Kokanduni uz

 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 
 
1.Maktabgacha ta
ʼ
lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari 
to
ʼ
g
ʼ
risida. O
ʼ
zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-5198-son farmoni. 2017 yil 30 
sentyabr 
2.O
ʼzbekiston Respublikasi “Taʼ
lim to
ʼ
g
ʼrisida”gi Qonuni 23 sentyabr 2020 g. № ZRU
-637 
// Xalq so
ʼ
zi. 
–
2020. 

---

840
www.
kokanduni.uz 
3.«Maktabgacha taʼ
lim va tarbiya to
ʼ
g
ʼrisida»: Oʼ
zbekiston Respublikasi Qonuni. 16 
dekabr 2019 g. № ZRU
-595.
4.International Standard Classification of Education (ISCED 2011) // General Conference 
36th session. 
–
Paris, 2011. 
–
89 p. 
5.Enternet ma’lumotlari
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

841
www.
kokanduni.uz 
XIX ASRNING IKKINCHI YARMIDA TURKISTONDA TA’LIM JARAYONNI YUZAGA KELISHI 
VA DARSLIKLAR 
Qurbonaliyeva Gulshanoy Xaydarali qizi 
Qo
‘qon Universiteti Ta’lim fakulteti Maktabgacha 
 
ta’lim yo’
nalishi 1-bosqich talabasi, 
VaziraAbdullayeva
Qo
‘qon nuniversiteti Ta’lim kafedrasi o‘
qituvchisi
Annotatsiya
: Ushbu maqolada yurtimizda ta’lim jarayonini yuzaga kelishi hamda ta’
lim 
jarayonidagi usullar va darsliklar yuzasidan so’z yuritiladi.
Kalitso’
zlar: 
ta’lim jarayoni, ta’lim usullari, jadidchilik, usuli,jadid,yangi usul,o’qitish, 
darslik 
Ko’p asrlik tariximizda XIX asr ikkinchi yarmidagi ijtimoiy
-
siyosiy hayotning ta’lim 
jar
ayoniga alohida ta’siri mavjudligini ko’ramiz. Ma’lumki, bu davrda O’rta O
siyodagi ijtimoiy-
siyosiy holat qoniqarli tusda emas edi. Bu jarayon albatta xalqning bilim olish va jahon 
sivilizatsiyasiga yuz tutishiga o’zining salby ta’sirini ko’rsatib ulgurgan
edi. 
O’rta Osiyoda XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr boshlariga kelib 
xalqning or-nomusi, 
aql-i
droki, zakovat va matonatini ko’rsatib, xalqni bilim olishga undovchi ziyoli, vatanparvar 
shaxslar yuzaga kela boshladi. Bunday shaxslar jadid atamasi ostida maydonga keldilar. 
Jadidlar harakat sifatida shakllanib bordi va ular xal
qni bilimli bo’lishlari yo’lida bir 
qator amaliy ishlarni amalga oshirdilar. Jadidchilik harakatining tamal toshi jadid 
maktablaridir. Bu harakatning asl maqsadi millatning o’zligini
tanitish, ijtimoiy-siyosiy 
tuzimni tubdan isloh qilish. Bu maqsadga erishish uchun yangi avlodni o
’qitish masalalariga 
alohida e’tibor berish kerakligini ular tushunib yetgan edilar.
XVI asrdan boshlab Turkistonda gi vaziyat jahon taraqqiyotida butunla uzulib qolgan, 
buning ustiga mustamlaka tuzumi tufayli parokanda ahvolga tushgan, mahalliy maktablar va 
ta’lim
-tarbiya tizimi bilan bu buyuk vazifani bajarish mumkin emas edi. Shuning uchun 
mahalliy maktablarni tubdan isloh qilish, zamon talablariga javob bera oladigan maktablar, 
oily o’quv yurtlari tashkil qilish jadid namoyandal
arining birlamchi va asosiy vazifasiga 
aylandi. Ular “usuli jadid” maktablarini vujudga kelishi bilan an’anaviy o’qitish usullarini 
tubdan isloh qilish, o’qitishning yangi usullarini
ishlab chiqish va shu usullar zaminida 
darsliklar, o’quv qo’llanmalarni y
aratsih jadid pedagogikasining dolzarb masalasiga aylandi. 
Jadid pedagoglarining o’qitish metodlari sohasidagi faoliyatlari asosan, ularning darslik va 
o’quv qo’llanmalarida o’zifodasini topgan. O’qitishda ko’rgazmalilik, ifodali o’qish, uning 
turlari, ularda texnik vositalardan f
oydalanish, og’zaki va yozma nutq o’stirish usullari kabi 
ona tili va adabiyot o’qitishning muhim masalalari ishlab chiqildi. 
Bu borada Munavvarqori Abdurashidxonov, Abdulla Avloniy, Saidrasul Saidaziziy, 
Mahmudxo’ja Behbudiy, Abd
urauf Fitrat, Hamza Hakimzoda kabi pedagoglar maktablar uchun 
o’quv qo’llanma va darsliklar yaratdilar.
Turkistonda 
yangi 
usuldagi 
maktablarni 
ochilishida 
Munavvarqori 
Abdurashidxon
ovning o’rni juda katta bo’lgan. U 1901 yilda Toshkentning Shayxovand Tahu
r, 
keyinchalik boshqa dahalarda ham birinchi yangicha maktablarni ochishga erishdi. Bu 
maktablar “usuli jadid” maktablari deb yuritila boshladi. 
Munavvarqori Abdurashidxonov bunday 
maktablarga kundalik o’quv
-tarbiyaviy ishlari 
uchun dastur va o’quv darsli
klar yaratishishlariga be
l bog’ladi. Munavvarqori 
Abdurshidxonov 1907 yilda yangi usuldagimaktablar uchun “Adibi avval” darsligini yaratadi.
Mazkur darslik o’zbek tili va yozuvini
deyarli ilk bor alifbolaridan bo’lib, bu darslik

---

842