Kokanduni uz

www.
kokanduni.uz 
xosligida namoyon bо‘ladi. Bola lugat boyligining shakllanishi esa, uning psixik rivojlanish
i va 
tevarak olam haqidagi tasavvurlarini rivojlanishiga bogliq. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy, fiziologik, psixologik jihatdan taraqqiy 
topganliklari, zarur kо‘nikma va malakalarning shakllanganligi muhim hisoblanadi. Bolalarni 
psixik jihatdan tayyorgarliklarining mezonlari quyidagilar: 
1)
Atrof muhit haqidagi bilimlar va tasavvurlarning kengligi; 
2)
Aqliy jarayonlarning faolligi; 
3)
Nutqning tо‘liq egallanganligi. Sо‘z boyligining rang
-barangligi, boglangan nutqning 
shakllanganligi; 
4)
Bilish jarayonlarida turli qiziqishlarning rivojlanganligi; ruhiy rivojlanishi sustlashgan 
bolalar 
5)
Odob-axloq malakalarining tarkib topganligi. 
YE.I.Skiotis fikricha ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalar mustaqil nutqida faqatgina 
о‘zga tanish bо‘
lgan kundalik hayotda k
о‘p ishlatiladigan lugatdangina foydalaniladilar. 
(Zikeyev A.G.) 
Ruhiy rivojlanish sustlashganlikda ruhiy rivojlanish tezligi, surat
i sekinlashgan bо‘ladi. 
Yuqoridagilar bilan birga , ruhiy rivojlanish sustlashgan bolalarda intellektual tomonlarga nisbatan 
kо‘proq, hissiyotbuzilishlari yetakchi о‘rinda turadi.Bu buzilishlar ruhiy yoki jismoniy infantilizm 
kо‘rinishlarida namoyon bо‘lad
i. Infantilizm 
–
tom ma’nodagi “ bolalikdir”, bolaning umumiy qiliqlari, 
qiziqishlari о‘z yoshiga m
os 
bо‘lmay, balki, birmuncha yosh bolalarni eslatsa, biz bunday bolalarga 
nisbatan, psixo 
–
fizik infantilizm iborasini qо‘llaymi
z. Masalan, bola 7 yoshga kirib, maktabga borish 
muddati kelgan bо‘lsa –da,bola о‘zini 5 yoshli boladek tutadi.Unda jonli, о‘zi
dan yosh bolalardagidek 
qiziqishlar bо‘ladi. Agar bola yana biror yil taraqqiyot etsa, о‘z tengdoshlariga о‘xshab ketishi mumkin.
Lugat
—
til tizimining muhim 
qismi bо‘lib, umumta’lim va amaliy ahamiyatga ega. 
Lugatning boyligi bola nutqini yuqori rivojlanayotganligidan dalolat beradi, shuning uchun 
lugat boyligini rivojlantirish muammosi bugungi kun logopediyasida muhim о‘rinni egall
aydi.
Sо‘z о‘zida asosiy ti
l birligini ifodalayd
i, u murakkab qurilishga ega bо‘lib, quyidagi 
asosiy qismlardan iborat, mazmunni 
anglatib, predmet tegishliligini; lugaviy ma’noga, sо‘zni 
tushuncha bilan moslashishiga, konteksli mazmunga ega. Sо‘z bir
-biri 
yuilan ma’no jihatdan 
bo0la
nib, aniq leksik tizimni tashkil etadi. Murakkab ma’noviy boglanishlar semantik 
maydonni, leksik tizi
mlilikni shakllantiriladi. Lugat rivojlanishi jarayonida sо‘z paradigmatik 
va sintagmatik bogliqlik tizimiga qо‘shiladi. Bu sо‘z ma’nosining tizimli aspekt
i hisoblanadi. 
Umumdidaktik tamoyillar lugat boyligini shakllantirish jarayonini pedagogik ta’sirni 
belgilash imkonini beradi: 
1.
Sо‘z ustida ishlash maktabgacha yoshdagi bolalarni atrof olam bilan tanishtirish va 
bilish faoliyatlarini rivojlantirish bilan olib boriladi 
2.
Lugatni rivojlantirish nutqni tо‘
liq rivojlantirish bilan uzviy bogliq ravishda olib 
boriladi. 
3.
Lugat ishi bilan bogliq barcha vazifalar bitta va aniq ketma-ketlikda hal etiladi. 
4.
Ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalarni lugat boyligini rivojlantirish psixik jarayon va 
aqliy qobiliyatni rivojlantirish bilan birgalikda olib boriladi.