Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.
kokanduni.uz keltiradigan hamda ko‘rib chiqilayotgan shaxsni o‘zi bo‘lgan davlatga bo‘ysundiruvchi dushmanona va axloqiy bo‘lmagan muloqot” deb ta’riflaydi. Ish joyidagi mobbing shaxsni ijtimoiy izolyatsiya qilish, uning shaxsiy hayotini buzish, og‘zaki zo‘ravonlik va tahdidlarga duchor bo‘lishni o‘z ichiga oladi. Ushbu faoliyat ish joyi rahbariyati, yuqori lavozimli rahbarlar, bir xil yoki bo‘ysunuvchi lavozimdagi hamkasblardan kelib chiqishi mumkin. Insonlarda shu kabi holatlar kelib chiqishi uchun haftada bir marta, 6 oy davomida ta'qibga duchor bo‘lish zarurligini Leymann ta'kidlab o‘tadi. Angliyalik zo‘ravonlikka qarshi tadqiqotchilar Adams va Fieldning fikrlariga ko‘ra mobbing odatda ishlab chiqarish yoki ish usullari yomon tashkil etilgan, qobiliyatsiz yoki beparvo boshqaruvga ega bo‘lgan ish muhitida uchraydi va mobbing qurbonlari odatda "aql, malaka, ijodkorlik, halollik, muvaffaqiyat va fidoyilikni namoyish etgan istisno sha xslar"dir. Konrad Lorenz o‘zining "Agressiya haqida" (1966) nomli kitobida birinchi bo‘lib qushlar va hayvonlar o‘rtasidagi mobbingni tasvirlab bergan va buni Darvinizmning hayot uchun kurashishdagi instinktlar bilan bog‘lagan, uning fikriga ko‘ra, ko‘pchilik odamlar xuddi shunday tug‘ma instinktga bo‘ysunadi, lekin ularni nazo rat qila oladi. 1970-yillarda shved shifokori Peter-Paul Heinemann Lorenzning kontseptualizatsiyasini bolalarning alohida bir bolaga qarshi jamoaviy tajovuziga nisbatan qo‘llagan. Heinemannning ishidan so‘ng, Elliot mobbingni maktabdagi guruh zo‘ravonligi ko‘rinishid agi keng tarqalgan hodisa sifatida belgilaydi. Bu kimnidir mish- mish, g‘iybat, obro‘sizlantirish, ajratib qo‘yish, qo‘rqitish va eng avvalo, o‘zini aybdordek ko‘rsatish (ja brlanuvchini ayblash)dan foydalangan holda tahqirlashdir. Kennet Vestyusning akademi yadagi mobbingni o‘rganishi shuni ko‘rsatdiki, zaiflik chet ellik yoki boshqa jinsda bo‘lish kabi shaxsiy farqlar, kam yoki haddan ortiq ko‘p e’tiborda bo‘lgan sohalarda ishlash, moliyaviy bosim yoki tajovuzkor ustunlikka ega bo‘lish, boshqalarga hasad, bid'at nazari bilan qarash sababli yuzaga kelishi mumkin ekan. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, mobbingga duchor bo‘lgan jabrlanuvchilarning salomatligi salbiy ta'sir ko‘rsata di. Jabrlanganlar tashvish, depressiya, uyqu muammolari, asabiylashish va organizmdagi kasalliklardan aziyat chekayotganini aytishadi. Mobbing travmadan keyingi stress buzilishiga (TSSB) olib kelishi mumkinligi ta'kidlangan, chunki mobbingga duchor bo‘lgan odamlarda nerv qo‘zg‘alishining kuchayishi alomatlari namoyon bo‘ladi. Y evropa Itt ifoqida mobbing darajasi 15% ni tashkil qiladi, Amerika Qo‘shma Shtatlarida tibbiyot xodimlarining 38% psixologik mobbingga duchor bo‘lgan. Meta -tahlilda ish joyidagi mobbingning chastotasi 15% ni tashkil etgani aniqlangan. Ish joyidagi mobbing bo‘yicha ol ib borilgan tadqiqotlarning aksariyati anketa tadqiqotlaridir. Hamshiralar, akademiklar o‘rtasida olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, mobbing darajasi 9% dan 90% gacha. Shaxsning iqtisodiy, ijtimoiy va shaxsiy hayotiga ta'sir qiladigan doimiy mobbing shaklida boshdan kechiradigan psixologik bosim travmatik reaksiyalarga olib keladi. 1996 yilda Leyman tomonidan tavsiflangan beshta mobbing faoliyati mezon sifatida qabul qilingan. Jabrlanuvchining o‘zini - o‘zi tasdiqlashi va muloqotiga ta'siri (so‘zni o‘chirish, so‘kish, asossiz va mutanosib bo‘lmagan doimiy tanqid va boshqalar); Jabrlanganlarning ijtimoiy aloqalarni saqlab qolish imkoniyatlariga ta'siri (odamlar jabrlanganlar bilan gaplashishdan bosh tortishlari, go‘yo ular yo‘qdek harakat qilishlari); Jabrlanganlarning shaxsiy obro‘sini saqlab qolish imkoniyatlariga ta'siri (jabr langanlar haqida g‘iybat qilish, tuhmat qilish, masxara qilish, ularni intizomiy jarayonlar bilan tahdid qilish); Jabrlanganlarning hayot sifati va kasbiy holatiga ta'siri (jabrlanganlarning ish faoliyatini kam baholash va ko‘tarish, ularning javobgarligin i ogohlantirishsiz kamaytirish, vazifalarni doimiy ravishda o‘zgartirish, ularga ma'nosiz ish topshiriqlarini berish); |