www. kokanduni.uz JADID MA’RIFATPARVARLARI PEDAGOGIK FAOLIYATINI BUGUNGI JAMIYATDAGI INSON QADRI VA SIFATINI OSHIRISHDAGI O ‘ RNI Mirzaliyeva Zarinabonu Jahongir qizi Qo ‘ qon Davlat Pedagogika Instituti talabasi Annotatsiya: Ushbu maqolada Turkiston Jadid ma’rifatpa
rvarlarining pedagogik
faoliyati va jamiyatda inson qadri va ta’lim sifatini oshirishdagi mohiyati ochib
berilgan.
Shuningdek
, maqolada bugungi kundagi ta’lim tizimini rivojlantirishda jadidlarning
ma’rifatchilik harakatlarining ahamiyati haqidagi masalala
r chuqur tahlil etilgan.
Kalit so’zlar: axloqiy qoida, tarbiya, Turkiy guliston yoxud axloq, fikr tarbiyasi,
barkamol inson, pedagogika, insonparvarlik, xulq tarbiyasi.
Inson qadri va tarbiyasi sha
xsiy masala emas, u davlat,jamiyat ahamiyatiga ega bo’lgan
ijtimoiy ishdir. Uning qadr-qimmati, Vatan istiqboli va millat taqdiri ham u va uning tarbiyasi
bi
lan bog’liq. Abdulla Avloniy so’zlari bilan aytganda “Tarbiya biz uchun yo hayot yo
mamot,yo najot
yo halokat,yo saodat yo falokat masalasidur”.
Jamiyatning har bir fuqarosi XXI asr bo’sag’asida turar ekan, ortda qolgan yillar qadrini
baholashga va kelajak xayotining turli jabhalarini belgilab olishga urinishi tabiiydir. Jumladan,
ta’lim sohasida faoliyat ko’rsatayotganlar ham bundan mustasno emas. Hozirgi kunda ta’lim
jarayonida pedagogik texnalogiyalarni o’quv jarayoniga qo’llashga bo’lgan qiziqish,e’t
ibor
kundan
–
kunga kucha
yib bormoqda,buning sabablaridan biri, shu vaqtgacha an’anaviy
ta’limda tinglovchilarni faqat tayyor bilimlarni egallashga qaratilgan bo’lsa, zamonaviy
texnalogiyalar ularni egallayotgan bilimlarini o’zlari qidirib topishlariga, mustaqil o’rganib,
tahlil
qilishlariga, hatto xulosalarni ham o’zlari keltirib chiqarishlariga o’rgatadi [1]. O’qituvchi
bu jarayonda shaxsning bu rivojlanishi shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishga sharoit
yaratadi va shu bilan ta’lim jarayonoda tinglovchi asosiy o’rin eg
allaydi. Hozirgi kunda ham
o’tgan asrimizda ham ta’lim jamiyatning asosiy
bo’g’ini sifatida e’tirof etilgan. Jumladan,
Abdulla Avloniyning ,,Turkiy guliston yoxud axloq” asarini oladigan bo’lsak,unda zamonaviy
pedagog yetishtirish,yangi darsliklarni yar
atish va ta’lim uslublari, ko’nikmalari uchun yangi
majmualar yaratish ke
ng o’rin olganligini ko’rishimiz mumkin.Hatto adib bu asari xususida
,,Men bu asari nochinozimning birinchi maktablarimizning ta’lim berma ila barobar ulug’
adabiyot muhiblari, axloq
havaskorlarining anzori oliylarina taqdim qildim”deya aytib o’tgan.
Shuni
ta’kidlab o’tish kerakki , barkamol va har tomonlama salohiyatli yoshlarga ta’lim va
tarbiya berish masalasi har bir muallif asarining bosh g’oyasi sanaladi. Ta’lim va tarbiya esa
hayotning eng muhim tayanchi hisoblanadi. Abdulla Avloniy tarbiyaning doirasini keng
ma’noda tushunadi. Uni birgina axloq bilan chegaralab qo’ymaydi. U birinchi navbatda
bolaning sog’ligi haqida g’amxo’rlik qilish lozimligini uqtira
di. Shu jumladan 1913-yilda
Avloniyning ,,Turkiy guliston yoxud axloq” asari bosildi. 1917
-yilda esa ikkinchi marotaba
nashr etildi. Kitob maktablarning yuqori sinf o’quvchilari uchun yozilgan. Lekin asrimiz
boshlaridagi o’zbek jadid ma’rifatchiligining
noyob hodisalaridan bo’l
gan bu asarning
ahamiyati faqat maktab doirasi bilan cheklanmadi. U adabiyot va axloq havaskorlari uchun
ham qo’llanma bo’lib xizmat qiladi. Asarda insonlarni ,,yaxshilikka chaqiruvchi, yomonlikdan
qaytaruvchi bir ilm,,- axloq haqida fikr yuritiladi[2]. Axloq bu- xulqlar majmui. Xulq esa,
ezgulik yoxud razillikning muayyan bir
insonda namoyon bo’lish shakli. Binobarin, har bir
xulq ezgulik va olijanoblikning yoki razillik badbinlikning timsoli. Shu jihatdan kishida
xulqning u yo
ki bu jihati o’z
-
o’zidan paydo bo’lmaydi. Ularning shakllanishi uchun ma’lum bir
sharoit, tarbiya k
erak. Kishilar tug’ilishidan yomon bo’lib tug’ilmaydilar. Ularni muayyan
sharoit yomon qiladi. Demak, hamma narsa tarbiyaga bog’liq. Tarbiya tug’ilgan kun
dan
boshlanadi va umrning oxiriga qadar davom etadi. U ikki bosqichdan
–
oila va maktab