat ta’sirida oson parchalanadi:
NH
4
NO
3
= N
2
O + H
2
O 
M
a'ruzada bayon qilingan bilimlarni o‘quvchilar tomonidan yaxshi o‘
zlashtirilganligini 
bilish uchun yangi pedagogik texnologiyaning “Tarmoqlar” texnologiyasidan keng 
foydalaniladi. Buning uchun azot birikmalarining har biri alohida qog‘ozlarda yozilib, 
ma'r
uzaga qatnashgan o‘quvchilar to‘rt guruhga bo‘linib, har bir guruh
ga alohida azotli 
birikmalarning nomi beriladi. Bunda guruh o‘quvchilari muammoli ma'ruza qilib chiqib, har 
bir guruh alohida tushuntirib beradi. To‘rtta guruh alohida har qaysisi himoya qil
ib 
bo‘lganidan so‘ng, o‘quvchilar tomonidan saylangan hay’at a’zolari ballar qo‘yib, guruhning 
umumiy ballari e’lon qilinadi. 
[3:184] 
Muammoli ma’ruzada azotning xossalarini bilib olgach, 
sayyoramizda u qanday shakllarda uchrashi haqida fikr yuritamiz.
Tabiatda azotli o‘g‘itlar nitratlar
-selitralar holida uchraydi, masalan Chilida NaNO
3
–
chili selitrasining katta zaxirasi mavjud. KNO
3
-hind selitrasi, Mg(NO
3
)
2
-Norveg selitrasi deb 
ham ataladi. Yurtimizda azotli o‘g‘itlarning zaxira manbaalari yo‘qligi uch
un ular sintez qilib 
ishlab chiqariladi. 
Hozirgi kunda azotli o‘g‘itlarning quyidagi turlari ishlab chiqarilmoqda:
1. 
Ammiakli o‘g‘itlar—
ammoniy sulfat, ammoniy xlorid, ammoniy karbonat, 
suyultirilgan ammiak, ammiakli suv va ammiakatlar.
2. 
Nitratli o‘g‘
itlar 
—
ammiakli selitra, natriyli selitra, kalsiyli selitra, kaliyli selitra.
3. 
Amidli o‘g‘itlar
—
mochevina, kalsiy sianamid, mochevina formaldegidli o‘g‘itlar. 
Xulosa qilib aytganda, bunday texnologiya bilan dars jarayonida o‘quvchilarning bilish 
fao
liyati ancha yuqori bo‘lganligi ularning himoya qilishda to‘plagan ballari asosida aniqlab 
olinadi.