Kokanduni uz

Kalit so‘zlar:
Muzlik, tog‘ muzliklari, gidrologik reaksiya,
iqlim o‘zgarishi, gidrologik 
jarayon, qutblar. 
Muzliklar 
–
ko‘p yillik muz ob'ektlari bo'lib, ula
r Yerning baland va kengliklarida 
chuchuk suvni vaqtincha saqlaydi. Yer skriosferasining kichik bir qismini tashkil etsada, butun 
dunyo bo'ylab tog' muzliklarining sof massa yo'qolishi inson tomonidan qo'zg'atilgan iqlim 
o'zgarishi haqiqatining eng keng e'tirof etilgan ko'rsatkichlaridan biriga aylandi. Va chuchuk 
suv insoniyat jamiyati uchun zarur bo'lganligi sababli, muhim ahamiyatga ega. Muzliklar 
taqdiri va quyi oqimdagi suv resurslarining barqarorligi o'rtasidagi bog'liqlik muhim 
ahamiyatga ega. Biroq, chekinayotgan muzliklar jamiyatda umumiy suv tanqisligidan iborat 
deb taxmin qilish to'g'ri emas. Joylashuvi, suv havzasi miqyosi va vaqti (mavsumiy mavjudlik 
va talab) bilan bog'liq ko'plab o'zgaruvchilar muzliklarning suv resurslariga va kelajakdagi 
ssenariylarni loyihalashda foydalaniladigan modellar uchun mavjud qiyinchiliklarga ta'sir 
qiladi. Muzliklarning suv resurslariga ta'sirining nisbiy hajmini baholash nafaqat iqlim 
nazorati va gidrologik reaktsiyani sinchkovlik bilan baholashni, balki suv taqsimoti va undan 
foydalanishga ta'sir qiluvchi ijtimoiy omillarni tanqidiy ko'rib chiqishni ham talab qiladi. 
Davom etayotgan global iqlim o'zgarishi bilan muzlik suv resurslari iqlim sezgirligining 
yuqori darajasiga nisbatan zaifdir. Iqlimning isishi ssenariylarini o'rganish asosan 
muzliklarning retsessiyasini o'z ichiga oladi, bu esa oqim oqimining hajmi va 
o'zgaruvchanligini o'zgartiradi. Muzliklarning chekinishiga gidrologik reaksiya muzliklarning 
aniq massasi yo'qolgan mintaqalar uchun xarakterli ketma-ketlikka amal qiladi. Uzluksiz 
chekinish sharoitida muzliklar massasini yo'qotib, muzlik erishi natijasida hosil bo'lgan oqim 
oqimining vaqtincha ko'payishiga olib keladi. Qolgan muzlik hajmining kamayishi bilan yillik 
suv oqimi gidrografigi “cho'qqi suvi” d
eb ataladigan maksimal darajaga etadi va undan keyin 
doimiy yillik pasayish kuzatiladi. Biroq, muzliklarni suv resurslari sifatida baholash, 
muzliklarning erishi oqimini loyihalashdan ko'ra murakkabroqdir. Suv oqimi, albatta, 
muzliklarning o'zgarishi suv resurslariga qanday ta'sir qilishining asosiy o'lchovidir, ammo bu 
jamiyat uchun yagona muhim muammo emas. Masalan, muzliklarning erishi suv sifatining 
o'zgarishi, tabiiy xavf xavfi, oziq-ovqat ta'minoti, energiya ishlab chiqarish, 

---

99