Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.
kokanduni.uz tarbiyasidan tashkil topgan. Avloniy tarbiya doirasini keng tushunadi. Uni birgina axloq bilan chegaralab qo’yamaydi. ,,Sog’ tanda sog’lom aql”degan naqlning bejiz ema sligini yaxshi biladi. T a’limni tarbiyadan, tarbiyani ta’limdan ajratib bo’lamydi - bu sharqona qarash sharqona hayot falsafasidir. Shu jumladan, avval madrasada jadid va domlalar ta’lim va tarbiyani uzviy bergan bo’lsa endi bu maktabda ham o’z o’rnin i topgan. Chunki maktab milliy madaniyat,milliy urf- odatlar va qadriyatlarimiz asosini o’rgatadigan asosiy maskandir. Madrasalarda jadidlar o’z faoliyati darajasidan kelib chiqqan holda o’quvchilarga ilm o’rgatganlar. Jadidlar o’z asarlarida ilm agar jami yat manfaatiga xizmat qilmasa, xalq farovonligi yo’lida qo’llanmasa, u o’likdir degan fikrni aytgan . Shuning uchun ular yoshlarni ilm olishga,uning sirlarini bilishga, hodislar mohiyatini yechishga, kitob mutolaa qilishga chaqiradi. Har tomonlama yetuk insonni tarbiyalash,yomonlikdan qaytarib,yaxshilikka chorlash bevosita va bilvosita ta’lim -tarbiyaga b og’liq. Uning yuqorida ta’kidlab o’tgan asaridatarbiyani ilmni targ’ib qiladi. Ilm dunyoning izzati,oxiratning sharofatidur. Ilm inson uchun g’oyat oliy, muq addas bir fazilatdir. Zer oki, ilm bizga o’z ahvolimizni,harakatimizni oyna kabi ko’rsatur. Ilmsiz inson mevasiz daraxt kabidir”. Jadid ma’rifatparvarlarining peadgogik nuqtayi nazardan inson qadri bu o’z ona tilini mukammal bilishi, har bir so’zni o’z o’rnida ishlatish, milliy adabiy tilning taraqqiysi uchun jonkuyarlik qilish zarur deyishadi. Ular p edagogik jihatdan inson ilmida so’zlashuv odobiga ham e’tibor berishadi. So’zning inson qadr -qimmatini belgilashdagi mohiyatiga yuqori baho berishib, so’z insonning daraja va kamol ini, ilm va fazilatini o’lchab ko’rsatadurgan tarozusidir. Aql sohiblari kishilarni tilidagi fikr va niyatini, ilm va quvvatini, qadr va qimmatini so’zlagan so’zidan bilurlar” -deyishgan. Tilga, madaniyatga muhabbat har bir kishining xalqiga bo’lgan munosab atidir. Yana shuni aytish kerakki har bir insonning, millatning dunyoda bo rligini ko’rsatadigan oynayi hayoti til va adabiyotdir. Jadidlar milliy ta’limning zamini sifatida ona tili o’qitish masalasiga e’tiborni kuchaytirdilar, chu nki milliy ruh, milliy ma ’naviyatni “sut bilan kirgan” deganlaridek faqat ona tili orqaligina sing dirish mumkin. Bu jadid mutafakkirlari pedagogik qarashlarining tub qarashlarini tashkil qiladi. Bu davrda ham o’tgan davrimizda ham ahamiyatga molikli asar yuqorida keltirib o’tilga n Abdulla Avloniyning “Turkiy guliston yoxud axloq” asari 20 asr boshlar idagi pedagogik fikrlar tarqqiyotini o’rganish sohasida ahamiyatlidir. Abdulla Avloniyning bu asari o’sha davr jamiyati uchun katta ahamiyatga egadir. Asar axloqiy ta’lim va ta’lim tarbiyaviy asardir. Abdulla Avloniy pedagog sifatida inson qadri yuzasida fikr yuzasidan “Agar bir kishi yoshligida nafsi buzilib, tarbiyasiz, axloqsiz, bo’lib o’sdimi, allohu akbar bunday kishilardan yaxshilik kutmoq,yerdan turib yulduzlarga qo’l uzatmoq kabidur”, - deya ta’kidlagan. Uning fikricha insonning axloqiy xislatlarining tarkib topishida ijtimoiy muhit, oilaviy sharoit va atrofdagi kishilar katta ahamiyat kasb etadi. Insonlarda fikrlash qobiliyatini o’stirish va bu ta’lim -tarbiya bilan muntazam shu g’ullanish benihoya zarur va muqaddas vazifa. Binobarin u muallimlarning, “diqqatlariga suyangan, vijdonlariga yuklangan muqaddas bir vazifadur...Negaki fikrning quvvati, ziynati, kengligi, peadgogning tarbiyasiga bog’liqdir” . Jadid Abdulla Avloniy tarbiyani yoshlikdan berish zarurligini,bu ishga hammani:ota- ona,muallim,hukum at va boshqalarning kirishishi kerakligini ta’kidlaydi. Shu ma’noda Abdulla Avloniyning ta’lim - tarbiya sohasidagi qarashlari o’zbek xalqining ruhiyati, turmu sh tarzi, milliy qadriyat lari bilan chambarchas bog’langanligi adibning boy pedagogik merosi ta’lim - tarbiya masalalarini rivojlantirish,uni o’quvchilar qalbida shakllantirishda axloqiy va ma’naviy barkamol yoshlarni tarbiyalashda milliy maktab va qimmatbah o manba bo’lib xizmat qil adi. “Turkiy guliston yoxud axloq” asarining birinchi sahifasidan to so’ng gi sahifasigacha Avloniyning insonparvarlik g’oyalari ifodalangan. U hammadan burun inson qadri, xalq manfaatini ko’zlaydi. Uning nazrida kishilar g’amini yemagan, xalqdan uzoq tur gan ig’volar, |